ضحی زردکانلو | شهرآرانیوز - موسیقی به‌عنوان رسانه‌ای بدون مرز و فراگیر، نقشی اساسی در معرفی فرهنگ هر آب‌وخاکی دارد. به‌طبع موسیقی مذهبی نیز در این وادی به‌منظور ترویج دین تعیین‌کننده و اثرگذار است. با این حال به گواه کارشناسان و اصحاب موسیقی، هنوز ما در ایران تعریف واحدی از موسیقی مذهبی نداریم و آن‌گونه که شایسته است، برای احیا و اشاعه این هنر دیرین اقدام درخوری انجام نشده است، اما مجموعه موسیقایی «آواهای رضوی ایران‌زمین» که به‌تازگی به کوشش هوشنگ جاوید و با حمایت بنیاد بین‌المللی فرهنگی‌هنری امام رضا (ع) و مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی منتشر شده، گنجینه‌ای درخور توجه و سند صوتی ارزشمندی برای ادای دین به موسیقی مذهبی و به‌طور خاص موسیقی رضوی است که به‌عنوان مهم‌ترین موسیقی مذهبی در ایران به شمار می‌رود. «آواهای رضوی ایران‌زمین» شامل قطعاتی در ۱۰ آلبوم موسیقی محلی از اقصی‌نقاط ایران در مدح و ستایش حضرت رضا (ع) است. این مجموعه حاوی ۵۸۰ دقیقه آواها و نواهای رضوی است و بیش از ۷۰ موسیقی‌دان عاشق اهل‌بیت (ع) از ۲۱ استان ایران ارادت و علاقه خود را در قالب نغمه‌ها و مویه‌های موسیقایی پیشکش ساحت خورشید خراسان کرده‌اند.
در میان نواهای پیش رو، براساس آداب زندگی ایرانی که در شادترین لحظات هم به یاد خداوند و ائمه (ع) بوده‌اند، علاوه بر موسیقی غمگین، موسیقی شاد هم می‌شنویم. توسل و مددخواهی از امام رضا (ع) را که در همه فرهنگ‌های ایران رایج است، در همه قطعات به گوش می‌رسد. همچنین کلام‌خوانی و چاووش‌خوانی وقتی از شهری دیگر به سمت مشهد حرکت می‌کردند، از دوران صفویه در ایران باب بوده است و وقتی به حرم می‌رسیدند، سلام‌خوانی را آغاز می‌کردند. مناقب رضوی نیز دیگر سرفصل آواهای این مجموعه موسیقایی است که ستایش خود حضرت رضا (ع) را شامل می‌شود.
ستایش حرم و بارگاه رضوی و توصیفات گنبد و بارگاه و تعریف حرم، آوازهای روایتی درباره ضامن آهو و آمدن حضرت به مشهد نیز در همه آثار این مجموعه شنیدنی است.
درنهایت این مجموعه آثار از آن حیث که به معرفی آواها و نواهای کمتر شنیده‌شده و مغفول می‌پردازد، از منظر میراث فرهنگی بسیار مهم و ستودنی است.
نخستین و دومین لوح فشرده در این مجموعه موسیقایی، عرض ارادت هنرمندان خراسان‌رضوی به آستان علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) است. در خراسان بزرگ جایگاه حضرت به نسبت دیگر مناطق ایران به‌طبع ویژه‌تر است. آن‌هم به‌واسطه تنوع قومیت و گویش این سرزمین و هم‌جواری با بارگاه اختر هشتم امامت که باعث تنوع تولیدات و ابراز ارادت خاص هنرمندان خراسان به امام رضا(ع) شده است.
در این بخش آواز ابراهیم شریف‌زاده، عثمان محمدپرست، کریم کریمی، عبدالله امینی، غلامحسین غفاری، غوث‌الدین جمشیدی، عبدالرئوف برنا و عزیز احمدی را می‌شنویم و از سرنانوازی محمدرحم دلخواه نوازنده و دوتار عزیز تنها بهره می‌بریم.
