قبرستان گلبهار تهدیدی برای آب مشهد

سمیرا شاهیان - برای زمینی 100هکتاری تعیین تکلیف کرده اند و بالاخره می خواهند برای ساکنان شهر گلبهار، آرامستان بسازند، اما محل آرام و قرارِ متوفیان گلبهار را دقیقا روی آبخوان مشهد در نظر گرفته اند! اگر این زمین که در حال حاضر در مرحله تسطیح است، قبرستان شهرِ گلبهار شود، باید نگران آلودگی آبخوان مشهد بود؛ زیرا محل دفن اموات در کنار یکی از شُعب رودخانه جمعاب و در اطراف چاه های آب شُرب تعیین شده است.

ماجرا از چه قرار است؟
بالاخره و بعد از قریب به 3دهه تصمیم گرفته اند برای شهری که قرار بود همه زیرساخت های زندگی شهری در آن فراهم باشد، آرامستان بسازند. زمینی به مساحت 100هکتار نشانه گذاری شده و حالا حدود 4ماه است که چند کارگر با دست به دست کردن آجرها توانسته اند چهاردیواری ساختمان غسالخانه را بالا ببرند. دو سه کارگری که در محدوده همین ساخت و سازِ محدود هستند، به خبرنگار ما می گویند از گلبهار می آیند. آن ها آب مصرفی را از همین شعبه رودخانه جمعاب برمی دارند که در 10، 15قدمی ساختمان غسالخانه، جاری و ساری است.یکی از کارگرها که کنجکاو است از کجا آمده ایم و به دنبال چه هستیم، می پرسد: با مهندس هماهنگ کرده اید؟ سؤالش را با سؤال پاسخ می دهیم: شما از فاصله چاه های آب با این زمین خبر دارید؟
حالا انگار بخواهد اعتراف کند که نقشی در تصمیم های گرفته شده ندارد، می گوید: من هیچ کاره ام. سپس مرد کارگر اضافه کند: هنوز آب و برق و گاز نگرفته اند که برای ساخت اینجا اقدام کنند.

130حلقه چاه آب
تقریبا در 10کیلومتری شهرستان چناران هستیم. کنار یک شاخه از رودخانه ای ایستاده ایم که به برکتِ بارندگی های بهاری، پُرتر و زلال تر از همیشه است. زمینِ وسیع و فراخِ روبه رویمان همان است که با نظر شرکت عمران گلبهار برای ساخت آرامستان تعیین شده است. از همین جا، شاید کمتر از یک کیلومتر با آپارتمان های گلبهار فاصله داریم. همان خانه های 75 و 90متریِ قلکی شکلی که روند افزایشی ساخت و سازها، شاید تولیدمثل قُلک های بعدی را تا پای همین زمین گسترش دهد. اما سمت راست و در آن سوی آپارتمان ها ساختمان دانشگاه آزاد گلبهار به چشم می آید و به غیر از آن، چاه های آب که دست کم چند تایی شان در این اطراف و نزدیک همین زمین هستند.
با نایب رئیس و رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر چناران به اینجا آمده ایم. ابوالقاسم دشتی، دکترای جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دارد و با این منطقه آشناست. او چهاردیواری های کوچکِ آبی رنگ را نشان می دهد که هر یک نماد و مشخصه یک چاه آب است. دشتی می گوید این چاه ها، آب شُرب غرب مشهد را تأمین می کند و تعدادشان در دشت چناران، 130حلقه است.
پیش از رسیدن به زمینی که برای ساخت آرامستان تعیین شده است، از جنوب چناران، در مسیر جاده حرکت می‌کنیم تا موقعیت چاه های آب و به طور کلی دشت چناران و آبخوان مشهد را ببینیم که در فاصله کمی با زمین آرامستان قرار گرفته اند.

قنات هایی که شاید خُشک نمانند
دشتی، در آن سوی زمینِ آرامستان، رشته قنات هایی را نشانمان می دهد که شاید عمر تشنگی شان برابر با سابقه شهر جدید گلبهار باشد. می گوید: ما در اینجا 2رشته قنات داریم و فاصله آرامستان با قنات هایی که در سال های نه چندان دور یعنی حدود سال 1368 فعال بودند، فقط 50متر است.
سپس اضافه می کند: بارندگی های اخیر نشان داد خشک سالی تا ابد ادامه نخواهد داشت و احتمال اینکه مسیر رودخانه ها باز و قنوات احیا شود، وجود دارد؛ پس درباره این آرامستان باید با آینده نگری دقیق تری تصمیم گرفته شود.

آرامستان روی آبخوان مشهد
عضو شورای شهر چناران، وضعیت منطقه ای را که آرامستان در آن قرار گرفته است، تشریح می کند: آبِ دشت چناران و مشهد از کوه های بینالود و روستاهای بالادست یعنی اخلمد و فریزی تأمین می شود. جالب است منطقه ای که آرامستان در آن واقع شده به شکل کاسه است؛ یعنی بیشترین تجمع آب هایی که از رشته کوه های بینالود و هزار مسجد می آیند، در نهایت در همین منطقه به هم می رسند و به این معنی است که در محدوده آرامستان بیشترین تجمع آب های زیرزمینی را داریم. بنابراین آلودگی آب های خروجی از آرامستان به مرور زمان روی آبخوان تأثیر منفی خواهد داشت.

