علی صمدی‌جوان | شهرآرانیوز؛ ساعاتی قبل در ۲۴ خرداد ۱۴۰۱، حجت عبدالملکی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی دولت سیدابراهیم رئیسی، به‌علت آنچه او «افزایش هماهنگی در دولت» نامیده است، از سمتش استعفا کرد تا نخستین وزیری در دولت سیزدهم باشد که از سمت خود کنار می‌رود. افزایش نارضایتی بازنشستگان از اقدامات وی در افزایش حقوق و مستمری تأمین اجتماعی از جمله دلایل استعفای وی بیان می‌شود.
به‌طبع این نخستین استعفا در دولت‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی نبوده است و با مروری کوتاه بر تاریخ جمهوری اسلامی ایران می‌بینیم که بسیاری از وزرا به‌دلایل مختلف از سمت خود کنار رفتند که در ادامه به برخی از مهم‌ترین استعفاهای ۴۳ سال گذشته خواهیم پرداخت.
دولت موقت انقلاب اسلامی به ریاست مهدی بازرگان
دولت موقت به‌ریاست مهندس مهدی بازرگان در بهمن ۱۳۵۷ در حضور امام‌خمینی (ره) شکل گرفت و هدف آن تشکیل و انسجام انقلاب و سامان‌دهی کشور در آستانه سقوط رژیم پهلوی بود. عمده وزرای این دولت از جبهه ملی، نهضت آزادی و کارگزاران دولت دکتر محمد مصدق انتخاب شدند و به‌مدت ۹ ماه فعالیت کردند و درنهایت همه اعضای هیئت‌دولت و شخص نخست‌وزیر استعفا کردند. دلایل گوناگونی بر استعفای بازرگان و وزرایش در تاریخ نگاشته شده است که بحران اشغال لانه جاسوسی ایالات متحده آمریکا مهم‌ترین دلیل پافشاری وی بر استعفا بیان شده است. از مشهورترین وزرایی که همراه با بازرگان استعفا کردند، می‌توان به علی اردلان، کریم سنجابی، ابراهیم یزدی، کاظم سامی، احمد مدنی، مصطفی چمران و. اشاره کرد. برخی دیگر از معاونان یا وزرای شاغل در دولت موقت، در شورای موقت انقلاب فعالیتشان را ادامه دادند.
ابوالحسن بنی صدر و شهید رجایی
با انجام نخستین انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، ابوالحسن بنی‌صدر با اکثریت آرا به‌عنوان رئیس‌جمهور انتخاب و محمدعلی رجایی به نخست‌وزیری کابینه او برگزیده شد. این دولت عمر کوتاهی داشت و پرفرازونشیب بود و سرانجام در خرداد ۱۳۶۰ منحل شد. اختلافات فکری و سیاسی وی با شهید رجایی و التهابات اجتماعی ناشی از آغاز جنگ تحمیلی و تحرکات منفی منافقین سبب شد دولت وی در عمر کوتاهش شش استعفا و تغییر را تجربه کند. حسین نمازی وزیر اقتصادی، کریم خداپناهی وزیر خارجه، صادق اسلامی وزیر بازرگانی، ابراهیم احدی وزیر دادگستری و غلامعلی معتمدی وزیر کار و رفاه اجتماعی، ازجمله وزرایی بودند که از گردونه دولت کنار رفتند.
کابینه دولت شهیدان رجایی و باهنر
با اعلام بی‌کفایتی سیاسی بنی‌صدر و عزل او، کشور آماده انتخاباتی زودهنگام شد و محمدعلی رجایی که پیش از این نخست‌وزیر ایران بود، با شرکت در انتخابات و کسب ۱۳ میلیون رأی دولت دوم جمهوری اسلامی را تشکیل داد که بیشتر از ۲۸ روز دوام نیاورد و با ترور سازمان مجاهدین خلق، وی همراه با محمدجواد باهنر، نخست‌وزیر، به شهادت رسید. از اعضای کابینه شهید رجایی هیچ‌کس استعفا نکرد.