اویس سلیمانی، جمشید پورعطایی، غلامرسول صوفی، محمد طاهونی، علی غلامرضایی، آلمه جوقی، محمد یگانه، علی‌اکبر محمدی، رمضان محمدی و قنبرعلی براتی نیز دیگر هنرمندان خراسانی هستند که با زبان آواز به سلطان خراسان عرض ارادت کردند که بخشی از ابیات را از نظر می‌گذرانیم:
«امام رضا(ع) زیارت می‌کنم من/ ای خدا غریبی را قناعت می‌کنم من» و «الا خورشید شهر آشنایی/ ای گرفته مشرق از تو روشنایی» یا «هم دیده و هم دل به تمنای تو بستیم یا ضامن آهو»
موسیقی خراسان‌شمالی به نام موسیقی مقامی شمال خراسان شناخته می‌شود. در این بین موسیقی گلستان به‌واسطه همسایگی با خراسان‌شمالی، تشابهات بسیاری به این استان دارد.
در بخش سوم «نواهای ایران‌زمین»، هنرمندان بزرگی مانند سهراب محمدی، عیسی قلی‌پور، عاشور گلدی گرکزی و سیدمطلب حسینی با آواز و دوتارنوازی با حال‌وهوای شمال خراسان عاشقانه‌هایشان را پیشکش امام مهربانی کرده‌اند: «یا امام خراسان/ تویی ضامن جیران»
بخش چهارم «آواهای رضوی ایران‌زمین» به عرض ارادت هنرمندان مازندارن و گیلان می‌پردازد. موسیقی نواحی گیلان که تصویرگر زندگی مردمانی جنگل‌نشین و طبیعت‌گراست، بیشتر در مایه‌های شور و دشتی است و هچنین موسیقی مردم مازندران و به‌طور خاص شرق این استان، تحت‌تاثیر موسیقی نواحی خراسان و ترکمنی است. دوتار و کمانچه و آواز معرف موسیقی این منطقه است که مضمون آن غنایی و مذهبی است. در چهارمین لوح فشرده از این مجموعه موسیقایی محمدرضا اسحاقی، ابوالحسن خوشرو، عباد محمدی، صمد حبیبی و مجتبی رحیم‌پور در ۱۳ قطعه درباره غریبی شاه خراسان و غربت او می‌خوانند: «فلک بر گردنم زنجیر دارد اباصلت من غریبم/ فلک از گردنم زنجیر بردار که غربت خاک دامن‌گیر دارد»
و همچنین توسل‌خوانی در این قطعات محسوس است: «همه درد دوامونه رضا آخ پناه بی‌کسون امام رضا(ع)» یا «ز توس می‌شنوم ناله غریبانه»
پنجمین بخش «آواهای رضوی ایران‌زمین» به آثار خنیاگران آذربایجان‌شرقی و آذربایجان‌غربی می‌پردازد. در این بخش همان‌طور که انتظار می‌رود، توسل‌خوانی و مناقب‌خوانی‌ها عموما به زبان شیرین ترکی است و ساز عاشیق‌ها (بخشی‌ها) قوپور است.
در پنجمین بخش از این مجموعه هنرنمایی حسن اسکندری، فتح‌الله رضاییان، احمد ملکی، علی کریمی و یوسف اوهانس را می‌شنویم: «غریب لر پناهه خراسان شاهه/ یتش فریادمه خراسان شاهه» یا «مرادم استرم سن من/ سنه گری قربان اولم»
در بخش ششم این اثر، نواها و نغمه‌های محلی استان‌های کردستان، کرمانشاه، همدان و مرکزی را می‌شنویم. محمداسماعیل معمارپور، عبدالرحمن غوثی با هم‌خوانی و هم‌نوازی علیرضا و عرفان غوثی، جمشید عزیزخانی، سیدجواد حسینی، سیدسلمان حسینی، تقی صباغ، یوسف شاه‌حسینی، آزاد کیوانی‌فر هنرمندان این بخش را تشکیل می‌دهند. موسیقی کردی به‌دلیل گسترش و پراکندگی مردمان کرد و تعدد و تنوع مناطق کردنشین از غنای بالایی برخوردار است و اجرای گروهی در این خطه امری رایج است.
