سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز - بازار کتاب گلستان، چراغ روشنی برای مشهد است و دست کم چند سالی بود که حفاظت و مراقبت درستی از آن در برابر باد و باران و هر گزند دیگری نشده بود. اینجا با هر اتفاقی، نیم سوز یا تمام سوز می‌شد و گاهی هم خاموش. نمونه اش را در سیر تاریخی که بر آن گذشته می‌توان یافت. سابقه بازگشایی‌ها و تعطیلی‌های پشت سرهم این بازار در خیابان دانشگاه در اذهان مردم باقی است. هر بار که با فعالیتی در اینجا خو می‌گرفتند، تصمیمی باعث می‌شد ریشه به تیشه ماهیت شکل گرفته زده شود و آغاز قصه از نو....
اوایل که این فضا بنا شده بود تعدادی از بانوان سرپرست خانوار و هنرمند در اینجا که نامش «بازار خاتون» بود، غرفه داشتند.بعد کتاب فروشی‌ها و فروشگاه‌های نوشت افزار آمدند. هر ازچند گاهی هم میزبان غرفه‌های مختلف برای برنامه‌های شهرداری در مناسبت‌های مختلف بود تا اینکه به دلیل وجود یک مسیل قدیمی (کال قره خان) و نداشتن ایمنی، نگرانی‌های قبلی در اینجا تشدید شد. به همین دلیل با تأمین بودجه از سوی معاونت اقتصادی و آغاز عملیات ایمن سازی و بازسازی از سوی معاونت حمل و نقل شهرداری مشهد، ایمنی زیرسطحی و روسطحی (با حذف بخشی از سازه‌های غیرمقاوم بالایی) انجام شد.
نوروز ۱۴۰۰ شکل و شمایل تازه گذر گلستان با آمدن بهار رونمایی و گفته شد بازار کتاب سابق قرار است به گذر فرهنگ و هنر گلستان مشهد تبدیل شود. کارکرد‌هایی هم برای آن تعریف کردند از جمله اینکه به توسعه فضا‌های فرهنگی و هنری و ایجاد فضا‌های عمومی خلاق و در دسترس کمک کند.
به گفته مجتبی منتظری، معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار مشهد، بهره برداری از فاز نخست گذر گلستان انجام شده و حالا پس از برگزاری مناقصه شهرداری، پیشنهاد مؤسسه شهرکتاب با تعهد به تکمیل پروژه، تجهیز و تأمین کالا‌های فرهنگی و هنری و مدیریت و بهره برداری گذر فرهنگی گلستان هم زمان با پرداخت مبلغی به شهرداری به مدت ۱۵ سال پذیرفته شده است و بر‌اساس قرارداد، «مؤسسه شهر کتاب» ۶ ماه زمان دارد که آنجا را بازسازی کند. به این ترتیب قرار است فعالیت‌های اجرایی فاز دوم این مجموعه آغاز شود.
در این باره با مهدی فیروزان، مدیرعامل مؤسسه شهر کتاب، گفت و گویی داشتیم که در ادامه می‌آید.
مؤسس شهر کتاب می‌گوید: آنچه در فراخوان آمد، این بود که گذر فرهنگی گلستان به بخش خصوصی پیشنهاد شد برای اینکه طرح و پیشنهاد‌های متعددی بدهند با اصل و جوهر اینکه گذر باید فرهنگی باشد. ما در این فراخوان موفق و برنده شدیم و مؤسسه قصد دارد به طور مستقیم برای آن گذر فرهنگی را طراحی و اجرا کند.
مهدی فیروزان بیان می‌کند: امسال شهرکتاب ۲۵ سالگی خودش را پشت سر می‌گذارد و تاکنون چهار نسل توسعه داشته است؛ ابتدا یک کتاب فروشی بود، سپس به کتاب فروشی بزرگ با انواع خدمات یا سوپرمارکت فرهنگی تبدیل و بعد یک منظومه فرهنگی شد. حالا نسل پنجم توسعه شهر کتاب، ایجاد گذر فرهنگ گلستان در مشهد است. از آنجا که موضوع ایجاد و راه اندازی گذر فرهنگی در سیاست‌های کلان کشور تصویب شده بود، ما در این باره از قبل برنامه ریزی کرده و بعد از یک سال و نیم، به یک طرح جامع رسیده بودیم. شاید علت موفقیت ما در مناقصه شهرداری هم جامع بودن برنامه‌ای بود که برای گذر فرهنگی داشتیم.
