مقدسی | شهرآرانیوز؛ شهر مشهد در چهار دهه گذشته به جای توسعه افقی در محور شرق و غرب، به صورت یک جانبه و فقط در سمت غرب گسترش پیدا کرده است. این نوع توسعه سبب ایجاد نابرابری شهری و گسترش حاشیه نشینی در مشهد شده که انتقاد‌های زیادی را نیز به همراه داشته است.
شرق مشهد همواره در حوزه خدماتی مورد استفاده قرار گرفته و کمتر به بخش مسکونی آن توجه شده است. شاید وجود اراضی زراعی و اقدامات کشاورزی در این ناحیه را بتوان یکی از دلایل توسعه نیافتن شهر مشهد به سمت شرق دانست. این را باید در نظر داشت که این توسعه نباید منافاتی با وجود این اراضی داشته باشد، بلکه می‌توان به آن به عنوان یک الگوی روستا شهری توجه کرد.
شهرآرا درصدد است تا در سلسله گزارش‌هایی راهکار‌های توسعه متوازن شهر را بررسی کند. پیش از این در نخستین گزارش با تیتر «توسعه اقتصادی شهر از شرق» در ۲۱ مهر درباره ضرورت توسعه شرق مشهد صحبت کردیم. در گزارشی با تیتر «تزریق رونق به شرق شهر» در ۷ آبان راهکار‌های استقرار شهرک‌های صنفی در شرق مشهد مورد بررسی قرار گرفت.
با توجه به اهمیت استقرار شهرک صنعتی شماره ۵ در شرق مشهد در ۱۶ آبان با عنوان «صنعت، موتور محرک اقتصاد شرق مشهد» این مسئله مورد بررسی قرار گرفت. در آخرین گزارش نیز در ۲۸ آبان با عنوان «نقشه راه رونق مسکن سازی در شرق مشهد» اقدامات ضروری برای رونق ساخت و ساز در این محور بررسی شد. در گزارش حاضر به سراغ استادان شهرسازی رفته ایم تا نظر کارشناسی آن‌ها را جویا شویم.
عضو هیئت علمی گروه شهرسازی دانشگاه آزاد مشهد در گفتگو با شهرآرا با بیان اینکه توسعه به سمت شرق الزامی برای رشد شهر مشهد است، اظهار می‌کند: در طی ۵ دهه اخیر بیشتر توسعه شهر مشهد از لحاظ افقی به سمت غرب بوده است و از سمت جنوب به دلیل رشته کوه‌های بینالود، از سمت شمال به دلیل وجود اراضی زراعی و کشف رود و از سمت شرق نیز به دلیل وجود اراضی زراعی محدودیت داشته ایم، به همین دلیل بیشتر توسعه به سمت غرب بوده است. هادی سروری می‌افزاید: نمی‌توان فشار بیش از حد روی محدوده غرب گذاشت و شرق مشهد نیز باید از گسترش متأثر شود، همان طور که اکنون تاحدی که امکان داشته توسعه روی کوه‌های جنوب مشهد شکل گرفته و شمال شهر نیز از توسعه متأثر شده، بنابراین ضروری است این توسعه در سمت شرق نیز انجام شود.
سروری بیان می‌کند: از قدیم نوع گسترش شرق مشهد به دلیل کاربری‌های خدماتی بوده و با توجه به قرارگیری فرودگاه در شرق مشهد و همچنین خط آهن مشهد به سمت جنوب، جنس توسعه مشهد به سمت شرق غالبا به صورت انبارداری و فعالیتهایی بوده که شاید چندان ارزش سکونتی نداشته و از نوع رده بالا نبوده است که ارزش اقتصادی زیادی داشته باشد. در طرح‌های توسعه قبلی نیز این موضوع در اولویت قرار گرفته شده است تا تقاضای کلی و نیاز شهر مشهد را به این نوع از کاربری‌ها تأمین کند.
عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان خراسان رضوی ادامه می‌دهد: در شرق مشهد اراضی نسبتا حاصلخیز و مرغوب کشاورزی وجود دارد و از قدیم کاشت صیفی جات و سبزیجات رواج داشته است، بنابراین باید در توسعه به سمت شرق این قابلیت در نظر گرفته شود، یعنی این گسترش به نوعی انجام شود که منافات و تضادی با این فعالیت‌های کشاورزی نداشته باشد، بحث پایین و بالای شهر مطرح نشود و توازنی که نیاز داریم در رشد شهر مشهد ببینیم، روی دوش شرق قرار بگیرد. با اینکه شاید شرق نسبت به غرب و جنوب آن برتری و امتیاز لازم را نداشته باشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد مشهد با اشاره به اینکه وقتی گسترش شهری را در نظر می‌گیریم باید کمبود‌های سطح شهر را نیز ملاک قرار دهیم، بیان می‌کند: باید بخشی از نیاز سکونتی و خدماتی شهر مشهد در شرق تأمین شود، اما این توسعه باید متوازن و مجموعه‌ای یکدست باشد. شرق مشهد نباید انباری یا حیاط خلوتی برای شهر باشد، بلکه باید جذابیت‌های لازم و متناسب با خودش را داشته باشد. کمک و بسترسازی برای ایجاد جذابیت‌های اقتصادی بسیار ضروری است. وی اضافه می‌کند: برنامه توسعه و گسترش به سمت شرق باید به گونه‌ای در نظر گرفته شود که حتما این جذابیت‌ها را برای سرمایه گذار ایجاد کند.
باید بخشی از جذابیت‌های اقتصادی به سمت شرق هدایت شود، تصور ذهنی شهروندان، گردشگران و سرمایه گذاران به این ناحیه در سطح مناسبی باشد و اختلاف زیادی با سایر نقاط شهر مانند بافت اطراف حرم مطهر و مناطق برخوردار نداشته باشد. این موضوع حتما در بلندمدت مسائل زیست محیطی شهر را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بنابراین باید مراقب باشیم بر مسائل زیست محیطی تأثیر منفی نگذارد. سروری می‌گوید: در مشهد با توجه به قیمت زمین مجبور هستیم بارگذاری‌ها در حوزه شهری را متراکم‌تر کنیم، زیرا قیمت زمین در حال افزایش است و ناگزیر باید به برخی از نیاز‌ها با این قیمت زیاد زمین و ساختمان پاسخ دهیم وگرنه با پدیده روبه رشد حاشیه نشینی بیشتر از قبل روبه رو می‌شویم.
عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان خراسان رضوی بیان می‌کند: با توجه به برخی اولویت‌های سکونتی و موضوعات منطبق با محیط زیست و نگاه به شرق به عنوان یک الگوی روستا شهری، علاوه بر اینکه از حاشیه نشینی و گسترش بی رویه و بی ضابطه شهر جلوگیری می‌کنیم، به نوعی سکونت شهری را نیز معرفی می‌کنیم تا بتوانیم به قشری پاسخ دهیم که نیازمند کار در شهر هستند، اما نمی‌توانیم شرایط سکونت یا خدمات شهری را مانند گذشته برای آن‌ها تأمین کنیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد مشهد می‌افزاید: شاید با ترکیب این مفاهیم هم شاهد رشد شهری باشیم، هم از حاشیه نشینی جلوگیری کنیم و هم به نیاز‌های بخش نسبتا زیادی از شهروندان یا افرادی که برای سکونت وارد شهر مشهد می‌شوند، پاسخ دهیم.
عضو هیئت علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه فردوسی مشهد نیز در گفتگو با شهرآرا با بیان این سؤال که تصمیم برای توسعه مشهد به سمت شرق در پاسخ به چه مسئله‌ای گرفته شده است اظهار می‌کند: هر شهری یک علت وجودی، یک علت ماندگاری و بعد یک ظرفیت و توان زیستی دارد، یعنی بستر‌هایی که آن شهر می تواند در آن رشد کند. ایمان قلندریان می‌افزاید: بدون شک علت وجودی شهر مشهد وجود مضجع نورانی حضرت رضا (ع) و علت ماندگاری نیز همین است.
دوران کرونا به ما ثابت کرد که اگر زائران نباشند اقتصاد شهر با مشکل جدی و اساسی روبه رو می‌شود. حرم مطهر علت وجودی و ماندگاری شهر است، اما در کنار این مسئله باید به ظرفیت و توان زیستی شهر نیز توجه کنیم. مسئله اصلی در توسعه شرق مشهد این است که کیفیت زیست بافت حاشیه نشین شهر مشهد افزایش پیدا کند.
