نشست تخصصی بررسی نرم‌افزار‌های شهروندی در حاشیه همایش «تهران هوشمند» برگزار شد
وفایی‌نیا - سرادار | آیا تا‌به‌حال اسم اپلیکیشن‌های شهری به گوشتان خورده است؟ در فرایند هوشمندسازی شهر‌ها و با رشد زیرساخت‌های فناوری و استفاده شهروندان از گوشی‌های هوشمند، در بسیاری از شهر‌های هوشمند دنیا، مدیریت شهری از برنامه‌های کاربردی موبایلی برای ارائه خدمات مختلف به شهروندان استفاده می‌کند. بررسی نقش این نرم‌افزار‌های شهروندی و چگونگی استفاده از آن‌ها در روند هوشمندسازی شهر‌ها موضوع نشست تخصصی‌ای بود که در سومین همایش «تهران هوشمند» و با حضور معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد برگزار شد. همچنین در پایان این نشست، تفاهم‌نامه همکاری بین ۲ نرم‌افزار «شهر من» و «آچاره» به امضا رسید.
بخش خصوصی پیشران اپ‌های شهروندی
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد در ابتدای این نشست با اشاره‌به تفاوت‌هایی که در تعریف شهر هوشمند وجود دارد، گفت: شهر هوشمند موضوعی است که در کشور ما بسیار مطرح شده است. اما صحبت‌های مختلف درباره این موضوع معمولا باعث رخ‌دادن اشتباهی در تعریف آن شده است. زمانی‌که درباره این موضوع جست‌وجو می‌کنیم، متوجه می‌شویم بین دو مفهوم شهر هوشمند و راه‌حل‌های هوشمندانه چالش‌های شهری تداخل وجود دارد. سؤالی که مطرح می‌شود، این است که آیا ما صرفا با روش‌ها و فناوری‌هایی که برای حل مشکلات و چالش‌های شهری وجود دارد، می‌توانیم شهر هوشمند ایجاد کنیم؟ پاسخ این سؤال منفی است. شهر هوشمند بخش‌های مختلفی مانند حکمروایی هوشمند و مردم هوشمند دارد. ارتباط بین این بخش‌های مختلف در روند هوشمندسازی شهر‌ها بسیار مهم است.
آل‌شیخ با بیان اینکه هوشمندسازی بخش‌های مختلف به‌صورت مجزا مشکلات شهری مانند ترافیک را حل نمی‌کند، بیان کرد: تنها درصورتی‌که بتوانیم در یک سیستم جامع ارتباط مناسب بین این حوزه‌ها را برقرار کنیم، می‌توانیم به شهر هوشمند برسیم. تعریفی که از شهر هوشمند ارائه می‌شود، روشی برای حل هوشمندانه چالش‌های شهری است. البته منابع ما در شهر‌ها محدود است و اگر نتوانیم اولویت‌بندی درستی برای حل چالش‌های شهر داشته باشیم، اقدامات ما در حوزه شهر هوشمند تعریف نخواهد شد و نتایج مناسبی به دست نخواهیم آورد. به همین دلیل در دنیا هم می‌بینیم که برنامه‌های هر شهر برای هوشمندسازی، با دیگر شهر‌ها متفاوت و مبتنی‌بر چالش‌ها و ویژگی‌های آن شهر تدوین شده است؛ بنابراین کپی‌کردن روش‌هایی که دیگر شهر‌های دنیا در مسیر هوشمندسازی پیموده‌اند، شهر‌های ما را به هوشمند‌شدن نمی‌رساند.
