در دل هفته‌ای که گذشت یک اتفاق تاریخی مهم جا داشت که بهانه نوشتن این یادداشت شد. واقعه حمله به حرم امن رضوی در روز ۲۹ آبان سال ۱۳۵۷ توسط وابستگان به رژیم پهلوی یکی از نقاط عطف کمتر مورد توجه قرارگرفته انقلاب اسلامی ایران است. با وقوع این حادثه بسیاری از مردم دین‌مدار که بر اساس برخی اندیشه‌های خاص مذهبی هنوز با انقلاب مردم همراه نشده بودند، به جمع انقلابیون پیوستند، به‌نحوی که پس از این واقعه طرف‌داران رژیم بدون حمایت قوای نظامی کمتر توانایی عرض‌اندام در سطح مشهد را پیدا کردند.
بر پایه اطلاعات موجود، در روز ۲۹ آبان و پیش از حمله مزدوران رژیم پهلوی به مردم معترض حاضر در حرم مطهر رضوی، ۳ تجمع مختلف اعتراضی در نقاط مختلف مشهد برگزار شده بود. نخستین تجمع در مسجد‌الرسول منطقه آبکوه صورت گرفته بود که مأمور شهربانی حاضر در محل آن را برای اطلاع مقام مافوق خود این‌گونه شرح داده است: «در مسجد الرسول واقع در خیابان آبکوه تعداد ۱۰۰۰ نفر از دانش‌آموزان، دانشجویان، روحانیون و کارمندان در مجلس اجتماع کردند و یکی از روحانیون به نام شیخ عبدی سخنرانی می‌کند. چون تعداد زیادی از مردم جلو این مسجد اجتماع کرده بودند، نیرو‌های نظامی ساعت ۱۶:۳۰ در محل حاضر شده و با گاز اشک‌آور مردم را وادار نمودند تا پراکنده شوند.» ۱
بر اساس گزارش‌های به‌دست‌آمده پس از انقلاب از ستاد مرکزی شهربانی خراسان، مسجد فاضل‌خان ایستگاه سراب دیگر مکانی است که مردم معترض در این روز در آن اجتماع کرده بودند: «در ساعت ۱۵:۳۰ در مسجد فاضل، واقع در ایستگاه سراب مجلس ختمی برای یکی از شهدای انقلاب در مشهد برگزار می‌شود. حدود ۲۰۰ نفر از مردم در این مراسم شرکت می‌کنند و یکی از روحانیون در این مجلس به سخنرانی می‌پردازد و، چون مأموران مانع از شعار دادن مردم می‌شوند، ناچار محل را ترک و برای ادامه برنامه‌هایشان به سمت مدرسه عباسقلی‌خان واقع در خیابان نواب صفوی حرکت می‌کنند.» ۲
همین نوشتار مکان سومین تجمع اعتراضی مردم مشهد در ساعات قبل از غروب ۲۹ آبان ۵۷ را مشخص می‌کند. تنظیم‌کننده گزارش این تجمع نیز همان مأمور حاضر در مسجد فاضل است که به همراه جمعیت معترض راهی مدرسه عباسقلی‌خان شده بود. در گزارش او درباره این اجتماع قید شده که، چون نیرو‌های شهربانی در مدرسه عباسقلی‌خان و اطراف آن حاضر بودند، اوضاع آرام بوده است: «ابتدا یکی از روحانیون سخنرانی کرد، سپس اجتماع‌کنندگان از مدرسه خارج و شروع به راهپیمایی نمودند. آن‌ها درحالی‌که پلاکارد و پارچه در دست داشتند و روحانیون آن‌ها را رهبری می‌کردند، به سمت فلکه حضرت حرکت کردند. با رسیدن آن‌ها به فلکه حضرت، نیرو‌های شهربانی با پرتاب گاز اشک‌آور و تیراندازی هوایی آنان را متفرق کردند، ولی آن‌ها به‌طور پراکنده و انفرادی وارد صحن عتیق حرم مطهر شدند و پس از اجتماع شروع به دادن شعار‌هایی بر ضد شاه و همچنین پرتاب سنگ به طرف سربازان نمودند که مجددا با تیراندازی نیرو‌های نظامی و مأموران متفرق شدند. در اثر این تیراندازی در حرم یک‌نفر از ناحیه پا و همچنین در هنگام درگیری که بین تظاهرات‌کنندگان و مأموران رخ می‌دهد، ۳ نفر مجروح و مصدوم شده‌اند که در بیمارستان بستری گردیده‌اند.» ۳
