آنچه از پژوهش ۶۰۰۰ نفری درباره الگو‌های رایج در اطراف حرم مطهر به دست آمد
شوشتری
دبیر شهرآرامحله
به‌تازگی و برای نخستین‌بار در کشور پژوهشی بر روی تعداد زیادی از زائران و شهروندان در محدوده منطقه ثامن (اطراف حرم مطهر رضوی) انجام شده است که پژوهشگران در آن به بررسی الگو‌های زیارتی، اقامتی، خدماتی، رضایتمندی، رفتارشناسی اقتصادی و فرهنگی زائران و مجاوران پرداخته‌اند. پژوهشی با مشارکت ۶۰۰۰ نفر که شاید در مقابل جمعیت بیش‌از ۳ میلیون‌نفری مشهد و حدود ۳۰ میلیونی زائران مشهد در سال اندک به حساب آید، اما از نظر اینکه بیشترین نمونه پژوهشی در کشور را دربردارد، مهم است. پژوهشی که نشان از ضعف‌هایی همچون کنترل نکردن گرانی برای زائران در بازار مشهد دارد و آمار‌های درخشانی همچون افزایش ماندگاری زائر در بهار و تابستان امسال. در پرونده پیش‌رو در چرایی و اهمیت این پژوهش و تحلیل‌هایش که به سفارش شهرداری منطقه ثامن ازسوی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان‌رضوی در ۱۸۶ روز مداوم انجام شده است، نگاهی به آمار انداخته‌ایم که نشان می‌دهد زائران و مجاوران از خدمات شهرداری راضی بوده‌اند، اما کمبود‌های زیادی هم دارند.
هم راضی، هم ناراضی
بیشترین کمبودی که از طرف زائران و مجاوران ثبت شده، فضای سبز بوده است. ۲۲/۳۷ درصد زائران و ۱۴/۵۱ درصد شهروندان از این کمبود در اطراف حرم مطهر حرف به میان آورده‌اند.
از طرف دیگر در بخش دیگری بیش‌از ۸۰ درصد زائران و مجاوران گفته‌اند از میزان فضای سبزی که نسبت به گذشته ایجاد شده است، رضایت دارند، اما نیاز به گستردگی بیشتر است.
زائرانی که مشهدگردی را دوست دارند
درگذشته وقتی زائری وارد مشهد می‌شد، بیشتر گشت‌وگذار و خریدهایش به اطراف حرم مطهر معطوف بود. حال این پژوهش نشان می‌دهد که زائران از اینکه در بازار‌های مشهد گشتی بزنند و سایر مکان‌ها را ببینند هم خوششان می‌آید. طبق همین آمار ۶۷/۶۵ درصد زائر‌ها به بازار‌های مشهد مراجعه کرده‌اند، ۲۴/۳۲ درصد به مراکز فرهنگی رفته‌اند، ۰۱/۳۱ درصد مراجعه به مکان‌های تفریحی داشته‌اند، ۶۸/۲۹ درصد به بازار‌های اطراف حرم رفته‌اند، ۸۷/۶ درصد هم به مراکز تاریخی و ۷۳/۱۱ درصد هم به سایر مکان‌های زیارتی مراجعه کرده‌اند.
بهسازی پیادهروها جدی شد
حدود ۵۰ درصد زائران و ۳۲ درصد شهروندان مشکل خاصی در پیاده‌رو‌های منطقه ثامن مشاهده نکرده‌اند. بقیه پاسخ‌دهنده‌ها هم باریک‌بودن پیادهروها، پستی‌و‌بلندی زیاد، دست‌فروشی و شلوغی، امکان‌پذیر نبودن حرکت راحت صندلی‌چرخ‌دار یا کالسکه، سنگ‌فرش نامناسب، سدمعبر، نظافت نامناسب، وجود جوی و بریدگی‌های بزرگ را عامل نارضایتی‌شان خوانده‌اند. حال آنکه شهرداری منطقه ثامن از ۲ سال گذشته به‌طور جدی پروژه کامل کردن پیاده‌روسازی را آغاز کرده است و تاکنون پیاده‌رو‌های شارستان در قطاع ۳ و ۴ و همچنین خیابان‌های اصلی‌اش را به پایان رسانده و در قطاع‌یک و ۲ هم درحال انجام پروژه است.
