سعید شجری - اتفاق تازه‌ای نیفتاده است. آش همان آش است و کاسه همان کاسه. انگار که سبز شدن گل‌های بنفش زعفران اتفاقی غیر‌مترقبه است که نمی‌توان برایش برنامه‌ریزی بلندمدت کرد! فصل برداشت این محصول راهبردی و ارزآور با مشکلات قدیمی و تکراری‌اش، از چند روز پیش، روز‌های اوج خود را شروع کرده است. زعفران فقط در استان ما ۱۲۹ هزار نفر بهره‌بردار دارد. همگی یک سال تمام منتظر بوده‌اند تا مهر، وارد دهه سوم شود و ۹۰ هزار هکتار زمین زیر کشت، به بار بنشیند. خبر‌های ما از شهرستان‌های خراسان‌رضوی حکایت از این دارد که امسال به بار نشستن اراضی زعفران بیش از آنکه کام زعفران‌کاران را شیرین کند، به مذاق جماعت دلال خوش آمده است.
مهمانان ردیف اول
نام سلاطین سکه و شکر را که شنیده‌اید. گویا قاعده بازی در بازار زعفران نیز کمابیش به همین منوال است و عده‌ای نه‌چندان پر‌تعداد، افسار قیمت‌ها را در بازار روز گل زعفران به دست گرفته‌اند. «قیمت‌ها حساب و کتاب ندارد. تابع عرضه و تقاضاست و از آن مهم‌تر، خواسته دلال‌ها. دیروز هر کیلو گل زعفران را فروختیم ۹۳ هزار تومان، امروز قیمت شد ۷۳ هزار تومان. ۲ هفته پیش قیمت‌ها به کیلویی ۶۰ هزار تومان هم رسیده بود. فکر کرده‌اید این قیمت‌ها از کجا می‌آید؟ ساعت ۸ صبح چند کانال تلگرامی قیمت‌ها را اعلام و انتظار مشتریان را در آن روز تعیین می‌کنند.» این‌ها را یکی از زعفران‌کاران تحصیل‌کرده تربت حیدریه می‌گوید. حدس محمد رستم‌پور چندان دور از واقعیت به نظر نمی‌رسد. اگر در روز‌های آینده دست روی دست گذاشته شود، با افزایش تولید گل زعفران، قیمت‌ها پایین‌تر هم می‌آید. این در حالی است که به گفته وی، پارسال در همین روزها، قیمت هر کیلو گل زعفران چیزی حدود ۱۱۰ هزار تومان بوده است. این زعفران‌کار می‌گوید: قیمت خرید زعفران در حالی رو به کاهش است که امسال هزینه‌های تولید به طور میانگین نسبت به پارسال ۲ برابر شده است. به طور مثال، یکی از انواع کود‌های مورد نیازی که پارسال ۶۰ هزار تومان می‌خریدیم امسال به ۲۲۰ هزار تومان رسیده است، چیزی حدود ۴ برابر. افت تدریجی بهای زعفران و کاهش سود کشاورز موضوعی است که در صحبت‌های او برجسته است: ۱۰ سال پیش قیمت هر کیلو زعفران سرگل، ۵ میلیون تومان بود و الان با تمام افزایش هزینه‌هایی که از ۱۰ سال پیش تا حالا اتفاق افتاده، ۵/۷ میلیون تومان است. همین‌قدر بگویم که اوضاع زعفران خراب است. مسئولان می‌گویند گل زعفران را نفروشید، نگهدارید و خودتان سرگل کنید. نمی‌توانیم. هم حجمش زیاد است و هم کشاورز به پول آن نیاز دارد تا بتواند هزینه‌هایش را بپردازد. برای همین، می‌فروشد، حتی به قیمت پایین. او ادامه می‌دهد: کشاورز حمایت نمی‌شود. برای همین قدرت چانه‌زنی‌اش در حد صفر است. اگر هم دولت حمایتی بکند، زور دلال‌ها به حمایت‌های دولت می‌چربد. می‌دانید چرا؟ چون تصمیم‌گیری در مورد زعفران از پشت میز یا در فلان همایش و کنگره نمی‌شود. خودم در کنگره‌ها شرکت کرده‌ام و مقاله داده‌ام. آن‌هایی که ردیف جلو می‌نشینند خود دلال‌ها هستند. آنجا از کشاورز خبری نیست.
طرحی در حد تیتر
اواخر هفته پیش روابط عمومی سازمان تعاون روستایی کشور خبری مبنی بر موافقت سازمان برنامه و بودجه کشور برای خرید حمایتی زعفران منتشر کرد. حسین شیرزاد بدون اشاره به نرخ مصوب و اینکه بودجه در نظر گرفته‌شده چند درصد از ۵۰۰ تن زعفرانی را که امسال تولیدش پیش‌بینی شده تحت پوشش قرار می‌دهد گفته است: ان‌شاءا... دستورالعمل‌ها و سازوکار‌های عملیاتی و اجرایی در حال تدوین است و به زودی با دستور وزیر محترم جهاد کشاورزی در موقعیت زمانی مشخص اعلام خواهد گردید. پنجشنبه‌ای که گذشت خبر کوتاه مشابهی به نقل از رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان منتشر شد. محمدرضا اورانی گفته است: با توجه به وضعیت مناسب تولید و به منظور جلوگیری از افت قیمت و زیان زعفران‌کاران، خرید زعفران به صورت صدور گواهی سپرده بورس کالایی در استان انجام می‌شود. در همین راستا، مراکز خرید از سوی سازمان تعاون روستایی استان از اوایل هفته آینده راه اندازی می‌شود. برای اطلاع از جزئیات این طرح، با رئیس تازه منصوب‌شده سازمان تعاون روستایی استان تماس می‌گیریم. ایرج ناصری مقدم می‌گوید: ۳ روش برای حمایت از زعفران‌کاران در نظر گرفته شده است. یکی خرید گل زعفران از سوی تعاونی‌های فعال و دیگری معرفی به بورس کالاست که در مشهد و تربت حیدریه راه افتاده است. کشاورز محصول را تحویل می‌دهد و در ازای محصول تحویل داده‌شده، وام با سود ۱۲ درصد دریافت می‌کند. به محض فروش زعفران، مبلغ وام کسر و بقیه پول به کشاورز داده می‌شود. سومین روش هم خرید حمایتی است که گل زعفران و زعفران به قیمت مصوب خریداری می‌شود.
