شاهیان | شهرآرانیوز؛ یکی از اهداف بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا (ع) که در سال ۱۳۹۱ راه‌اندازی شده است تأسیس گنجینه فرهنگ رضوی از طریق گردآوری آثار داخل و خارج از کشور و بهره‌برداری عمومی از آن است. تنها همین هدف که به جمع‌آوری آثار خارج از کشور تأکید دارد بازگوکننده یک مؤلفه برای مشهد مقدس است: مؤلفه جهانی بودن که البته همیشه با «اما» و «اگر»هایی در نقاط ضعف و قوت همراه بوده است.
اگر از جهانی‌بودن مشهد سخن می‌گوییم، به این دلیل است که نقش و جایگاه گردشگری بین‌المللی در اقتصاد و توسعه شهری بر کسی پوشیده نیست. در کلان‌شهر‌هایی مانند مشهد، اصفهان، شیراز و ... توریسم بین‌المللی این قابلیت را دارد که به یک منبع قابل اعتماد و پایدار اقتصاد و توسعه شهری تبدیل شود.
در گفت‌وگویی که پیش روی شماست یک پرسش کلی را طرح کردیم: آیا مشهد شهری جهانی است؟ بخشی از پاسخ در همین پرسش پوشیده است، اما برای کاوش ابعاد مختلف آن، نشستیم پای صحبت‌های سیدجلال فیاضی، مشاور عالی بنیاد بین‌المللی فرهنگی‌هنری امام رضا (ع)، به عنوان یک نهاد ملی که درصدد گسترش فرهنگ و معارف رضوی است. او عضو هیئت رئیسه و ناظر چهارمین دوره شورای اسلامی شهر مشهد نیز بوده است.
در اینکه مشهد شهری بین‌المللی است هیچ تردیدی وجود ندارد. علت بین‌المللی بودن مشهد این است که سالانه صد‌ها هزار نفر از کشور‌های مختلف دنیا به این کلان‌شهر سفر می‌کنند. هم‌اکنون هزاران طلبه از کشور‌های مختلف در حوزه علمیه و جامعة‌المصطفی مشهد مشغول به تحصیل هستند. صد‌ها دانشجو در دانشگاه‌های این شهر علم می‌آموزند و افراد بسیاری با تابعیت کشور‌های دیگر در مشهد ساکن‌اند؛ بنابراین جمعیت زیادی به مشهد مهاجرت کرده‌اند یا در این شهر سکونت موقت دارند.
از سوی دیگر، به دلیل وجود بارگاه منور امام هشتم (ع)، مشهد در همه‌جای دنیا شهری مذهبی شناخته شده است، اما به نظرم زیرساخت‌های یک شهر بین‌المللی را ندارد.
هنوز زیرساخت‌های بین‌المللی در مشهد ایجاد نشده است و جای کار زیاد دارد. اکنون در همه بخش‌ها کاستی داریم از جمله در پروازها، حمل‌ونقل بین‌شهری، امکانات فرهنگی، اجتماعی، تفریحی و اقتصادی. مجموع این کاستی‌ها متناسب با شهری بین‌المللی نیست. این در حالی است که به نظرم مشهد ظرفیت‌های شهری بین‌المللی را دارد.
نکته اول این است که باید توجه داشته باشیم زیارت با گردشگردی -که بنده نامش را گردشگری حلال می‌گذارم- در تضاد نیست. کسانی که به مشهد سفر می‌کنند بدون شک با هدف زیارت می‌آیند و بخشی از وقت خود را در حرم امام رضا (ع) سپری و بقیه وقتشان را با تفریحات سالم، خرید و مراجعه به مراکز فرهنگی پر می‌کنند.
ما در هر سه این حوزه‌ها به‌ویژه در حوزه ایجاد مراکز فرهنگی باید تلاش کنیم. متأسفانه به دلایلی که مهم‌ترین آن موضوع تراز صفر در اطراف حرم بوده، همه آنچه در اطراف حرم ساخته شده بیشتر هتل و مکان‌های اقامتی است و کمتر مراکز فرهنگی مثل موزه، سالن‌های نمایش، نمایشگاه‌های تجسمی و ... برای اینکه زائر داخلی و خارجی بتواند وقتش را آنجا‌ها بگذراند پیش‌بینی شده است.
در حوزه مراکز تفریحی کار‌هایی انجام شده است، اما به سامان‌دهی بیشتری نیاز دارد. یکی از مؤلفه‌های اقتصاد شهر‌های زیارتی، تجارت زائران است که باید زمینه‌هایش فراهم شود. تجارت کالا‌های تولید داخل، فروش کالا‌های تولید داخل و زیرساخت‌های اقتصادی، فرهنگی و تفریحی به عنوان حاشیه‌های هویت زیارتی باید مورد توجه قرار بگیرد. به نظرم مجموعه مسئولان و برنامه‌ریزان کشور باید درباره هویت شهر مشهد به توافق جمعی برسند.