او در ادامه به شکل‌گیری اپ‌های شهروندی در دنیا پرداخت و در‌این‌باره گفت: اپ‌های شهروندی در کشور‌های مختلف مبتنی‌بر ایده‌های بخش خصوصی و نوآوری‌های استارت‌آپی با دو سبک متفاوت شکل گرفته‌اند. در کشور‌های اروپایی این اپ‌ها بیشتر با مدیریت بخش خصوصی ایجاد شده‌اند، اما در کشور‌های شرق آسیا سوپراپ‌هایی با مدیریت دولت‌ها شکل گرفته‌اند و خدمات مختلفی به مردم ارائه می‌دهند. در سبک اول مجموعه‌های خصوصی بعد‌از مدتی با هدف توسعه و رشد بیشتر با هم پیوند خواهند خورد. ما هم در حوزه اپ‌های شهری نیاز داریم که این اتفاق در کشورمان شکل بگیرد. توافقی که در این همایش بین شهرداری‌های مشهد و تهران منعقد شد، با همین هدف بود. اصولا چرا باید مردم برای استفاده از خدماتی مانند مترو، در هر شهر یک کارت جداگانه تهیه کنند؟ باید پایگاه‌های داده را در شهر‌ها به هم متصل کنیم تا شهروندان بتوانند از یک بستر مشخص خدمات مختلف را در همه شهر‌ها دریافت کنند.
آل‌شیخ برقراری ارتباط بین مجموعه‌های مختلف و جلوگیری از دوباره‌کاری و موازی‌کاری‌ها را حداقل اقداماتی دانست که در‌راستای هوشمندسازی باید انجام داد و در این زمینه گفت: در کشور برای این منظور ما مدیریت یکپارچه مشخصی نداریم، به‌همین‌دلیل ما در مدیریت شهری مشهد، مشغول انجام توافقاتی با مدیران شهر‌های دیگر هستیم. در موارد دیگر ما با بانک‌ها توافق کرده‌ایم که دسترسی‌های لازم را به منابع اطلاعاتی شهری به آن‌ها بدهیم تا بانک‌ها شهروندان را برای استعلامات مختلف به شهرداری نفرستند.
او همچنین با بیان اینکه تجربه نشان داده است که در بخش عمومی و دولتی بهترین کاری که می‌توان برای پیشرفت کشور انجام داد، ایفای نقش کنترل‌کننده و هدایت‌گر است، گفت: ورود بیشتر دولت و مدیران بخش عمومی به حوزه‌های مختلف به صلاح نیست؛ زیرا تجربه نشان داده است که مدیران دولتی بهره‌برداران و توسعه‌دهند‌گان خوبی نیستند. در‌زمینه اپ شهروندی هم قصد داریم ارتباطمان را با بخش‌های خصوصی برقرار کنیم، اما در شرایطی که در حوزه تصدیگری این برنامه‌ها مداخله نکنیم. مدیریت شهری تنها باید ارتباط لازم بین داده‌ها را برای مدیریت شهر برقرار کند.
شهری مجازی در گوشی شهروندان
محمدجواد رجائیان، مدیرعامل سازمان فاوای شهرداری مشهد، هم در این نشست با اشاره به اینکه نرم‌افزار شهروندی را می‌توان برنامه‌ای تعریف کرد که بتواند به نیاز‌های شهروندان تا حد قابل قبولی پاسخ دهد، گفت: در‌مجموع می‌توان نیاز‌های شهروندان را به ۲ دسته تقسیم کرد؛ اول نیاز‌هایی که در مواجهه با حاکمیت قرار دارند و بعد هم نیاز‌هایی که شهروندان در فعالیت‌های شهری با آن روبه‌رو می‌شوند. به‌عبارتی نرم‌افزار شهروندی را می‌توان یک شهر مجازی در گوشی هوشمند شهروندان به حساب آورد. در این زمینه تجربیاتی در حوزه‌های حاکمیتی در کشورمان داشته‌ایم. مثلا نرم‌افزار «دولت همراه» سال‌ها پیش برای ارتباط مردم و دولت و ارائه خدمات دولتی به مردم طراحی شد. با‌وجود‌این الان می‌بینیم که تقریبا هیچ اثری از آن نرم‌افزار در کشور وجود ندارد.
