در ایام محرم، علاوه بر رسم‌ها و نمادها، ارزش‌های سیاسی‌ای نظیر آزادی خواهی و آزاد زیستن نیز تقویت می‌شود. مثلا این فرمایش حضرت سیدالشهدا (ع) که «اِنْ لَمْ یَکُنْ لَکُمْ دینٌ، وَ کُنْتُمْ لا تَخافُونَ الْمَعادَ، فَکُونُوا اَحْراراً فی دُنْیاکُمْ» دائم به ذاکره جامعه می‌آید، از ناخودآگاه افراد جامعه به اذهان آن‌ها آورده و تأکید می‌شود. روحیه عزت و دلاوری تلقین اجتماعی می‌شود. امامت خواهی به عنوان ارزشی دیگر نیز این چنین است.
دیگر ارزش‌ها هم که معمولا در روزمرگی زندگی ما مورد غفلت قرار گرفته اند مجددا به ذاکره جامعه می‌آید و تقویت و تثبیت می‌شود. دوست داشتن امامان (ع) که از زشتی بری اند، عدل دوستی، تنفر از طاغوت و نظام‌های ظالمانه طاغوتی، ظلم ستیزی و مبارزه با حاکمان و حکومت‌های نامشروع و همچنین ترویج احکام اسلامی در خودآگاهی افراد تلقین می‌شود و در باور‌های آن‌ها نفوذ می‌کند. ترغیب و تهییج گرایش عمومی به سوی یک نظام اجتماعی عادلانه و متوازن که همه اقشار و اقوام به طور برابر و متساوی بتوانند از منابع و مواهب خداوندی آن استفاده کنند از جمله کارکرد‌های فرهنگی تاسوعا و عاشورا و محرم است.
از نظر اقتصادی هم می‌بینیم که طیف وسیعی از جامعه درگیر نقل و انتقال مربوط به تغذیه و تدارک سوگواران می‌شوند. در هر محله و شهر و استان داد و ستد‌های وسیعی صورت می‌گیرد. طیف وسیعی از اقشار جامعه در قالب آشپز، کمک آشپز، شوینده و نظافتگر و مانند آن به فعالیت می‌پردازند. فروش مواد غذایی و کالا‌های ویژه این ایام در بازار رونق پیدا می‌کند، مشاغل ویژه تولید و توزیع لباس‌ها و آلات و ادوات اغذیه و اشربه، ظروف آشپزخانه، آب، چای، شربت، زنجیر، عَلَم، سِنج، طبل، پرچم و سربند و امثال آن‌ها رونق پیدا می‌کند؛ بنابراین از نظر اقتصادی نیز بخش وسیعی از جامعه، مهیا و تجهیز می‌شوند تا بتوانند این مراسم را تدارک ببینند. در واقع در این ایّام یک تدارک جمعی ملی صورت می‌گیرد.
از نظر سیاسی، به خصوص در نیم قرن اخیر، محرّم و صفر و تاسوعا و عاشورا نقش فوق العاده مؤثری در شکل دهی یک ایدئولوژی قدرتمند برای گروه‌های اسلام گرا ایفا کرده است. این ایدئولوژی دو بخش دارد:
۱- یک بخش این ایدئولوژی ظلم ستیز عبارت است از کنار گذاشتن تقیه و جواز شورش و طغیان علیه نظام جور شاهنشاهی.
۲- و بخش دیگر آن عبارت است از انحصار مشروعیّت حاکمیت سیاسی در الگو‌ها و اسوه‌های علمی و اخلاقی جامعه که امروزه از آن به ولایت فقیهان عادل، ولایت اسلام شناسان عادل و ولایت ائمه عدول تعبیر می‌کنیم.
این ایدئولوژی مرهون تاسوعا و عاشوراست. اگر دقت کنیم، در دوران انقلاب، بیش از همه در ایام تظاهرات تاسوعا و عاشورا بود که مردم اعلام و تأکید کردند که رژیم شاهنشاهی مردود و شاه معزول است.
به عبارت دیگر، تاسوعا و عاشورا توانست برای گروه اسلام گرا، یک تفوّق و برتری مشروعیت، نسبت به دیگر دسته جات سیاسی به بار آورد و برای آنان حقانیت ایجاد کند. حقانیت استفاده از قدرت یعنی فقط جناح اسلام گرا باید در جامعه ما قدرت داشته باشد. نشاید که جناح کمونیست، ملی گرا و لامذهب تفوق و تسلط سیاسی بر گروهی داشته باشند که امام و سیّد و سالار و مقتدای آن‌ها امام حسین (ع) است.
در بحث روابط بین الملل نیز کارکردی که محرّم و صفر داشته است و دارد، تقلیل ستیز‌های قومی و قوم مدارانه در درون امت اسلامی و جوامع شیعی است. البته این کارکرد را در درون کشور کمتر می‌بینیم، اما در خارج از کشور به طور محسوسی مشاهده می‌شود.
مثلا در یک مسجد واقع در منچستر یا هامبورگ یا واشنگتن افراد شیعی، پاکستانی، هندی، عرب، ایرانی، مالزیایی و اخیرا اروپایی در کنار هم می‌نشینند و همه ذکر واحدی دارند: «حسین جان (ع)». دست‌های همه این‌ها به یک سمت دراز می‌شود، همه به سینه می‌زنند، همه با هم غذا می‌خورند و دست همدیگر را به گرمی می‌فشارند و برای هم آرزوی سلامتی و توفیق می‌کنند و این امور برای تداوم جامعه شیعی در کل کارکردی حیاتی دارد.
در مجموع، اگر بخواهیم موارد ذکر شده را به بیانی دیگر جمع بندی کنیم، محرّم دو کار مرتبط با هم و فوق العاده مهم انجام می‌دهد. یکی از آن‌ها تخلیه درونی سوگواران از آلام، مصائب، تشویش ها، دغدغه‌ها و حزن‌های نامحسوس، مخفی و پنهان است. سوگواران همه مصائب و اندوه خود را به پای آلام و مصائب حسین بن علی (ع) می‌ریزند و آن‌ها را تخلیه می‌کنند، می‌شویند و پاک می‌کنند. لازمه این تخلیه چیست؟
قطعا تجدید حیاتی دیگر، طراوتی دیگر، سرزندگی‌ای دیگر، شادابی، نشاط، خوش بینی و امید به زندگی‌ای دیگر که همه افراد جامعه سوگوار دریافت می‌کنند؛ بنابراین می‌بینیم که پس از تاسوعا و عاشورا، نشاط و امید به زندگی و سرزندگی افراد ارتقا می‌یابد. انسان‌های سوگوار به درستی تلقین شده اند که آینده از آن مؤمنان و موحدان و یاران امام حسین (ع) است. پس تاسوعا و عاشورا و عزاداری برای امام حسین (ع) همه ما را به هم پیوند می‌دهد و نسبت به آینده خوش بین می‌کند و مصائب و آلام ما را پایین می‌آورد و از بین می‌برد و ما را انسان‌هایی سالم، امیدوار و متحد می‌سازد.