حضرت آیت ا... خامنه ای و میرحسین موسوی
با شهادت رجایی و باهنر، آیت‌ا... مهدوی‌کنی به‌عنوان سرپرست موقت هیئت‌دولت برگزیده شد تا زمینه انتخابات جدید را فراهم آورد. آیت‌ا... خامنه‌ای حسب ضرورت و تکلیف انقلابی خویش نامزد انتخابات شد و به‌عنوان سومین رئیس‌جمهور اسلامی ایران انتخاب و میرحسین موسوی نیز نخست‌وزیر این دولت شد. برخلاف اختلاف‌نظر‌هایی که میان این دو شخصیت سیاسی وجود داشت، وضعیت جبهه‌های جنگ، بحران‌های اقتصادی و نفوذ دشمن سبب شد تا دولت سوم خوشبختانه بدون ترور یا انحلال مسیرش را طی کند. در این دولت، تغییر گسترده‌ای در کابینه‌های سوم و چهارم ریاست‌جمهوری آیت‌ا... خامنه‌ای رخ داد که از ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۸ ادامه یافت.
در دولت سوم ایران، بیش از سیزده استعفا میان وزرای کابینه اتفاق افتاد که تقریبا بیشتر وزارتخانه‌های آن زمان را شامل می‌شد. افرادی مانند علی‌اکبر پرورش و محمدتقی مؤید وزیر آموزش‌وپرورش، عبدالمجید معادیخواه وزیر ارشاد ملی، حبیب‌ا... عسگراولادی و مجید هدایت‌زاده وزرای بازرگانی، هادی منانی و علیرضا مرندی وزیر بهداری، سیدمحمد اصغری وزیر دادگستری، سرتیپ محمد سلیمی وزیر دفاع، محمدهادی نژاد حسینیان وزیر راه، مصطفی هاشمی‌طبا وزیر صنایع، محمدعلی نجفی وزیر فرهنگ و آموزش عالی، احمد توکلی وزیر کار و امور اجتماعی، بیژن زنگنه وزیر جهاد سازندگی و محسن رفیق‌دوست وزیر سپاه ازجمله مهم‌ترین وزرایی بودند که در دولت‌های سوم و چهارم آیت‌ا... خامنه‌ای و میرحسین موسوی استعفا کردند. با تغییر قانون اساسی کشور در مهر ۱۳۶۸، مقام نخست‌وزیری حذف شد و بدین ترتیب، موسوی آخرین نخست‌وزیر تاریخ ایران و جمهوری اسلامی ایران لقب گرفت.
مراسم تنفیذ حکم دوره دوم ریاست جمهوری آیت ا... هاشمی رفسنجانی
با رحلت حضرت امام‌خمینی (ره) و انتخاب آیت‌ا... العظمی خامنه‌ای به رهبری انقلاب اسلامی ایران، مردم بار دیگر راهی صندوق‌های رأی شدند و این‌بار اکبر هاشمی‌رفسنجانی مأمور تشکیل دولت شد. دولت‌های پنجم و ششم جمهوری اسلامی ایران از نظر انسجام و وحدت رویه در کابینه به‌شکلی پیش رفت که فقط یک استعفا و یک استیضاح را تجربه کرد. در سال ۱۳۷۱، سیدمحمد خاتمی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی این کابینه، از سمتش استعفا می‌کند و چندی بعد به ریاست کتابخانه ملی برگزیده می‌شود.
دیدار رهبر معظم انقلاب اسلامی با وزرای کابینه سید محمد خاتمی
انتخابات دوم خرداد ۱۳۷۶، سیدمحمد خاتمی را مأمور تشکیل دولت هفتم جمهوری اسلامی ایران کرد. خاتمی در دولت اولش یک برکناری سیاسی و یک استیضاح همراه با دو استعفا را تجربه کرد. در دولت اول وی، محمدرضا عارف با استعفا از وزارت پست و تلگراف و تلفن در سال ۱۳۷۹ به سازمان برنامه و بودجه رفت. عطاءا... مهاجرانی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در سال ۱۳۷۸ استعفا کرد و محمد سعیدی‌کیا به‌عنوان وزیر جهاد کشاورزی در سال ۱۳۷۹ از این وزارت کناره گرفت.