مدیرعامل مؤسسه شهر کتاب برای انجام این پروژه چند ملاحظه دارد. او بیان می‌کند: من در دانشگاه فردوسی درس خوانده ام و در سال‌هایی که مشهد بودم به طور عمیق با فرهنگ مشهد آشنا شدم. خاطرم هست در دوران جوانی به مسجد کرامت و بنا‌ها و دانشگاه فردوسی خدمت استاد سید جلال آشتیانی و دکتر یاحقی می‌رفتم. تعداد زیادی از بزرگان و رجال فرهنگی در مشهد زندگی می‌کردند و من در سال‌های ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۹ آن‌ها را دیدم و دانش بسیاری از ایشان آموختم.
فیروزان ادامه می‌دهد: نکته دیگر که برایم دارای اهمیت بود این است که مشهد از نگاه من مرکز، تقاطع و چهارراه است. یک میدان تعامل فرهنگی در دنیای اسلام و جهان تشیع است. حضور امام رضا (ع) در آنجا به ما الگو‌های فرهنگی را یادآوری می‌کند. نوع گفتگو‌های امام رضا (ع) با دیگران، بحث هایشان، مرکزیت تعامل فکری و اندیشه‌ای از دیگر نکاتی است که جزو اهداف کلان شهر کتاب است.
مؤسس شهر کتاب و بهره بردار فاز دوم گذر فرهنگ گلستان، شعار شهر کتاب در توسعه پنجم را «شوق دانستن و آفریدن» بیان و اضافه می‌کند: مشهد شهر علم، فرهنگ و اندیشه است، خاستگاه بسیاری از بزرگان علم، ادب، تمدن و مفاخر و مکاتب در حوزه‌های ادبیات و هنر بوده است. سبک خراسانی هم در ادبیات و هم در نقاشی و مینیاتور تأییدکننده این موضوع است.
خراسان بزرگ ایجاب می‌کند همه بزرگانی که به زبان فارسی گفتگو می‌کنند در مشهد، جایگاه و پایگاهی داشته و با همان گفتمان امام رضایی با هم گفتگو داشته باشند. از طرفی دروازه زبان فارسی در شرق کشور، خراسان و مشهد است، بنابراین زنده کردن یا تقویت بافت دانشگاهی قدیم خراسان بزرگ و مشهد برای ما اهمیت دارد. همه این‌ها ابعاد و حوزه‌هایی است که در توسعه پنجم شهر کتاب برای گذر گلستان دیدیم و برایش برنامه ریزی کردیم.
به گفته فیروزان یک گذر، به طور طبیعی مشاغل پشتیبان فرهنگی لازم دارد. نام گذر تأیید می‌کند که باید مشاغل گوناگون کوچک و بزرگ در کنار هم قرار بگیرند تا نوستالژی قدیم مشهد را که گذر فرهنگی است در کنار هم معنا بدهد. راه اندازی مشاغل پشتیبان، سامان دهی جدید با فرهنگ و نیاز‌های جدید ایجاد کند. وقتی می‌گوییم گذر فرهنگ، گویی سفر فرهنگی اتفاق می‌افتد. طول خیابان هم مناسب است، بنابراین ما در آنجا یک شهر کتاب بزرگ و مشاغل فرهنگی داریم که پشتیبان گذر فرهنگی است و سفر درون آن اتفاق می‌افتد.
شهرداری مشهد از بهره بردار گذر فرهنگ گلستان خواسته است با توجه به ایجاد فضای شهری و ضرورت تجهیز آن در هر سال، دست کم ۶ رویداد فرهنگی و هنری در گذر گلستان اجرا کند. مدیر عامل شهر کتاب در این باره می‌گوید: نسل چهارم توسعه شهر کتاب کالا- رویداد است؛ یعنی مابه ازای هر کالا، یک رویداد فرهنگی دیده شده است. شما تصور کنید یکی از فروشگاه‌های آنجا به کالا‌های فرهنگی استان سیستان و بلوچستان اختصاص داده شود که در برنامه ماست.