نمره قبولی به خدمات شهرداری
۳ شاخصی که زائران بهترین ارزیابی از آن‌ها را داشته‌اند، نورپردازی شبانه معابر، جمع‌آوری زباله و نظافت معابر و گل‌آرایی‌های معابر و میادین بوده است و ۳ شاخصی که آن‌ها ارزیابی ضعیف‌تری داشته‌اند نیز کیفیت اجناس، امکان تهیه میوه و ظرفیت پارکینگ‌های عمومی است. با وجود این درمجموع میانگین رضایت زائران از خدمات شهرداری منطقه ثامن در ۶ ماه امسال ۴۷/۸۸ درصد بوده است.
همچنین بیشترین رضایت شهروندان از ۵ خدمت جمع‌آوری زباله و نظافت معابر، وضعیت روشنایی معابر، نورپردازی شبانه معابر و میادین، آذین‌بندی معابر و میادین و تابلو‌های راهنما بوده است و کمترین میزان رضایت نیز از ۵ خدمت جمع‌آوری دست‌فروش‌ها و متکدیان، آسفالت خیابان‌ها و کوچه‌ها، تعداد آب‌خوری‌ها، تعداد سرویس‌های بهداشتی و ظرفیت پارکینگ‌های عمومی است که میزان رضایت آن‌ها از خدمات شهرداری ثامن در نیمه امسال ۸۱ درصد ثبت شده است.
زائران روزانه در مشهد چه کار‌هایی میکنندزائران که بیشتر برای زیارت امام رضا (ع) به مشهد می‌آیند؛ بیش‌از ۹۸ درصد فعالیت‌های روزانه‌شان در تشرف به حرم خلاصه می‌شود. بعد از آن بیشتر سری به مراکز تجاری می‌زنند و علاقه به گشتن در پارک‌های مشهد را دارند. جالب اینکه ۱۱.۶۱ درصد زائران پاسخگو اعلام کرده‌اند از ییلاقات مشهد دیدن کرده و ۹.۸۷ درصد هم از مکان‌های تفریحی بهره برده‌اند.
البته درصد اندکی از تمایلشان به دیدن مکان‌های تاریخی مشهد حرف به میان آورده‌اند که حدود ۹ درصد را شامل می‌شود.
اختلاف در آمار!
چندسالی است که متولیان در مشهد به‌دنبال این هستند تا ماندگاری زائر را به هر طریقی می‌شود به ۳ روز برسانند، چراکه آمار خبر از ماندگاری ۲ روز زائر در مشهد دارد. حال آنکه در پژوهش یادشده این آمار اختلاف زیادی دارد. آن‌طور که تحلیل پرسش‌نامه ۴۰۰۰ زائر نشان می‌دهد، آن‌ها در بهار ۲/۵ روز و در تابستان هم ۹۴/۴ روز را در مشهد مانده‌اند.
اقامتشان در این مدت هم بیشتر براساس تجربه قبلی سفر و معرفی دیگران بوده است.
ناگفته نماند که فقط ۷۶/۰ درصد این زائر‌ها برای پیداکردن محل اقامت از دکه‌های راهنمای زائر استفاده کرده‌اند.
در صدر بودن خودرو‌های شخصی
زائرها‌های پاسخگو از درآمدهایشان هم گفته‌اند و به مبالغی که در مشهد هزینه می‌کنند اشاره‌هایی کرده‌اند. از طرف دیگر ۷۵ درصد زائران خود را مالک خانه و همچنین تا درصدی خودرودار معرفی کرده‌اند و از تمایلشان به سفر با خودرو شخصی به مشهد گفته‌اند. در مجموع ۰۳/۴۱ درصد زائران ابراز کرده‌اند با خودرو شخصی راهی زیارت امام‌رضا (ع) شده‌اند. ۲۹/۳۰ درصد خود را مسافر اتوبوس خوانده‌اند، ۴۷/۱۹ درصد با قطار به این شهر آمده‌اند و ۵۸/۵ درصد هم با هواپیما آمده‌اند. کمترین آمار هم متعلق به تاکسی و پیاده است. حال درصد بالای این سفر با خودرو شخصی به مشهد به‌وسیله زائر‌ها درحالی است که ۳۴ درصد آن‌ها گفته‌اند محل اقامتشان پارکینگ نداشته است (یعنی مجبورند در گوشه خیابان و معابر پارک کنند) و ۳۵ درصد هم گفته‌اند محل اقامتشان پارکینگ داشته است.