گذشته پُر آبِ منطقه
زیر تیغ آفتاب ایستاده ایم و ضمن مشاهده منطقه و هم جواری اش با مسیر های گردشگری بالادست، به صحبت های دشتی گوش می کنیم. او یاد نوجوانی اش می کند و می گوید: دانش آموز که بودم، وقتی در منطقه رادکان با هم کلاسی هایم فوتبال بازی می کردیم، از زیر پای بچه ها آب بیرون می آمد، اما حالا در همین منطقه باید 220متر پایین بروند تا به آب برسند. بعد دنباله حرف را می گیرد و منظورش را از این یادآوری این طور بیان می کند: ما می گوییم جانمایی آرامستان را در منطقه ای در نظر بگیرند که حداقل آب سالمی به مشهد منتقل شود و ضمن آن از منطقه گردشگری چناران هم حفاظت شود.

آرامستان گلبهار کجاست؟
چند پیام به دستمان رسیده است که در فضای مجازی از این دست به آن دست می چرخد. در یکی از پیام ها نوشته شده است: «تحصن تعدادی از اعضای یک تعاونی در گلبهار نسبت به مالکیت و تصرف املاکشان در محل زمینِ آرامستان، توجه خیلی ها را به جانمایی آرامستان جلب کرده است.» در پیام دیگری آمده است: «جانمایی آرامستان توسط شرکت عمران و بی سرو صدا و بدون آینده نگری برای منافع بلندمدت انجام شده است.»
از عضو شورای شهر چناران، مختصات جغرافیایی مکان پیشنهادی آرامستان گلبهار را می پرسیم که این طور پاسخ می دهد: این زمین از شمال به بزرگراه آسیایی با فاصله 2200متر و از جنوب به بزرگراه گردشگری مشهد به چناران با فاصله 300متر می رسد. همچنین از غرب با دانشگاه آزاد و شهر گلبهار 1650متر و از شرق تا پل جمعاب با فاصله 1300متر جانمایی شده است. زبان ساده این مختصات، همان هم جواری با رودخانه و چاه های آب و در ضمن شهر گلبهار است.او اضافه می کند: این مکان یابی برخلاف قوانین و آیین نامه مقررات بهداشتی آرامستان هاست و مصالح عمومی و پیش بینی های لازم برای توسعه شهرستان در آن در نظر گرفته نشده است.
وی می‌افزاید: دو گزینه پیشنهادی، یکی واقع در چند کیلومتری روستای سرآسیاب در محدوده کشف‌رود و دیگری در شمال کشف‌رود که فاصله چندانی با گلبهار ندارد، گزینه‌های بهتری نسبت به مکان فعلی در نظر گرفته شده، هستند.

چشم اندازمان قبرستان باشد!
اما قبرستان نباید نزدیک محیط زیست انسان ها باشد و محیط زندگی آن ها را آلوده کند؛ آلودگی هایی که منشأ تولید آن، قبرستان باشد، منابع آب و خاک انسان را تحت تأثیر قرار می دهد و موجب تولید بیماری های متعدد می شود. از همین رو ست که مخالفان ساخت آرامستان گلبهار ضمن تأکید بر حق ساکنان گلبهار که باید آرامستان در این شهر نیز ساخته شود به مخالفت با جانمایی فعلی آن پرداخته اند.
نگاهی به آیین نامه مقررات بهداشتی آرامستان ها که سال 1388 در وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی به تصویب رسیده است، می اندازیم.در این آیین نامه، 11ماده برای تعیین مکان، موقعیت و مساحت آرامستان ها اعلام شده است. از جمله این مواد، فاصله آرامستان تا محدوده شهر است که نباید کمتر از 10 کیلومتر باشد. همچنین آمده است آرامستان باید در محلی انتخاب شود که امکان توسعه شهر در آن جهت وجود نداشته باشد. و مهم تر از همه در ماده3 این آیین نامه تأکید شده است که «آرامستان نباید در اراضی سیل‏گیر، رانشی یا در مجاورت رودخانه، چشمه، قنات، مراکز آموزشی و تربیتی، مراکز صنعتی و تولید مواد غذایی احداث شود.»
بنابراین شاید صحبت مخالفان جانمایی فعلی زمین آرامستان گلبهار منطقی باشد که می پرسند: چرا آرامستان گلبهار باید در محدوده چاه های آب شرب و آبخوان مشهد باشد؟

پاسخ آقای نماینده
در این باره با نماینده مردم چناران و طرقبه و شاندیز در مجلس شورای اسلامی صحبت می کنیم. محمد دهقان به محض اطلاع از موضوع گزارش می پرسد: شما علیه این موضوع که کار نمی کنید؟
از این پرسش آقای نماینده متعجب می شویم که ادامه می دهد: جریانِ زمین داران، شما را جلو فرستاده است؟ آن ها مخالف این پروژه هستند و می‌خواهند که احداث آرامستان را به هم بزنند.
و بعد اضافه می کند: قبرستان چه ربطی به نماینده دارد؟ شما باید با استاندار صحبت کنید. من نماینده قبرستان نیستم!
از او می پرسیم: به نظر شما درست است که آرامستان در بالادست یا نزدیکی منابع آب های سطحی مثل رودخانه و چشمه و قنات ساخته شود، که پاسخ می دهد: به هیچ عنوان در این باره با شما صحبت نمی کنم.

