امیررضا وثوقی - کمابیش زمزمه ورود مستقیم چینی‌ها به بازار خرید زعفران مشهد را شنیده بودیم. با پیش‌زمینه‌ای که از خرید و فروش زعفران در بازار‌های اطراف میدان شهدا و حرم مطهر داشتیم، گمان می‌کردیم دلالان چینی مخفیانه در مجتمع‌های تجاری فعالیت می‌کنند، پس لازم بود با زیرورو کردن مجتمع «سی نور» در خیابان ۱۷ شهریور اطلاعاتی را در قالب فروشنده زعفران به دست آوریم. به همین دلیل از علی حسینی، عضو شورای ملی زعفران، درخواست کردیم تا برای کسب اطلاعات بیشتر ما را همراهی کند.
با ورود به این مجتمع تجاری، رکود فعالیت خرید و فروش واحد‌های زعفران در فاصله کوتاهی از اتمام فصل برداشت، توجه ما را به خود جلب کرد. هرچند خبری از معامله زعفران در بیشتر فروشگاه‌ها نبود، اما با تغییر مسیر در مجتمع و رفتن به یکی از راهرو‌هایی که ازدحام جمعیت در آن توجه را جلب می‌کند، می‌توان افرادی کیسه به دست را مشاهده کرد. در این راهرو کشاورزانی با کیسه‌های زعفرانشان منتظر بودند تا نوبت فروش محصولشان فرا رسد. کمی نزدیک‌تر شدیم تا سرو‌گوشی آب دهیم و حضور ۲ مرد و یک زن چینی درون فروشگاه بیانگر رسیدن ما به نقطه هدفمان بود.
لحظاتی نظاره‌گر فرایند خرید زعفران از عرضه‌کنندگان بودیم. علاوه بر ازدحام جمعیت درون این فروشگاه کوچک، نحوه پوشش تنها زن این گروه سه‌نفره توجه ما را به خود جلب کرد، پوششی که مانع از دیده شدن کل چهره او می‌شد. این اتفاق اول این مسئله را به ذهن متبادر می‌کرد که گویا محدودیت‌هایی برای خرید این حجم زعفران توسط چینی‌ها وجود دارد که سبب شده است آن‌ها سعی کنند، شناخته نشوند، اما شواهد ماجرا و خرید فله‌ای زعفران نشان داد که محدودیتی در زمینه خرید زعفران وجود ندارد.
دلیل فروش به چینی‌ها
نوبت آن بود که در قالب فروشنده زعفران وارد مغازه شویم تا مزایای فروش محصول به این فروشگاه را بیابیم، مزیتی که بی‌شک در قیمت پیشنهادی یا نحوه پرداخت مبلغ توسط خریداران چینی بود.
مباشر ایرانی پس از شرح تأثیر قد زعفران در ارجحیت خرید چینی‌ها، قیمتی بین ۸ تا ۹ میلیون تومان برای هرکیلوگرم و پرداخت چکی این مبلغ در دو‌سه روز را از شرایط خرید بیان کرد. به واسطه کسب اطلاع از قیمت و نحوه خرید سایر واحد‌های صنفی متوجه شدیم پرداخت حدود ۳۰۰ هزار تومان بیشتر در هرکیلوگرم و پرداخت زودتر از ۲ هفته باعث شده است فروشندگان ایرانی این فروشگاه را از بین بیش از ۶۰ فروشگاه خرید و فروش زعفران در این مجتمع انتخاب کنند.