رجائیان شکست پروژه‌هایی مانند دولت همراه را نشان‌دهنده گستردگی کار و فضای زیادی که در حوزه خدمات حاکمیتی موجود است، دانست و در‌این‌زمینه بیان کرد: می‌توانیم این مسئله را به فضای شهرداری‌ها هم تعمیم دهیم. شهرداری‌ها هم چارچوب خدمات وسیعی دارند. در شهرداری مشهد حدود ۱۵۰خدمت مختلف شهری احصا شده است که شهروندان برای گرفتن آن‌ها به شهرداری مراجعه می‌کنند. در‌کنار این‌ها، شهروندان با برخی خدمات دیگر هم در زندگی روزمره خود روبه‌رو هستند که شامل سبد وسیعی از سرویس‌های مختلف می‌شود؛ بنابراین زمانی‌که ما درباره ایجاد نرم‌افزار شهروندی حرف می‌زنیم، با یک مگاپروژه روبه‌رو هستیم.
او با بیان اینکه برای اجرای این پروژه ۲ راه وجود دارد، تصریح کرد: در مسیر اول می‌توانیم یک بستر داده مهیا کنیم که سرویس‌های مختلفی که در حوزه‌های مختلف مشغول ارائه خدمات هستند، در آن بستر تجمیع شوند. در مسیر دوم هم می‌توانیم هم زیرساخت داده و هم ارائه سرویس‌های مختلف را فراهم کنیم. همچنین در‌کنار این ۲ مسیر، می‌توان به‌طور‌کلی رویکرد دیگری نیز برای اجرای این مگاپروژه در پیش گرفت؛ به این شکل که مدیریت شهری زیرساخت داده‌ای را ایجاد کند و اجازه دهد که کسب‌و‌کار‌های مختلف در تعامل با هم به فعالیت بپردازند. در این رویکرد، مدیریت شهری تنها نظاره‌گر و تشویق‌کننده شهروندان برای استفاده از این سرویس‌هاست.
روش‌هایی برای توسعه اپ‌های شهروندی
محمد عین‌القضات، مدیر سامان‌دهی شبکه یکپارچه خدمات و کسب‌و‌کار‌های شهری و مدیر اپلیکیشن «شهر من» هم در این نشست با اشاره‌به مطالعه‌ای که در‌زمینه نرم‌افزار‌های شهروندی صورت گرفته است، گفت: یک دسته از این نرم‌افزار‌ها در یک شهر خاص سرویس می‌دهند و خرید آنلاین، حمل‌و‌نقل، نقشه و ناوبری در اولویت خدمات آن‌هاست. ما درنتیجه مطالعات خود نتوانستیم نرم‌افزار جامعی را پیدا کنیم که در یک شهر خاص همه خدمات را ارائه کند و محبوب هم باشد.
عین‌القضات به نرم‌افزار‌های دولتی هم اشاره کرد و درباره آن‌ها گفت: نرم‌افزار‌های دولتی دسته‌ای دیگر از اپلیکیشن‌های شهروندی هستند که عمدتا از‌سوی شهرداری‌ها و ارگان‌های دولتی ارائه می‌شوند و محبوبیت خاصی بین شهروندان ندارند. نرم‌افزار‌های خصوصی مثل ویچت و اسنپ که
سوپر اپ نامیده می‌شوند، سومین دسته از اپلیکیشن‌های شهروندی هستند. سوپراپها در کل دنیا فراگیر نیستند و بیشتر در بخش‌هایی از جنوب‌شرقی آسیا طرفدار دارند. او با تقسیم مدل توسعه سوپراپها در دنیا به ۳ دسته، در تشریح این مدل‌ها بیان کرد: ورود به حوزه فین‌تک، تبلیغات گسترده روی محصول و تمرکز روی یک ارزش پیشنهادی، ۳مدل مختلفی هستند که سوپراپها به‌وسیله آن توسعه پیدا می‌کنند.