دردسری به‌نام جای پارک
آمار دقیقی نداریم که در اطراف حرم مطهر چه تعداد پارکینگ وجود دارد. آن‌قدر مشخص است که پارکینگ‌های حرم مطهر بیش‌از ۲۰۰۰ جای پارک دارد و شهرداری هم بنابه روز‌های مختلف بیش‌از ۵۰۰۰ جای پارک ایجاد می‌کند، جای پارکی که پاسخ‌گوی حجم خودرو ورودی به اطراف حرم نیست. همان‌طور که پاسخ‌دهنده‌ها در پرسش‌نامه تأکید کرده‌اند، در مجموع ۶۹ درصد شهروندان و ۷۱ درصد زائران خودرو به داخل محدوده نمی‌آورند. همان‌هایی هم که می‌آورند در مجموع حدود ۸ درصد شهروندان و یک‌درصد زائران از پارکینگ‌های روباز استفاده کرده‌اند. نکته جالب در این بخش زمانی است که شهروندان و زائران صرف پیداکردن جای پارک در اطراف حرم مطهر می‌کنند. نزدیک ۳ درصد شهروندان و زائران گفته‌اند بیشتر از یک‌ساعت هم جای پارک پیداکردنشان طول کشیده است.
چرایی کمتر رفتن مشهدی‌ها به حرم مطهر
اینکه مشهدی‌ها در گذشته بیشتر به حرم مطهر می‌رفتند یا امروز بیشتر می‌روند، هنوز هم مشخص نیست، چراکه آماری در گذشته ثبت نشده است، اما آنچه در این پژوهش سؤال شده، میزان تشرف به حرم مطهر مشهدی‌ها بوده است. جالب است بدانید که ۶۳/۴۱ درصد پاسخ‌دهنده‌ها گفته‌اند مشغله و گرفتاری‌های زندگی دلیل تشرف کمترشان به حرم مطهر است. همچنین ۷۱/۲۷ درصد هم ترافیک و شلوغی اطراف حرم مطهر را مطرح کرده‌اند. مسیر‌های طولانی و خسته‌کننده، نبود وسایل حمل‌ونقل عمومی، آلودگی هوا و سروصدا، امکانات رفاهی ضعیف، وجود آسیب‌های اجتماعی در محدوده از دیگر عوامل این موضوع مطرح شده است.
تمایل کم به زوارکش‌ها
زوارکشی که درآمد کمی هم برای زائربر‌ها ندارد، هر روز در اطراف حرم بیشتر و بیشتر می‌شود. حال آنکه ۳۳ درصد زائران در این پژوهش اعلام کرده‌اند با زوارکش‌ها برخورد داشته‌اند، ۱۷ درصد پاسخ منفی داده‌اند و ۵۰ درصد هم بی‌نظر بوده‌اند. جالب اینکه فقط ۷۹/۱۱ درصد آن‌ها اعلام کرده‌اند که برای پیداکردن محل اقامت از زوارکش‌ها استفاده کرده‌اند. سایر پرسشگران دلایل مختلفی برای استفاده نکردن از زوارکش‌ها آورده‌اند که در جدول زیر با درصد آمده‌است.
۱۱۴ دقیقه
مدت‌زمان حضور زائران در حرم مطهر (بهارامسال)
۶۲ دقیقه
مدت‌زمان حضور شهروندان مشهدی در حرم مطهر (بهار امسال)
۳۳/ ۸۴ درصد
در صد خرید سوغاتی و کالا توسط زائران از بازار مشهد
۶۴ درصد
زائران محل خرید را براساس بزرگی و شیک‌بودن محل انتخاب کرده‌اند
۹۳/ ۴۶ درصد
میزان خرید لباس به عنوان سوغاتی توسط زائران از بازار مشهد
۶۲ درصد
زائران کالای ایرانی از مشهد با خود برده‌اند