بدون شک هویت زیارت برای مشهد باید هویت اصلی تلقی شوداما دیگر مؤلفه‌های مربوط را هم نباید نفی کرد. یعنی مؤلفه‌های اقتصادی، فرهنگی و هنری که همه می‌توانند، حول محور زیارت باشد و به فرهنگ زیارت و جذب زائران و گردشگران کمک کند.
گردشگری حلال -اگر نامش را گردشگری دینی نگذارم- به این مفهوم است که افراد با انگیزه‌های دینی ازجمله زیارت به مشهد سفر می‌کنند. برای این افراد با چنین انگیزه‌هایی می‌توان مراکز تفریحی سالم هم در نظر گرفت. برنامه‌ریزان استانی و ملی می‌توانند روی این ظرفیت بزرگ سالانه یعنی حدود ۳۰ میلیون زائر و بیش از ۲ یا ۳ میلیون زائر خارجی حساب و حتی از آن به‌عنوان ظرفیتی برای توسعه استان و کشور استفاده کنند.
بنیاد بین‌المللی فرهنگی‌هنری امام رضا (ع) بیشتر فعالیت‌هایش در چهارچوب فرهنگی و هنری است. در حوزه بین‌الملل، اقداماتی داریم. برای نمونه، از طریق رای‌زن‌های فرهنگی با مجموعه فعالان حوزه‌های بین‌المللی در ارتباط هستیم و طی بیست سال گذشته، شخصیت‌هایی را که در حوزه امام رضا (ع) فعال بوده‌اند با عنوان خادم فرهنگ رضوی معرفی کرده‌ایم.
تاکنون ۷۵ خادم فرهنگ رضوی از ۳۸ کشور دنیا انتخاب شده‌اند و از آن‌ها قدردانی شده است. این‌ها کسانی بوده‌اند که در کشور خودشان فعالیت‌هایی برای ترویج فرهنگ رضوی انجام می‌داده‌اند. از آلمان، ژاپن، اسپانیا و حتی کشور‌هایی که مسلمان تعریف نمی‌شوند خادم رضوی داشتیم. ارتباطی که با آن‌ها برقرار است موجب معرفی مشهد به مسلمانان آن کشور می‌شود و زمینه‌های حضور زائران در مشهدالرضا (ع) را فراهم می‌آورد.
بیشتر فعالیت‌های این بنیاد در حوزه فرهنگی و هنری و حوزه بین‌الملل است. گاهی هم نمایشگاه و جشنواره‌هایی با همکاری رای‌زن‌های فرهنگی در دیگر کشور‌ها برگزار می‌شود. برخی جشنواره‌های داخلی که جنبه بین‌المللی دارد مثل جشنواره شعر عربی که کشور‌های عرب زبان در آن شرکت می‌کنند یا جشنواره شعر رضوی به زبان ترکی که کشور‌های آذربایجان و ترکیه در آن حضور دارند به همت این بنیاد برگزار می‌شود.
هم‌چنین جشنواره نامه‌ای به امام رضا (ع) که در مازندران برگزار می‌شود و مسلمانان حوزه دریای خزر و سایر کشور‌ها در آن حضور دارند، بخشی از برنامه‌های بنیاد فرهنگی هنری امام رضا (ع) است که جنبه بین‌المللی دارد. در واقع، تولیدات فرهنگی‌هنری این بنیاد در جهت گسترش فرهنگ رضوی و ترویج فرهنگ زیارت است.
هر حرکتی ممکن است حاشیه‌هایی به همراه داشته باشد، اما درباره مشهد، اول به نظرم در بیان این مسائل در رسانه‌های غربی بزرگ‌نمایی می‌شود. دوم اینکه، اگر مسئولان ما با نگاه به گردشگری حلال برنامه‌ریزی کنند، به طور طبیعی این حاشیه‌ها کاهش می‌یابد.
این حاشیه‌ها حاصل نتیجه نداشتن برنامه‌ریزی است. یکی از دلایل به وجود آمدن مسائل حاشیه‌ای نبود تور‌های مسافرتی خارجی است. به همین دلیل، افراد شخصی به مشهد سفر می‌کنند و طبیعی است که برنامه‌ریزی مشخصی برای آن‌ها وجود نداشته باشد. مسئولان مرتبط در استان موضوع گردشگری حلال با محوریت زیارت را جدی نگرفته‌اند. اگر جدی بگیرند، می‌توانند با تکیه بر ظرفیت‌ها برنامه‌ریزی کنند.