مدیر نرم‌افزار شهر من، توضیحاتی هم داشت درباره قرارداد همکاری‌ای که با برنامه آچاره امضا کرده‌اند و در‌این‌زمینه گفت: مدتی است که دنبال تفاهم با نرم‌افزار‌های مختلف برای ارائه خدمات آن‌ها به مردم از‌طریق نرم‌افزار شهر من هستیم. قبلا با آچاره و تپسی و الوپیک صحبت کرده بودیم. آچاره اولین پلتفرم ارائه خدمات خصوصی است که در بستر شهر من هم خدمات ارائه خواهد داد. مفاد این تفاهم‌نامه به این شکل است که آچاره برای شهروندانی که با استفاده از اپ شهر من از این برنامه استفاده می‌کنند، تخفیفاتی در‌نظر می‌گیرد. قرار است در آینده و پیرو این قرارداد همکاری‌های بیشتری با آچاره و دیگر برنامه‌های این‌چنینی که خدمات مدنظر ما در مدیریت شهری را ارائه می‌کنند، داشته باشیم. تفاهم‌نامه ما با آچاره، اولین تفاهم‌نامه ارائه خدمت یک پلتفرم خصوصی در بستری دولتی است و امیدواریم همکاری مشترک خوبی داشته باشیم. امیدواریم تا یک ماه آینده خدمات آچاره روی شهر من قرار بگیرد.
حل مشکلات شهر و شهروندان
حامد تاج‌الدین، مدیرعامل نرم‌افزار «آچاره»، هم در این نشست با پرداختن به ایده اولیه شکل‌گیری این اپ شهروندی گفت: خیلی وقت‌ها ما پول مورد‌نیاز برای انجام برخی کار‌ها را داریم، اما زمان کافی را در‌اختیار نداریم. در‌مقابل بعضی افراد هستند که پول کافی ندارند، اما زمان کافی برای انجام برخی کار‌ها را دارند. متصل‌کردن این ۲ بخش به هم و ایجاد ارزش‌کردن با این کار، ایده اولیه شکل‌گیری برنامه آچاره بود. اگر این کار را در سطح یک شهر انجام دهید، از خیلی از مشکلات مانند ترافیک هم جلوگیری می‌شود. تاج‌الدین به هزینه زیاد به‌دست‌آوردن داده‌ها در شرایط امروز پرداخت و تصریح کرد: بستر‌هایی مانند آچاره هزینه به‌دست‌آوردن اطلاعات را پایین می‌آورد و دسترسی به آن را ساده می‌کند. ما با یک مدل اقتصادی، خواسته‌های موجود درزمینه‌های مختلف و نیاز‌ها را شناسایی و آن‌ها را به هم متصل می‌کنیم. با این کار خیلی راحت می‌توانیم خبردار شویم که مثلا فردی در چند خانه آن‌طرف‌تر بازنشسته است و وقت خالی دارد؛ بسیاری افراد هم در‌زمینه‌ای خاص که مورد‌نیاز شماست، حرفه‌ای هستند. متصل‌شدن به این افراد می‌تواند باعث شود متخصصان مورد‌نظر برای انجام کار‌های مختلف را با هزینه کمتری پیدا کنید.
او با بیان اینکه در‌کنار کارآمدی و هزینه کمتر، آچاره مزایای دیگری هم در حوزه شهری دارد، گفت: یکی از آن‌ها را می‌توان کاهش ترافیک دانست. چون می‌توانید در محدوده خیلی نزدیک‌تر به خودتان، افراد مدنظر برای انجام کارهایتان را پیدا کنید و دیگر نیاز نیست سفر‌های غیرضروری به دیگر نقاط شهر داشته باشید. البته توسعه این سوپراپها نیاز به سرمایه‌گذاری‌های خوب دارد تا بتواند با سرعت خوبی رشد کند. خوشبختانه الان در بعضی کلان‌شهر‌ها مثل تهران و مشهد فعال و در‌حال طی‌کردن روند خوبی هستیم. در‌مجموع می‌توان گفت مهم‌ترین کاربرد اپ‌های شهروندی مثل آچاره برطرف‌کردن نیاز‌های شهروندان است. در‌کنار این مسئله، این برنامه‌ها می‌توانند در حل بعضی چالش‌های شهری مانند ترافیک هم کمک کنند.