مرتضی محمدپور | شهرآرانیوز؛ از زمان آغاز فعالیت دستگاه دیپلماسی در دولت سیزدهم، اتخاذ سیاست حسن هم جواری و تمرکز بر تقویت مناسبات سیاسی با کشورهای همسایه از یک سو زمینه ساز تحقق دستاورد‌های دیپلماتیک فراوان برای کشورمان شده و از سوی دیگر، کشورهای منطقه را به آغاز عصر جدیدی از ارتباطات سازنده با تهران تشویق کرده است.
بدون شک مذاکرات ایران و عربستان، شاخص‌ترین نشانه از موج جدید گرایش پایتخت‌های عربی به ارتباط سیاسی با تهران است. صباح زنگنه، کارشناس مسائل بین الملل، در گفتگو با «ایسنا» می‌گوید: فضای عمومی حکایت از این دارد که سلسله ملاقات‌های نمایندگان ایران و عربستان، زمینه توسعه مناسبات را ایجاد خواهد کرد و می‌تواند به دیدار مقامات رسمی و حتی وزرای خارجه دو کشور منجر شود؛ با این حال، تعاملات شکل گرفته درحال حاضر پختگی یک رابطه سیاسی قوام یافته را ندارد و هنوز از آنچه انتظار آن را داریم، فاصله دارد.
وی می‌افزاید: اگر دو طرف، قطعیت لازم را برای تقویت روابط و گسترش مناسبات در سطح دیپلماتیک نداشته باشند، به محض اینکه یک سخنرانی، یک اتفاق در سطح منطقه یا یک رویداد داخل یک کشور روی دهد، مناسبات از هم گسسته می‌شود. به نظر می‌رسد که در حال حاضر، هر دو کشور در حال سنجش عملکرد یکدیگر و واکنش پایتخت‌ها به نتیجه مذاکرات هستند، اما بیش از همه، این عربستان است که با دقت، تحولات منطقه و هرآنچه را که به ایران مرتبط باشد، زیرنظر گرفته و امیدوار است اولا توافق با تهران، از هژمونی دولت سعودی درمیان کشورهای منطقه نکاهد و ثانیا ارتباطات جدید بر تعاملات ریاض با واشینگتن، لندن و سایر کشورهای فرامنطقه‌ای تأثیر سوء نگذارد.
با این تفاصیل، حقیقت این است که پاسخ سرد بایدن به رویکرد غرب گرایانه محمد بن سلمان که با مقصر دانستن عربستان در ماجرای قتل خاشقچی و تصدیق جنایات ضدبشری سعودی‌ها در جنگ یمن رسمیت یافت، مقامات ریاض را وادار کرده است علی رغم اطلاع از خشم تل آویو، از سرگیری ارتباط با تهران را بر نارضایتی صهیونیست‌ها ترجیح دهند و در این باره، استمرار مذاکرات تا دور پنجم و گمانه زنی برای آغاز قریب الوقوع دور ششم، بارزترین نشانه برای این تصمیم سیاسی بزرگ سعودی هاست.
نخستین اشتراکات تاریخی ایران و مصر به بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ سال قبل بازمی گردد؛ یعنی زمانی که این کشور بزرگ فرامنطقه‌ای به یکی از استان‌های حکومت هخامنشی تبدیل شد و از آن زمان، حتی تصرف کامل مصر به دست اسکندر نیز نتوانست میان ایرانیان و مصریان فاصله ایجاد کند. بعد‌ها گسترش اسلام در شمال آفریقا، بر اشتراکات فرهنگی میان ایران و مصر افزود و تا امروز، این دو کشور از جمله تأثیرگذارترین کشورهای منطقه غرب آسیا بوده اند، اما بیش از ۴۲ سال است که ارتباط میان ایران و مصر به عنوان دوکشور بزرگ اسلامی تنها منحصر به هماوردی قاریان بزرگ ایرانی و مصری و البته مسابقات ورزشی تیم‌های ملی بوده و نه در دوره حسنی مبارک و نه حکومت‌های پس از او، قاهره علاقه‌ای به ارتباط با تهران نداشته است.
با این حال، سیاست حسن هم جواری و تلاش دولت سیزدهم در تقویت مناسبات سیاسی با کشورهای همسایه، شرایط را به گونه‌ای تغییر داده است که در روزهای اخیر، خبر‌ها از آغاز نخستین دور گفتگو‌های مشترک میان تهران و قاهره حکایت دارند.
حسن هانی زاده، تحلیلگر مسائل بین الملل در گفتگو با خبرگزاری «برنا»، ارتقای جایگاه ایران در سیاست خارجی را اصلی‌ترین عامل برای تغییر رویکرد مصر به کشورمان می‌داند و می‌گوید: بیش از ۴۰ سال است که مصر به دلیل تبعیت از سیاست‌های آمریکا و عربستان سعودی، ارتباط خود با ایران را در پایین‌ترین حد نگه داشته است، اما تغییر موضع اخیر مقامات قاهره که باعث شده حتی بازگشایی سفارتخانه‌های دو کشور در پایتخت‌های یکدیگر نیز دور از انتظار نباشد، در اصل به دلیل ارتقای جایگاه ایران در سیاست خارجی است.
وی می‌افزاید: مصر بزرگ‌ترین کشور عرب منطقه و دارای جایگاه ژئوپلیتیکی تأثیرگذار در جهان اسلام و میان کشورهای عربی است و در نتیجه تقویت مناسبات میان تهران و قاهره، حتی می‌توان مصر را دروازه ورود ایران به شمال آفریقا دانست که می‌تواند بازار بسیار بزرگی را در برابر محصولات ایرانی قرار دهد.
پس از تعامل مشترک و همگرایی نزدیک ایران با ترکمنستان، آذربایجان و سایر همسایگان شمالی، تمرکز دستگاه دیپلماسی بر گسترش مناسبات سیاسی، اقتصادی و امنیتی با کشورهای عربی، دومین مأموریت راهبردی وزارت امور خارجه دولت سیزدهم به شمار می‌رود. اگر این مرحله از مذاکرات نیز ثمربخش باشد و اگر کشورهای عربی به تبعیت از عربستان سعودی، در مسیر تقویت روابط با تهران گام بردارند، شاید بتوان حتی فراتر از آورده‌های اقتصادی و تجاری، به ثمرات سیاسی و امنیتی این مذاکرات امیدوار بود.
همان دستاورد‌هایی که بازار کشورهای عربی و آفریقایی را فتح می‌کند و می‌تواند برتری فوق العاده‌ای برای ایران در اوپک و بازار انرژی جهانی ایجاد کند، اما در مؤثرترین مرحله، رژیم صهیونیستی را در بزرگ‌ترین تنگنای سیاسی و امنیتی تاریخ خود قرار خواهد داد؛ زیرا هرچه باشد، ایمن الصفدی، وزیر امور خارجه اردن، در حاشیه نشست وزرای خارجه اتحادیه عرب و در گفتگو با روزنامه «النهار» چاپ بیروت تصریح کرد که این کشور هرگز بخشی از ائتلاف عربی عبری علیه ایران نخواهد بود و از سویی، بشر الخصاونه، نخست وزیر اردن، با اشاره به اینکه کشورش هیچ گاه با ایران به عنوان یک منبع تهدید علیه امنیت ملی خود تعامل نکرده است، گفت: اردن خواهان روابط خوب با ایران است.