ورود عضو شورای ملی زعفران
پس از این نوبت ورود عضو شورای ملی زعفران به صحنه بود که منجر به صحبت‌های او با صاحب این فروشگاه شد. علی حسینی خطاب به مالک فروشگاه گفت که شما به عنوان یک واسطه با قرار دادن امکانات خود در اختیار یک دلال چینی، صادرکننده و فعال حوزه زعفران را عملا از دور خارج می‌کنید، صادرکننده‌ای که علاوه بر عوارض باید ۱۰۰۰ دلار تضمین ارزی برای صادرات هر کیلوگرم زعفران بدهد. این در حالی است که این افراد با پاسپورت توریستی از چین به اینجا می‌آیند و بدون آنکه کارت بازرگانی داشته باشند، این حجم از زعفران را با قیمتی نازل از کشاورزان ما خریداری می‌کنند و پس از قاچاق به شکل‌های مختلف با قیمتی بیش از ۴ برابر در چین می‌فروشند. حسینی تأکید کرد: سودی که باید به جیب دولت و صادرکنندگان ایرانی برود به جیب تاجر چینی می‌رود. این اتفاق در شرایطی می‌افتد که دولت از طریق سازمان تعاون حدود ۱۰ میلیون تومان برای هرکیلو زعفران به کشاورزان پرداخت می‌کند، اما ۲۰ درصد آن را نقد و بقیه‌اش را چندین ماه بعد به حساب کشاورز واریز می‌کند. طبیعی است تولید‌کننده‌ای که باید دستمزد کارگران را بدهد، دریافت پول نقد چینی‌ها را به پرداخت بیشتر دولت ترجیح دهد. بااینحال مالک فروشگاه که در ابتدای صحبت، تمام‌قد از در اختیار خریداران چینی گذاشتن فروشگاه خود دفاع کرد، حالا پس از شنیدن این صحبت‌ها در پی توجیه عملکرد خود بود و گفت: در این مدت که این افراد در اینجا فعالیت می‌کنند بسیاری از تاجران ایرانی مراجعه کرده‌اند و با پیشنهاد پول‌های هنگفت قصد ترغیب چینی‌ها را برای خرید از خودشان داشته‌اند. حتی گفتند که مکان بهتری در اختیار این‌ها قرار می‌دهند. وی افزود: اگر من این کار را نکنم آن‌ها به مغازه دیگری مراجعه می‌کنند. ریشه این مشکل را باید در نحو برخورد دولت با فروشندگان زعفران جست‌وجو کرد، اگر آن‌ها پول کشاورزان را نقدی پرداخت کنند، اکنون بازار دست چینی‌ها نمی‌افتاد. چینی‌ها بعد از یکی‌دو سال که تجربه کسب کنند دیگر به ما مراجعه نکرده و گل زعفران را از سر زمین‌های کشاورزی خریداری می‌کنند.
شرایط برابر شود
بااینحال نایب رئیس شورای ملی زعفران به شهرآرا گفت که انتقاد ما به برابر نبودن شرایط تجار ایرانی با چینی‌هاست. غلامرضا میری افزود: اگر چینی‌ها از ما خرید نکنند از کشور دیگری زعفران تهیه و به کشور خود ارسال می‌کنند. اکنون اخذ تعهد ارزی از صادرکنندگان سبب شده است ایرانی‌ها برای صادرات طلای سرخ با مشکلات زیادی مواجه باشند، اما تجار چینی که مستقیم زعفران خریداری می‌کنند این مشکل را ندارند. از‌این رو اگر شرایط برابر از طریق حذف تعهدات ارزی فراهم شود، ما مشکلی با خرید زعفران توسط چینی‌ها نداریم.
ایرج ناصری مقدم، مدیر تعاون روستایی خراسان رضوی مسئله حضور چینی‌ها در بازار زعفران مشهد را مربوط به حوزه سازمان صمت دانسته و گفت که تاکنون اطلاعی از این موضوع نداشته است.
معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز با بیان اینکه فعالیت تجار چینی در صورت طی کردن مراحل قانونی، ایرادی ندارد، گفت: با این حال سازمان صمت ترجیح می‌دهد که زعفران توسط تجار خراسانی صادر شود تا از این طریق ارزش افزوده بیشتری نصیب کشور بشود.
علی غفوری مقدم افزود: دولت سعی کرده تا با در نظرگرفتن برخی از مساعدت‌ها در حوزه ارز دغدغه‌های تجار ایرانی در حوزه صادرات کالا‌های غیرنفتی را برطرف کند تا مشکلی در زمینه توسعه صادرات به وجود نیاید.