در بخش ششم این اثر فاخر، با صدای شیرین تقی صباغ می‌شنویم: «دیشب مرا سوی خراسان گذر افتاد/ چشمم به ضریح شه‌والا گهر افتاد/ این شعر همان لحظه مرا در نظر افتاد» و همچنین شاه‌حسینی که می‌خواند: «شهر مدینه غرق سور است/ زیرا که امروز میلاد نور است/ در بیت موسی شادی و شور است/ بادا مبارک بادا مبارک»
هفتمین بخش «آواهای رضوی ایران‌زمین»، گذری به آواهای لرستان و چهارمحال‌وبختیاری دارد. بهمن اسکینی، علیرضا نادری، فریدون سپهوند، محمد و ابراهیم عباس‌پور، نریمان فاضلی و موسی موسوی هنرمندانی هستند که در این بخش مدح و ستایش حضرت رضا(ع) را می‌گویند: «بر سر بالینت امروز از غم فردا بسوزم آقا/ دوست دارم ماه باشم تا سحر بیدار باشم/ تا چو مشعل بر سر راهت در این صحرا بسوزم/ دوست دارم خادمت باشم کنم دربانی آقا»
کهگیلویه‌وبویراحمد و فارس
روز میلاد امام، نوربارونه دلوم
بخش هشتمین این آلبوم موسیقی نواحی رضوی کشورمان به نغمه‌های نغز استان‌های کهگیلویه‌وبویراحمد و فارس می‌پردازد. نقاره، کرنا و کمانچه سازهایی است که در این بخش چاشنی نواها و نغمه‌های خنیاگران قطب‌الدین سادات، نیما ظفریان، رحمان طاهری‌باوی، مرادقلی ابراهیمی و علی باقری شده است. در این نواها می‌شنویم: «سی خراسونه دلوم/ روز میلاد امام نور بارونه دلوم/ مرغ خشخونه دلوم» یا «خوشا دردی که درمانش تو باشی/ خوشا راهی که پایانش تو باشی/ خوشا چشمی که رخسارش تو باشی/ خوشا جانی که جانانش تو باشی» یا «دل من برای غریبان همیشه سوزان است/ علی‌الخصوص غریبی که در خراسان است»
در نهمین بخش «آواهای رضوی ایران‌زمین» آثار موسیقی محلی دل‌نشین دو استان خوزستان و بوشهر را می‌شنویم که عموم آوازها به زبان عربی است و حال‌وهوایی متفاوت به نسبت دیگر آواها دارد. موسیقی هر منطقه تأثیرگرفته از آب‌وهوای جغرافیایی است. جنوب ایران نیز به‌واسطه طبیعت گرمی که دارد، سرشار از شور و حرارت است. علاوه بر این، در جنوب ایران عزاداری مذهبی و نوحه‌سرایی‌ها دارای آواز و شیوه‌های متمایزی است. مناجات و شاهنامه‌خوانی، رباعی‌خوانی، مثنوی‌خوانی و دوبیتی‌خوانی همه از اشکال موسیقی جنوب ایران به شمار می‌آیند.
حسن راهی مالکی، سعید منابی، علی صدیقی‌راد، ابراهیم نصراللهی، ابراهیم ملاح‌زاده، عبدالرضا اخلاقی و حسین کشتکار هنرمندانی هستند که از مولایشان امام رضا(ع) می‌خوانند: «به حیرتم که چرا حاجیان به مکه روند/ کنند زیارت سنگی که رکن ایمان است/ برو مشهدالرضای غریب را زیارت کن/ بهشت و جنت و فردوس در خراسان است»
تنبورک و سازهای کوبه‌ای در آخرین بخش این مجموعه موسیقایی رنگ‌وبویی متفاوت از نظر شنیداری به اثر داده است.
خالو قنبر راستگو، علیشاه جوشن‌پور، فرامرز زارعی، اسماعیل فولادی، علی ناصری، محمداسحاق بلوچ‌نصب، رحیم‌بخش جت، حبیب‌الله قادر آتشگر و حسین کاووسی که هرکدام از هنرمندان شناخته‌شده جنوب و جنوب‌شرقی ایران هستند، در این مجموعه هنرنمایی کرده‌اند.
در میان نواهای این بخش از این سرزمین می‌شنویم: «الله هی هی تا که خود را ساکن ملک خراسان یافتم /خویش را غرق عطا و لطف یزدان یافتم/ الله ای چون حریم باصفایش محفل اهل دل است/ روضه‌اش را قبله‌گاه اهل عرفان یافتم/ دردمندان را بگو اینجا بود دارالشفا/ از قبار درگهش دارو و درمان یافتم»