دولت دوم خاتمی هیچ استعفایی را در پی نداشت و با یک برکناری، یک استیضاح و یک جابه‌جایی در وزارت، کار خودش را به پایان رساند.
کابینه دولت دوم محمود احمدی نژاد
محمود احمدی‌نژاد با دولت مهر یا دولت مهرورزی در مرداد ۱۳۸۴ روی کار آمد. رئیس دولت نهم و دهم ایران همه تغییرات گسترده دولتش در چهار سال نخست روی داد که با پنج استعفا، یک درگذشت، سه برکناری و یک استیضاح همراه بود و در دولت دهم استعفایی رخ نداد. داوود دانش‌جعفری وزیر اقتصاد، محمد رحمتی وزیر راه و علیرضا طهماسبی وزیر صنایع و معادن، مطرح‌ترین وزرای مستعفی دولت وی به شمار می‌روند.
کابینه دولت یازدهم به ریاست حسن روحانی
آغاز دولت حسن روحانی مصادف با سال‌های پایانی مجلسی بود که از لحاظ دیدگاه‌های سیاسی با دولت جدید همراهی نداشت. با این حال بیشتر وزرای وی رأی اعتماد گرفتند، اما در ادامه چالش‌هایی را تجربه کردند که سبب استیضاح و برکناری یا استعفای آنان شد.
در دولت‌های یازدهم و دوازدهم جمهوری اسلامی ایران، جمعا هفت استعفا روی داد که محمدعلی نجفی وزیر علوم در سال ۱۳۹۳، علی جنتی وزیر ارشاد و محمود گودرزی وزیر ورزش و جوانان در سال ۱۳۹۵، سه وزیری بودند که دولت تدبیر و امید را تنها گذاشتند.
دولت دوازدهم در حالی فعالیتش را آغاز کرد که با گذشت مدت کوتاهی از عمر کابینه، مسعود کرباسی وزیر اقتصاد دولت، با استیضاح نمایندگان مجلس از سمت خود برکنار شد. در ادامه و در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۸ چهار استعفا در کابینه روی داد که همه پذیرفته شد. ابتدا عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی، در سال ۱۳۹۷ از سمتش کناره گرفت و پس از آن در دی همان سال، حسن قاضی‌زاده هاشمی وزیر بهداشت، از سمتش استعفا کرد. سال ۱۳۹۸ نیز سال استعفای برخی وزرای دولت روحانی بود؛ سیدمحمد بطحائی وزیر آموزش‌وپرورش، از سمتش استعفا کرد و شش ماه بعد، محمود حجتی وزیر جهاد کشاورزی، دولت را ترک کرد.
دولت سید ابرهیم رئیسی در آستانه اولین سال خدمت
رئیس دولت سیزدهم با عنوان «ایران قوی» روی کار آمد و وزرای پیشنهادی وی در اسرع وقت رأی اعتماد گرفتند و فقط وزارت آموزش‌وپرورش بود که با وسواسی خاص از سوی نمایندگان خانه ملت روبه‌رو و با تأخیر صاحب وزیر شد.
آنچه مشخص است، هنوز یک سال از استقرار رسمی دولت رئیسی نگذشته است که خبر استعفای وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی دولت او، نگاه‌ها را متوجه کابینه‌اش کرد. حجت‌ا... عبدالملکی در مدت خدمتش در این وزارتخانه، انتقاد‌های فراوانی را متوجه خود ساخت که تأخیر در افزایش حقوق بازنشستگان و مستمری‌بگیران تأمین اجتماعی، تعلل در افزایش دستمزد کارگران در سال ۱۴۰۱ و... ازجمله نکاتی بود که نوک تیز پیکان انتقاد‌ها را به‌سوی وی نشانه می‌گرفت و سرانجام نیز اولین خروجی کابینه سیدابراهیم رئیسی لقب گرفت.
آنچه باید دانست، این است که این استعفا و حتی استعفا‌هایی که پیش از این بیان شد، قطعا اولین و آخرین نخواهد بود و رؤسای دولت‌های ایران موظف‌اند نظر به مصلحت اجتماعی و حفظ ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران، تابع خواست مردم و رفاه اجتماعی و آسایش عمومی باشند و متناسب با منویات رهبر معظم انقلاب عمل کنند.