صنایع دستی این استان در آن غرفه ارائه می‌شود. سوغاتی که از استان هست نیز در آنجا ارائه می‌شود. همچنین موسیقی و شعرخوانی و سنت‌های آن منطقه به شکلی برگزار می‌شود که امکان اجرا در یک گذر باشد، بنابراین نه تنها سه رویداد در سال که گمان می‌کنم در گذر فرهنگی گلستان هر هفته یک رویداد خوب برگزار می‌کنیم. رویداد جزءلاینفک گذر فرهنگی گلستان است که شهر کتاب طراحی کرده است.
او ادامه می‌دهد: نسل پنجم شهر کتاب این گذر‌های فرهنگی است که یکی در مشهد ایجاد می‌شود و بعد از آن به امید خدا در تهران و یکی دیگر از شهر‌های جنوبی ایران است. در همه این‌ها رویداد و کالا و فرهنگ دیده شده است.
فیروزان می‌گوید: شهر کتاب به این گونه از رویداد‌ها شناخته شده است و ما نامش را گذاشته ایم؛ گفت و گوی مستقیم مردم و صاحبان اندیشه و ذوق. هم اکنون هم در فروشگاه‌های شهر کتاب برگزار می‌شود، اما گامی فراتر از این برای گذر گلستان در نظر گرفتیم؛ رویداد‌هایی که هم تخصصی و هم عمومی است. یکی از اهداف رویداد‌های ما آشنا ساختن مردم با دارایی‌های فرهنگی ایران است که مخاطبان را به سمت شناخت کلی از ایران برساند و به دنبال آن به یک وحدت ملی برسیم.
تصور کنید زائر امام رضا (ع) که از شیراز وارد مشهد شده است، صنایع شهر خودش را در این گذر ببیند یا یک هم وطن کُرد کالا‌ها و صنایع دستی و غذای خاص شهر خودش را در اینجا ببیند و ... یعنی همه ایرانی‌ها در حد امکان و تا جایی که مساحت اجازه بدهد، بتوانند خودشان را در این گذر پیدا کنند، گام بزرگی برای ایجاد وحدت ملی است. ما گذر گلستان را _ به واقع _ فرهنگی دیده ایم.
او خاطر نشان می‌کند: در طرح شهرداری ارائه تولیدات ملی با کیفیت و خلاقیت و کسب و کار‌هایی مطرح شده است که می‌تواند گردهمایی مردم را برای ساعتی در این گذر فراهم کند. از این رو با کسب و کار‌های مختلفی وارد گفتگو شدیم. مثلا اگر قرار است یک کافی شاپ در آنجا برپا شود باید جوهر فرهنگی داشته باشد. صنایع دستی سراسر ایران اگر به فروش می‌رسد باید جوهر فرهنگی داشته باشد و تولید انبوه کارخانه‌ای نباشد، بنابراین با دقت زیادی در این حوزه فکر کردیم و گمان می‌کنم با کمک استادان و کسب و کار‌های مشهد و بعضی کسب و کار‌های معروف و شناخته شده در ایران بتوانیم در آنجا هماهنگی‌ای برای این سفر فرهنگی ایجاد کنیم.
مدیر عامل شهر کتاب می‌گوید: کار بزرگی است. در چند ماه که مشغول تقویم گذر گلستان بودیم برخی از کارشناسان مشهد را دعوت و علاقه مندی‌های مشهد را بررسی کردیم. همچنین در یک نظرسنجی علاقه مندی‌های زائران مشهد را نیز بررسی کردیم و گمان می‌کنم این کار الگویی برای دیگر گذر‌های فرهنگی در دست اقدام باشد، البته از دشواری‌های کار ما این است با توجه به سابقه بازار گلستان، تعریف جدید برای این سفر فرهنگی طراحی کنیم.