معصومه متین نژاد | شهرآرانیوز؛ امیر ۸ سال دارد و کلاس دوم دبستان است. اگر قرار باشد او را از نظر هوشی رتبه‌بندی کنم، حتما جزو بچه‌های متوسط روبه‌بالا و باهوش قرارش می‌دهم. با همه این‌ها یک مشکل اساسی دارد. بسیار بازیگوش است و برای خواندن مقاومت زیادی از خودش نشان می‌دهد. نمی‌دانم. شاید غلط‌گرفتن‌های زیاد من سبب شده‌است چنین واکنشی نشان بدهد!
اول دبستان را با هر ضرب و زوری که بود، با همین رویه پشت سر گذاشت تا اینکه تازه امسال و خیلی تصادفی متوجه شدم مشکل او بازیگوشی زیاد و نداشتن تمرکز نیست، بلکه یک اختلال یادگیری است، مشکلات نهفته‌ای که بچه‌های زیادی دارند و ما همه آن‌ها را با برچسب‌هایی این‌چنینی نادیده می‌گیریم و به انبوه مشکلاتشان در آینده گره می‌زنیم. موضوع را که با سیدمحمدرضا ناظمی، دکتری تخصصی روان‌شناسی و متخصص مشاوره تحصیلی و شغلی، در میان می‌گذارم، میزان شیوع این اختلالات یادگیری را در بین دانش‌آموزان تا حدود ۳۰ درصد نیز بیان می‌کند و می‌گوید: بسیاری از بچه‌ها مشکل خود را پنهان می‌کنند.
برای همین، تشخیص ناتوانی گاهی واقعا سخت می‌شود، درحالی‌که خیلی اهمیت دارد اختلال را هرچه زودتر تشخیص دهیم و کار‌های درمانی را شروع کنیم. تشخیص این ناتوانی‌ها در کودکان تا پیش از این برعهده معلم‌ها بود، ولی الان و باتوجه به مجازی بودن امر آموزش، لازم است والدین اطلاعات خود را در این زمینه افزایش دهند. امیدواریم اطلاعاتی که امروز دکتر ناظمی در اختیار ما قرار می‌دهد، برای شما هم که کودک دبستانی دارید مفید باشد.
اختلالات یادگیری یا مشکلات ویژه آموزشی، اختلالی در یک یا چند فرایند روان‌شناختی پایه در کودکان است که به کاربرد زبان بیانی و نوشتاری در آن‌ها مربوط می‌شود. این اختلالات مجموعه‌ای ناهمگون از دشواری‌های یادگیری هستند که به صورت‌های مختلفی خودشان را نشان می‌دهند، مانند مشکلات اساسی در گوش‌دادن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، استدلال کردن یا توانایی درک‌کردن ریاضیات.
این اختلالات با مشکلاتی که کودکان استثنایی دارند، تفاوت زیادی دارد. فرض بر این است که مغز و نظام ادراکی یا هردوی این‌ها در کودکان دارای مشکلات ویژه آموزشی آسیب ندیده است، اما این ۲ در کودکان یادشده در مقایسه با کودکان عادی عملکرد متفاوتی دارد. برای همین، متخصصان این حوزه، مشکلات ویژه آموزشی را حاصل تفاوت‌هایی می‌دانند که عملکرد مغز با عملکرد ادراکی در این‌گونه کودکان ایجاد می‌کند. این دانش‌آموزان از هوشی معمولی یا بسیار بالا برخوردارند. هم‌چنین هیچ مشکل جسمی‌ای از نظر بینایی، شنوایی و حرکتی یا اختلال رفتاری و محرومیت‌های فرهنگی اقتصادی و محیطی ندارند. جالب اینجاست که تلاش زیادی هم می‌کنند، اما همواره در یک یا چند درس دارای مشکلات جدی یادگیری هستند.
نشانه مهم ناتوانی یادگیری در کودکان، فاصله‌ای است که بین سطح پیشرفت مورد انتظار در آن‌ها و عملکردشان دیده می‌شود. این اختلال در هر فرد به گونه‌ای متفاوت اثر می‌گذارد. هم‌چنین در مراحل مختلف رشد، تغییر و توسعه می‌یابد و دارای دامنه‌ای خفیف تا شدید می‌شود. معمولا هم این افراد در بیشتر از یک حوزه مبتلا به ناتوانی یادگیری هستند.
با همه این‌ها، تشخیص اختلالات یادگیری در کودکان می‌تواند بسیار سخت باشد، زیرا هیچ نشانه قطعی برای تشخیص این اختلالات وجود ندارد و تأثیر آن از یک کودک به کودک دیگر متفاوت است. افزون‌بر آن، بسیاری از کودکان سعی در پنهان کردن این اختلال دارند. گاهی تنها چیزی که شما در کودکتان می‌بینید، تمایل نداشتن او به مشق نوشتن یا مدرسه رفتن است.