قیمت مصوب یعنی چقدر؟ این هفته معلوم می‌شود
اظهار نظر‌های مشابه دیگری هم در رسانه‌ها آمده است، از مسئولان مختلف در سطح محلی و ملی مبنی بر اینکه می‌خواهیم خط اعتباری بگیریم، می‌خواهیم خرید حمایتی را شروع کنیم، باید برای کوتاه کردن دست دلالان تلاش کنیم و .... انگار نه انگار که فصل برداشت شروع شده و به اوج رسیده است و برنامه‌ریزی‌ها به‌قاعده باید پیش از آغاز آن، انجام می‌شد.
لطفا منتظر بمانید
«برای موضوع خرید حمایتی، روز یکشنبه هفته پیش تهران بودم. دوستان وز‌ارت جهاد کشاورزی گفتند می‌خواهیم فلان کار‌ها را برای حمایت از زعفران‌کاران بکنیم. سؤال من از آن‌ها این بود که چرا این‌قدر دیر. ۲ ماه پیش تصمیم می‌گرفتید! مگر رسیدن فصل برداشت زعفران امری ناگهانی بوده که الان به فکر تصمیم گرفتن افتاده‌اید؟! از آذر پارسال فرصت داشتید و می‌دانستید فصل جدید می‌آید. بگذریم. جواب‌هایی دادند که گفتنش در رسانه درست نیست.» نایب‌رئیس شورای ملی زعفران اضافه می‌کند: باور کنید هر سال اردیبهشت که می‌رسد، چه حضوری چه در مصاحبه با رسانه‌ها به مسئولان می‌گویم هنوز که فصل برداشت شروع نشده است برای محصول سال آینده فکری بردارند. وقتی زعفران به باز می‌نشیند، هیچ‌کس آن موقع نمی‌تواند قیمت را تعیین کند. نه کشاورز تکلیفش را می‌داند، نه صادرکننده. کشاورز پول لازم دارد. برای همین، هرکس جلوش سبز شود و قیمت بدهد، زعفرانش را می‌فروشد. من هم به عنوان صادرکننده‌ای که می‌خواهد به طرف مقابلش قیمت بدهد، نمی‌دانم چه بگویم. آیا این طرح که از جزئیاتش تا لحظه تنظیم این گزارش خبری درز نکرده است، دردی از زعفران‌کاران دوا می‌کند؟ آیا نتیجه‌اش چیزی خواهد بود در حد مسکّن یا ممکن است حکم نوش‌دارو پس از مرگ سهراب را داشته باشد؟ غلامرضا میری جزئیات بیشتری نمی‌گوید با این استدلال: اگر فلان مسئول دولتی اظهار نظر نابهنگامی بکند، نظیر آنچه در مورد پیش‌بینی میزان برداشت زعفران قبل از آغاز فصل برداشت شد، گویا اصلا ایرادی ندارد، اما اگر همین پیش‌بینی با «اما» و «اگر» و «شاید» از سوی بخش خصوصی انجام می‌شد، تمام نابسامانی‌های بازار زعفران را به آن منتسب می‌کردند و می‌گفتند این اظهار نظر عمدی بوده است. بگذارید جمع‌بندی نهایی را متولیان امر اعلام کنند.
بازار خرید و فروش گل زعفران در مشهد آغاز به کار کرد
روز پنجشنبه نخستین بازار خرید و فروش گل زعفران با هدف نظارت بر قیمت‌ها و همچنین کوتاه کردن دست دلالان در مشهد به بهره‌برداری رسید. به گزارش ایرنا، بخشدار مرکزی مشهد روز پنجشنبه در حاشیه این مراسم به ایرنا گفت: در این بازار که در مساحت ۸۰۰ متر مربعی ساخته شده ۱۸ غرفه برای خرید و فروش زعفران ایجاد شده است. ابوطالب سرابیان افزود: بازار خرید و فروش زعفران در محل بولوار توس مشهد به مدت یک ماه فعال است. با توجه به اینکه در سال‌های اخیر دلال‌ها تلاش کرده‌اند با کاهش روابط کشاورز و خریدار، نبض بازار گل زعفران را به دست بگیرند، به نظر می‌رسد این بازار تا حدودی بتواند سبب کاهش نقش دلال‌ها بشود. با این حال، این نگرانی وجود دارد که واسطه‌ها به دلیل برخورداری از نقدینگی، نبض بازار خرید و فروش گل زعفران را به دست بگیرند. این مسئله نیازمند تحقق هرچه‌زوتر خرید حمایتی گل زعفران است.