رئیس گروه سلامت نوجوانان، جوانان و مدارس دانشگاه علوم پزشکی مشهد: برنامه "مدارس مروج سلامت" یک نظام برای ارتقای سلامت با مشارکت فعال دانش‌آموزان، اولیاء، معلمان و کارکنان مدرسه، با رویکرد مراقبت از خود (خودمراقبتی) و دیگران، توانمندسازی جامعه در دستیابی به شیوه زندگی سالم، سلامت محیط کار و آموزش با کیفیت است.
معصومه شاه‌پسند - "مدارس مروج سلامت" یک حرکت جهانی است و منشاء آن به برنامه سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۹۷۸ و تاریخچه شکل‌گیری آن به سیاست‌های کلان سازمان جهانی بهداشت برمی‌گردد. از سال ۱۹۸۰ سازمان جهانی بهداشت رویکرد خود را از تمرکز بر تغییر رفتار فردی به گسترش نظام‌های سلامت معطوف کرد. براین اساس درکشور‌های عضو اکو، رویکرد جامع ارتقای سلامت بر اساس منشور اتاوا که در سال ۱۹۸۶ در اتاوای کانادا به تصویب کشور‌های عضو در سازمان جهانی بهداشت رسید، مبنای شکل‌گیری برنامه "مدارس مروج سلامت" شد.
براساس اطلاعات سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران، جمعیت گروه سنی ۵ تا ۱۸ سال بیشتر از ۱۶ میلیون نفر است که حدود ۲۱ درصد از کل جمعیت کشور را شامل می‌شود. از این تعداد بیشتر از ۱۴ میلیون نفر دانش‌آموز هستند. این امر باعث می‌شود تا پس از خانه، مدارس به عنوان یکی از محیط‌های حامی سلامت و محیط‌هایی بی نظیر برای مداخلات پیشگیرانه و دوران مدرسه، دوران مهمی برای ایجاد رفتار‌های سالمی که به ارتقاء سلامت در طول عمر کمک می‌کند، باشد. ارتقاء سلامت در مدرسه همچنین می‌تواند ما را در رسیدن به سلامتی کل جامعه یاری کند.
تحصیل در کنار آموزش رفتار‌های سالم
دانش‌آموزان در مدرسه علاوه بر یادگیری مهارت خواندن و نوشتن، دانش، نگرش و رفتار‌های جدید را می‌آموزند. این رفتار‌ها نیز علاوه بر تاثیر بر سلامت فردی، نقش تعیین کننده‌ای بر سلامت خانواده و جامعه دارد. برای ارتقاء سلامت دانش‌آموزان، معلمان و کارکنان مدرسه، اولیاء دانش‌آموزان و افراد جامعه، و مدرسه جایگاه ویژه‌ای است. از این رو مدارس مروج سلامت در کنار آموزش، به عنوان وسیله‌ای استراتژیک برای ترویج رفتار‌های سالم از جمله: فعالیت بدنی و آمادگی جسمانی، تغذیه مناسب، عدم مصرف دخانیات و... شناخته شده‌اند.
یک برنامه بهداشتی در مدرسه می‌تواند یکی از مقرون به صرفه‌ترین سرمایه‌گذاری‌ها برای بهبود همزمان آموزش و سلامت باشد. سازمان جهانی بهداشت برنامه‌های بهداشتی در مدارس را به عنوان ابزاری راهبردی برای پیشگیری از عوامل خطر موثر بر سلامتی در بین نوجوانان و درگیرکردن بخش آموزش در تلاش برای تغییر شرایط تحصیلی، اجتماعی، اقتصادی که بر سلامتی تأثیر می‌گذارد، ترویج می‌کند.
در جمهوری اسلامی ایران نیز از سال ۱۳۸۶ مطابق با ۲۰۰۷ میلادی، مقدمات اجرای پایلوت برنامه توسط وزارت بهداشت با همکاری وزارت آموزش و پرورش فراهم شده و در سال تحصیلی ۱۳۸۹-۱۳۸۸ بطور آزمایشی در ۷۲ مدرسه در مقطع ابتدایی آغاز گردید. البته استان خراسان از استان‌های پایلوت کشوری بوده است.
۱۹ هزار مدرسه در کشور مجری برنامه مروج سلامت
در سال تحصیلی ۱۳۹۰- ۱۳۸۹ بنابر تفاهم‌نامه مشترک وزرای بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و آموزش و پرورش، مقرر گردید که برنامه اجرا و ۶۵۸ مدرسه ابتدایی و راهنمایی (علاوه بر ۷۲ مدرسه پایلوت) مجری برنامه باشند. در سال تحصیلی ۱۳۹۱-۱۳۹۰ گسترش برنامه آغاز و به تدریج بر تعداد مدارس مجری برنامه افزوده شد. در حال حاضر ۱۹ هزار مدرسه در مقاطع تحصیلی ابتدایی و متوسطه یک و متوسطه دو در سطح کشور مجری برنامه مروج سلامت هستند.
طی برنامه مدارس مروج سلامت و در طول سال تحصیلی تلاش می‌شود استاندارد‌های لازم برای استقرار برنامه، با رعایت اجزاء هشتگانه اجرا گردد بنحوی که با آموزش و توانمندسازی و مشارکت دانش‌آموزان و کارکنان مدرسه و اولیاء و همراه با ایجاد شرایط منطبق با استاندارد‌های تعریف شده با مشارکت ادارات، نهاد‌ها و... محیطی سالم برای تحصیل دانش‌آموزان فراهم گردد.
مدارس یک تا ۵ ستاره
در ابتدای سال مدیر مدرسه با همکاری کارکنان اقدام به ارزیابی مدرسه خواهد کرد. (براساس چک لیست ممیزی داخلی) سپس توسط کارشناسان مراکز بهداشت با استاندارد‌های کشوری ارزیابی و به مدرسه فرصت داده می‌شود تا برای رفع مشکلات و مواردی که با استاندار‌ها انطباق ندارد، اقدام نماید. پس از گذشت مدت معین و رفع مشکلات، توسط کارشناسان بهداشت، ممیزی مجدد انجام خواهد شد. مدرسه پس از ممیزی نهایی و براساس امتیازی که به دست آورده است رتبه‌بندی شده و می‌تواند از یک تا پنج ستاره بگیرد.
در سال ۱۳۸۸ این برنامه در ۱۲ مدرسه استان خراسان رضوی همزمان با ۵ استان کشور به صورت پایلوت اجرا گردید که تعداد ۱۲ مدرسه در مشهد وارد برنامه شدند. در سال ۱۳۸۹ به استناد سند همکاری مشترک بین وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت متبوع و نظر به توافقنامه دو وزیر و با تاکید بر توسعه کمی و کیفی طرح، ۴۱ مدرسه در سطح شهرستان‌های تابعه دانشگاه، تحت پوشش این برنامه قرار گرفتند و درحال حاضر ۴۳۶ مدرسه در شهر مشهد مجری برنامه مروج سلامت می‌باشند.
اجزا هشتگانه برنامه مدارس مروج سلامت عبارتند از:
۱. برنامه جامع آموزش سلامت در مدارس
۲. ارائه خدمات بالینی در مدارس
۳. سلامت محیط مدرسه
۴. بهبود تغذیه در مدارس
۵. تحرک فیزیکی و فعالیت‌بدنی در مدارس
۶. ارتقاء سلامت کارکنان مدرسه
۷. خدمات سلامت روان و مشاوره‌ای در مدارس
۸. مشارکت والدین، جامعه و شبکه داوطلبان سلامت دانش‌آموزان