بنابراین، حتی اگر نشانه‌ها به نظر واضح برسد، باز هم باید فرزند شما را یک متخصص واجد شرایط آزمایش و بررسی کند، زیرا تشخیص این ناتوانی‌ها فرایندی بسیار پیچیده و شامل گرفتن آزمایش، دانستن تاریخچه رشدی کودک و مشاهده مستقیم است. بهتر است والدین از سنین کودکی و مدرسه، خود بررسی این مشکلات را با کمک اولیای مدرسه شروع کنند و از پزشک کودک هم کمک بگیرند. بد نیست بدانید در همه نواحی آموزشی مشهد، مراکزی برای بررسی و درمان این نوع اختلالات وجود دارد.
ناتوانی‌های یادگیری انواع مختلفی دارند، اما شایع‌ترین آن‌ها حول محور خواندن و نوشتن یا ریاضیات است.
این اختلال در پسر‌ها شایع‌تر از دخترهاست. در این اختلال، پیشرفت خواندن کمتر از حد انتظار برحسب سن، آموزش و هوش کودک است. مشخصه اختلال خواندن ناتوانی برای بازشناسی واژه‌ها، خواندن کند و نادرست و فهم ضعیف است. نمی‌توان ویژگی‌های صددرصد مشابهی را در همه کودکان مشاهده کرد، اما بیشتر آن‌ها این ویژگی‌ها را دارند:
--- جابه‌جایی صدا‌ها با یکدیگر
--- اشکال در تشخیص دیداری حروف و کلماتی که ظاهری شبیه به هم دارند مانند «ک» و «گ» یا «بار» و «مار»
--- تکرار یک بخش در کلمه (مد در مدرسه) یا یک حرف (م در مهربان)
--- تغییر توالی کلمه‌ها مانند علی به می‌رود مدرسه
--- معکوس کردن کلمه مانند گس به جای سگ
--- یاد داشتن حروف به طور جداگانه و ناتوانی در به کار بردن آن‌ها در یک کلمه
--- حدس زدن کلمات با دیدن اولین حرف و خواندن اشتباه آن‌ها مانند «با» در اول کلمه باران و خواندن اشتباه آن: بادام
---مکث نکردن در پایان جمله و نفهمیدن مفهوم آن
نکته: این کودکان حافظه دیداری و شنیداری ضعیفی دارند. برای همین، اگر آموزش‌های کمکی به‌موقع برایشان شروع شود، در موارد خفیف می‌توان مشکل را از اواخر سال اول یا دوم دبستان برطرف کرد. در موارد شدیدتر هم، بسته به الگو و شدت نقص، آموزش کمکی و درمانی ممکن است تا اواسط یا واخر دبیرستان ادامه پیدا کند.
با توجه به سن و ظرفیت هوشی و آموزشی که این کودکان دارند، مهارت نگارشی در آن‌ها بسیار ضعیف‌تر از سطح انتظار و آزمون‌های استاندارد سنجیده شده است. اجزای ناتوانی نوشتن در این کودکان شامل این موارد می‌شود:
نکته: بیشتر افراد مبتلا به انواع خفیف و متوسط اختلال نوشتن به شرط دریافت به‌موقع آموزش کمکی در اوایل دوره دبستان پیشرفت می‌کنند و بهبود می‌یابند. افراد مبتلا به نوع شدید این نوع اختلال هم در طول دوره دبیرستان و حتی دانشگاه ممکن است به درمان کمکی احتیاج داشته‌باشند.
اختلال ریاضیات ممکن است به‌تن‌هایی یا همراه با اختلال خواندن و نوشتن بروز کند. این اختلال ناتوانی در انجام مهارت‌های حسابی محسوب می‌شود که معمولا با آزمون‌های انفرادی و استاندارد سنجیده خواهد شد. کودکان دارای ناتوانی ریاضی با وجود به‌کارگیری روش‌های تدریس مناسب، باز هم نمی‌توانند مانند هم‌سالان خود در زمینه ریاضیات به‌اندازه کافی پیشرفت کنند. ناتوانی این کودکان را معمولا باید با این نشانه‌ها شناخت:
نکته: کودکانی که اختلال ریاضیات دارند و درمان نمی‌شوند، ممکن است در ادامه تحصیل با مشکل روبه‌رو و دچار شرم، سرخوردگی و افسردگی شوند. این عوارض در کودکان خیلی وقت‌ها به ترک تحصیل منجر می‌شود.