متوفیان گلبهار کجا باید دفن شوند؟
سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ که آخرین داده های جمعیتی در دست ماست، نشان می دهد جمعیت شهر گلبهار 36 هزار و 877 نفر است. طبیعی است که هر شهری نیاز به آرامستان دارد و یکی از دغدغه ها و نگرانی های خانوارهای ساکن در گلبهار، نبود آرامستان در شهر محل سکونت خودشان است. دشتی به ما می گوید: از حدود سال 1366 که مطالعات و طراحی شهر جدید گلبهار در فاصله ۳۵کیلومتری شمال غربی کلان شهر مشهد شروع شد، باید محل آرامستان این شهر نیز توسط شرکت عمران گلبهار به درستی جانمایی و مشخص می شد.
این روا نیست وابستگانِ همه متوفیانی که در آرامستان های چناران و روستاهای اطراف دفن می شوند، به خاطر بُعد مسافت و تصمیم گیری برای انتخاب محل دفن، مستأصل و پریشان حال شوند.

از مشهدی ها کمک می خواهیم
عضو شورای شهر چناران می گوید: حدود 20سال است که از 130حلقه چاه در دشت چناران، آب شرب به مشهد منتقل می شود، ولی متأسفانه از آن طرف، هیچ اقدامی نشده است تا پساب مشهد به چناران منتقل شود. پساب تاکنون در همان تصفیه خانه پرکند آباد مانده و همیشه هم به عنوان موضوع تبلیغاتی روی آن کار شده است.
او با گلایه و دلسوزی بیان می کند: گاهی اعلام می شود چناران در حوزه طلاق و اعتیاد دچار مشکل است، اما این آمارها نتیجه این است که وقتی یک چاه در پایین دست احداث شود، به ازای آن یک چاه در بالادست خشک می شود و 30 خانواری که در آن چاه شریک هستند، زندگی شان به مشکل می خورد.
او می افزاید: می خواهیم از محل فروش آب چناران، بخشی از آن به چناران برگردد تا در روستاها صنایع تبدیلی ایجاد و معضل معیشت در چناران حل شود. اگر با همین روند پیش برویم با توجه به نظر کارشناسان که فرونشست در استان و به ویژه چناران محسوس تر است و دشت چناران را خطرناک ترین دشت در کشور می دانند، وضعیت معیشت و آمارهای منفی در اینجا نگران کننده تر خواهد شد.
او در پایان بیان می کند: اولویت با تأمین آب شرب است و در چناران نیز افتخار می کنیم که تأمین کننده آب شرب زائران و مشهدی ها هستیم،اما می گوییم شرکت آب منطقه ای باید به فکر باشد؛ یعنی بگوید چناران نیز از این آب سهمی دارد و برداشت آب از چاه، حدی دارد که متأسفانه تاکنون چنین اتفاقی نیفتاده است.

پیشنهاد آب منطقه ای؛ زمین شمال کشف رود
پس از بی جواب ماندن پرسش هایمان از سوی نماینده مجلس، با معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی صحبت می کنیم.
مهندس محمد علی نعمت نژاد از موضوع آرامستان گلبهار مطلع است و در سال 95 که آقای مقدوری، معاون عمرانی استانداری بود، در باره همین موضوع در کارگروه امور زیربنایی استان شرکت کرده است.
او با انتقاد از جانمایی زمینی که در حال حاضر کارگران در آنجا مشغول ساخت ساختمان غسالخانه هستند، می گوید: این زمین در دامنه ورودی آبخوان است و محل مناسبی برای ساخت آرامستان نیست.
نعمت نژاد با اشاره به ماده3 آیین نامه مقررات بهداشتی آرامستان ها تأکید می کند قبرستان گلبهار در محدوده آب شرب شهرهای مشهد، گلبهار و چناران است و این اصلا تصمیم درستی نیست که آرامستان در این مکان احداث شود.این مسئول شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی بیان می کند: 4پیشنهاد دیگر برای جانمایی آرامستان گلبهار از شهرداری چناران به شرکت آب منطقه ای رسیده است که ما آن ها را بررسی و پاسخ روشنمان برای بهترین جانمایی را به آن ها اعلام کرده ایم.
نعمت نژاد تصریح می کند: زمینی که در شمال کشف رود در 12 کیلومتری گلبهار  پیشنهاد شده، گزینه منطقی و تأیید شده ماست.