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: در مشهد بیشترین حاشیه نشین را در شمال شرق و شرق داریم. شرق کیفیت زیستی زیادی نیز ندارد که با رفتن به آن سمت کیفیت زیست بهتری ایجاد کنیم. از این رو قبل از اینکه بخواهیم شهر را به سمت شرق توسعه دهیم، باید زیرساخت‌های مناسب شهری را در آنجا مستقر کنیم.
در واقع قبل از استقرار زیرساخت‌ها امکان توسعه به شرق و جذب سرمایه گذار در این منطقه اندک خواهد بود. وی بیان می‌کند: نمی‌توانیم توسعه را به یک شهر بدون فراهم کردن زیرساخت‌های ضروری و الزامی دیکته کنیم، هر چند در طرح‌های جامع این کار را انجام می‌دهیم، اما این طرح‌ها ناظر بر مطالعات است.
سنگ اندازی در صدور مجوز مانع ایجاد شهرک‌های صنفی–صنعتی در این محدوده شده است
با توجه به افزایش گرایش به شهرنشینی، شهر‌ها برای پذیرش جمعیت، نیاز به زمین‌های وسیع و گسترده‌ای دارند. باید جهت یابی توسعه فیزیکی با توجه به عوامل تأثیر گذار به گونه‌ای باشد که همراه با توسعه فیزیکی شهر، سبب دستیابی متوازن ساکنان شهر به بازارها، موقعیت‌های اقتصادی و کسب و کار بشود. در دهه‌های اخیر رشد نامتوازن مشهد به سمت غرب سبب شده است تا در عمل شرق شهر از مزایای رشد اقتصادی محروم بماند. در همین راستا شورای شهر مشهد در دوره جدید سیاست توسعه متوازن شهر را در دستور کار قرار داده است.
در این میان یکی از راهکار‌هایی که می‌تواند سبب رشد متوازن مشهد شود، ایجاد شهرک‌های صنفی در شرق شهر است، طرحی که بیش از یک دهه اجرای آن در دست انداز اخذ مجوزهاست و تاکنون نتوانسته اجرایی شود. برآورد‌ها نشان می‌دهد در صورتی که شهرک‌های صنفی در شرق مشهد ایجاد شود، می‌تواند سبب سرمایه گذاری۳ هزار میلیارد تومانی بخش خصوصی در این منطقه و ایجاد ۳۰ هزار فرصت شغلی غیرمستقیم بشود.
رئیس اتاق اصناف مشهد در این باره به ایسنا گفت: صدور مجوز‌ها و تسهیل صدور آن‌ها از سوی نهاد‌های ذی ربط از اهمیت بسزایی برخوردار است، زیرا ایجاد شهرک‌های صنفی – صنعتی از سوی این اتاق و اتحادیه‌های مرتبط، سال‌های متمادی است که در دست اقدام است و به دلیل بخشی نگری ادارات و سازمان‌های ذی ربط در صدور مجوز‌ها و اخذ مجوز‌های متعدد تا کنون در این زمینه به نتیجه‌ای دست نیافته ایم.
هادی مخملی در گفتگو با ایسنا درباره ایجاد شهرک‌های صنفی در مشهد و میزان اشتغال زایی واحد‌های صنفی اظهار کرد: در شهرک‌های صنفی – صنعتی در بحث مکان یابی و لکه گذاری‌ها پیشنهاد‌هایی از سوی اتاق اصناف به نهاد‌های ذی ربط ارائه شده است که در قالب شهرک‌های در دست برنامه ریزی و مکان یابی قرار می‌گیرد، از این تعداد می‌توان به شهرک‌های کیف و کفش، پوشاک، طلا و جواهر، برق، پتوفروشان، کالای خواب و... اشاره کرد. وی افزود: صدور مجوز‌ها و تسهیل صدور آن‌ها از سوی نهاد‌های ذی ربط از اهمیت بسزایی برخوردار است، این امر نیازمند توجه جدی از طریق دستگاه‌های استانی و ملی است.