بیشتر اختلالات یادگیری دائمی هستند. ازاین‌رو درمانشان کاری زمان‌بر و دشوار به‌نظر می‌رسد. این مسئله گاهی آستانه تحمل والدین را کم می‌کند و سبب می‌شود دست به تخریب کودک بزنند و اعتمادبه نفسش را پایین بیاورند، کاری که حقیقتا آینده او را خراب می‌کند. درحالی‌که با تشخیص و مداخله به‌موقع در سنین پایین می‌توان مهارت‌های کودک را گسترش داد و به او کمک کرد زندگی طبیعی خودش را داشته‌باشد. خوشبختانه این روز‌ها این مشکلات را می‌توان پیش از دوران دبستان تشخیص داد و با انواع روش‌های حرفه‌ای و تخصصی از بین برد.
۵ تا ۱۰ درصد
فراوانی اختلالات یادگیری در جامعه ۵ تا ۱۰ درصد است.
۳۰ درصد
شیوع اختلالات یادگیری بین دانش‌آموزان تا ۳۰ درصد هم فراوانی دارد.
۱ به ۴
پسر‌ها ۴ برابر بیش از دختر‌ها در معرض اختلالات یادگیری قرار دارند.
دکتر عطا طهرانچی | روان‌شناس؛ با مجازی‌شدن مدرسه‌ها، بیش از قبل، بار آموزش بردوش والدین افتاده و سبب شده است به‌ویژه در مقطع ابتدایی با چالش‌های زیادی روبه‌رو شوند، مانند اینکه برخی کودکان نمی‌توانند رابطه معلم و شاگردی‌ای را که با معلم خود دارند با والدینشان هم برقرار کنند و این موضوع سبب تنش‌های زیادی بین آن‌ها می‌شود. برای همین، به این والدین توصیه می‌کنیم روی رابطه‌شان با کودک بیش از قبل کار کنند و دقیق شوند. میزان حرف‌شنوی کودک در زمینه‌های مختلف به جنس رابطه آن‌ها با والدینشان بستگی زیادی دارد؛ بنابراین لازم است این والدین دست‌کم ۴ مسئله را در رابطه خود با کودک بررسی کنند:
آیا زمان مشخص و باکیفیتی را به بازی و بودن در کنار کودک خود اختصاص می‌دهند؟ زمانی که کودکشان از بودن با آن‌ها حس خوبی داشته‌باشد.
آیا کودکشان را برای انجام کار‌های خوب مانند نوشتن تکالیفش در زمان مشخص تحسین می‌کنند؟ این رفتار به کودک حس بسیار خوبی می‌دهد و سبب نزدیکی رابطه می‌شود.
آیا کودکشان با آن‌ها حرف می‌زند و آن‌ها به حرف‌هایش خوب گوش می‌دهند؟ گوش دادن فعال و دقیق امری بسیار ضرور در رابطه با کودک است.
آیا ابزار محبت کلامی با کودک خود دارند؟ اگر والدین در رابطه با کودک خود به این نکات توجه دارند که هیچ. در غیر این صورت، حتما باید روی کیفیت رابطه‌شان با کودک بیشتر کار کنند.
مسئله شایع دیگری که بیشتر والدین با فرزندان خود دارند، درگیری زیاد آن‌ها با درس و مشق بچه‌هاست. والدین باید بدانند که انجام تکالیف مدرسه وظیفه اختصاصی کودک است و آن‌ها نباید بیش‌از‌اندازه خود را درگیر این کار کنند. وقتی کودکی تکالیفش را می‌نویسد، درست یا اشتباه، نباید کاری کرد، مگر آنکه کودک خودش برای این موضوع پیش‌قدم شود و پرسشی داشته‌باشد. دخالت زیاد والدین در انجام تکالیف بچه‌ها گاهی سبب مقاومت و لج‌بازی زیاد در آن‌ها می‌شود. به خاطر داشته باشید وظیفه والدین فقط فراهم‌کردن زمان و مکان مناسب برای درس خواندن کودک است، نه چیزی بیش از آن. کودک هم باید از وظیفه خودش آگاه باشد و بداند که تحصیل در اولویت دیگر کارهایش قرار دارد.
نکته دیگر این است که وقتی کودک سؤالی می‌پرسد، نباید پاسخ او را سریع داد، بلکه باید ابتدا نظر او را دراین‌باره جویا شد، سپس پاسخ داد. اضطراب کودک هم مسئله دیگری است که باید به آن توجه ویژه داشت. برخی کودکان همواره از اینکه معلم آن‌ها را برای درست انجام ندادن تکالیفشان سرزنش کند استرس دارند و نمی‌توانند خیلی راحت حرف والدینشان را در امور تحصیلی بپذیرند و این موضوع سبب تنش‌های زیادی در رابطه آن‌ها می‌شود. با توجه به همه این‌ها، اگر والدین هم‌چنان در رابطه با کودک خود مشکل دارند، باید از یک مشاور در حوزه کودک و نوجوان کمک بخواهند.