هرچند در این حمله فردی از انقلابیون شهید نشد، حرمت‌شکنی در حرم مطهر رضوی با واکنش تند مراجع حاضر در مشهد ابعاد گسترده‌ای پیدا کرد و به خشم مردم انقلابی از نظام سلطنتی و وابستگان آن در نقاط مختلف کشور افزود. اغلب روحانیون مبارز سرتاسر کشور نیز ضمن صدور اعلامیه‌هایی با مردم و مبارزان مشهد همراهی کردند و این اقدام را اعلام رسمی دشمنی رژیم با اسلام و تشیع خواندند. در این بین مهم‌ترین موضع‌گیری را رهبر در تبعید انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) در نوفل‌لوشاتو فرانسه انجام داد. موضع‌گیری‌ای که خود باعث شعله‌ورتر شدن آتش انقلاب مردم شد. بنیان‌گذار کبیر انقلاب در نخستین سخنرانی خود پس از وقوع این حادثه -که در رسانه‌های خارجی انعکاس درخوری داشت- در ۳ آذر آن را محکوم کردند و خواستار ادامه قیام تا سرنگونی کامل رژیم پهلوی شدند: «الان ثبات است در ایران؟ ... الان ثبات است؟! در دوسه روز پیش‌ازاین در مشهد، مشهد مقدس، در معبد مسلمین، در حرم حضرت رضا (ع) با تانک رفتند تا تویِ -این‌طور که [گزارش]شده است گفتهاند- با تانک رفتند تا توی صحن؛ و به دیوار‌های صحن و به دیوار‌های ایوان، میگویند که آثار گلوله هست. این چندمین بار است که این سلسله پهلوی به معابد ما این‌طور می‌کند. به همان معبد حضرت رضا (ع). این ثبات! الان مملکت ما ثبات دارد؟!... خوب این مردم دارند کشته می‌شوند، این مردم دارند چه می‌شوند، سر تا ته ایران الان مثل زلزله آمده به هم ریخته، یک دسته میگویند ما نمیخواهیم شاه را، یک دسته اراذل و اوباش هم به جان مردم ریختند که نخیر حتما باید ملت بخواهد شاه را! با زور باید مردم دوست داشته باشند شاه را!... ملت ایران برای خدا ان‌شاءا... قیام کرده است که دست ظلم را کوتاه کند و مملکت اسلامی را نجات دهد و ما همه وظیفه داریم که کمک کنیم به این نهضت؛ و آقایان، اگر این نهضت خدای نخواسته به نتیجه نرسد و خاموش بشود، تا آخرالابد گرفتار هستیم؛ نگذارید این نهضت خاموش بشود بدون رسیدن به نتیجه. بیایید دنبال این باشید به حق، با تمام قدرت همراهی کنید تا اینکه این نهضت نتیجه بدهد و دست دیگران کوتاه بشود و این سلسله ساقط بشود و برود در پرتگاه.» ۴
پی‌نوشت:
۱ تا ۳. اسناد شهربانی مشهد، موجود در بایگانی مرکز اسناد آستان قدس رضوی
۴. سخنرانی امام خمینی (ره) در جمع دانشجویان و فعالان سیاسی مقیم خارج کشور در نوفل لوشاتو، به تاریخ ۳ آذر ۱۳۵۷ منتشره در جلد ۵ صحیفه امام خمینی (ره).