ملیحه فلاح | شهرآرانیوز؛ آشفته بازار، بهترین توصیف برای میادین میوه و تره بار مشهد است. از سپاد بگیرید تا نوغان و رضوی، کم وبیش ویژگی‌های مشترکی دارند. شلوغی و نامرتبی غرفه ها، رنگ ولعاب میوه‌ها را کم کرده است و افتادن در یک گره ترافیکی برای ورود و خروج به هرکدام از این بازارها، داستان تکراری کسانی است که می‌خواهند در آنجا میوه معامله کنند. از زمانی که گسترش شهر، جایگاه این میادین را به نقاط پرتردد کشانده است، مسئولان شهری به فکر تجمیع و انتقال آن‌ها به مکانی خارج از شهر، البته با دسترسی مناسب هستند. حالا مدیریت شهری فعلی قصد دارد تا پایان دوره کاری خود، این اقدام مهم را به سرانجام برساند.
حتما می‌دانید که دست به دست شدن میوه‌ها و صعودی شدن قیمت‌ها در همین میادین رخ می‌دهد و اگر نظارتی نباشد، جایگاهی برای جولان دلالان می‌شود. برای مشاهده وضعیت این میادین، ساعت ۱۰ صبح پنجشنبه و میدان بار سپاد (بزرگ‌ترین میدان میوه و تره بار مشهد) را انتخاب کردیم. به جز خیابان اول که خرده فروشان در آنجا هستند و رفت وآمد کمی آسان‌تر است، وضعیت در خیابان‌های دیگر کاملا تفاوت دارد. از کامیون بگیرید تا پراید، بار میوه و صیفی جات دارند و بدون هیچ نظمی به سختی رفت وآمد می‌کنند.
ریخته شدن حجم زیادی از ضایعات میوه و صیفی جات در گوشه وکنار میدان و مقابل غرفه ها، یکی دیگر از صحنه‌هایی است که اگر گذرتان به آنجا بیفتد، حتما به چشمتان خواهد خورد. شاید باورتان نشود، اما به عنوان مثال یک بار کامیون گوجه فرنگی بدون تخلیه شدن، چهاربار خریدوفروش می‌شود تا درنهایت تخلیه شود یا برخی بار‌ها پس از خریداری از کشاورز و قبل از ورود به میدان، چند دست فروخته می‌شوند تا سرانجام به دست غرفه دار برسند.
میدان بار رضوی و نوغان، وضعیت بدتری دارند و البته تفاوت فاحش قیمت در این میادین تا بازار‌های خرده فروشی شهر، برخی شهروندان را هم به این بازارها می‌کشاند و آشفته بازارها را شلوغ‌تر می‌کند. همه این شلوغی‌های بصری و ترافیکی، ضعف در نظام توزیع و... نشان دهنده اهمیت ایجاد یک میدان بار مرکزی در خارج از محدوده شهری مشهد است.
سپاد، رضوی، نوغان و ولیعصر، مهم‌ترین میدان‌های بار مشهد هستند که چالش جابه جایی آن‌ها از مدت‌ها قبل وجود داشته است. گردش مالی این میادین، سالانه ۱۲ هزار میلیارد تومان است و با فعالیت آن هاروزانه ۳ تا ۵ هزار تن میوه در مشهد توزیع می‌شود. اشاره به این اعدادوارقام، بخش کوچکی از صحبت‌های مدیرعامل سازمان سامان دهی مشاغل شهری و فرآورده‌های کشاورزی شهرداری مشهد در گفت وگوی چهل دقیقه‌ای اش با شهرآرا را به خود اختصاص می‌دهد، اما همین اول، این اعداد را آوردیم تا وسعت این کسب وکار و اهمیت مدیریت آن دستتان بیاید.
از محمدجواد مشیری درباره علل لزوم این جابه جایی سؤال می‌کنیم. او در پاسخ به مشکلات و مسائل این حوزه اشاره می‌کند و می‌گوید: افت خدمات دهی و افزایش زمان سفر در حوزه ترافیک شهری، موقعیت فضایی نامناسب و سیما و منظر نامطلوب در حوزه کالبد فضایی، مطلوب نبودن نظام تأمین و توزیع میوه و تره بار در بخش عملکردی، زیاد بودن هزینه‌های ضایعات و ناچیز بودن بهره وری در حوزه اقتصادی، افزایش آلودگی‌ها در حوزه زیست محیطی و نبود تأسیسات زیربنایی مناسب در حوزه زیرساختی، جزو مشکلات این میادین و دلایل اصلی برای جابه جایی آن هاست.
مدیرعامل سازمان سامان دهی مشاغل شهری شهرداری مشهد در بخش دیگری از سخنانش، همجواری با مجموعه‌های تجاری و گردشگری (درباره بازار سپاد)، زیاد بودن ضایعات محصولات عرضه شده در بازار‌های فعلی، تعداد نامناسب دلالان و واسطه‌ها در فرایند خرید و فروش، اغتشاشات بصری ناشی از نامناسب بودن مبلمان شهری، چیدمان نامناسب کالا و بروز اختلال‌های حرکتی، تفکیک نکردن پارکینگ وسایل نقلیه سبک و سنگین و بهره‌مند نبودن از ساختار مدیریتی کارآمد را به عوامل بالا اضافه می‌کند تا تأکیدی باشد بر اهمیت جابه جایی میادین فعلی و ایجاد میدان بار مرکزی در خارج از مشهد.
به گفته مشیری، در این مجموعه علاوه بر غرفه‌های فروش میوه و تره بار و غرفه‌های کشاورزی باید مجموعه سردخانه ها، مجموعه انبار‌های خشک، کارگاه‌های سورت و بسته بندی، باسکول، حوزه‌های آموزشی و پژوهشی، مجتمع‌های اقامتی و پذیرایی اقامتگاه‌های کارگران و نیرو‌های خدماتی، سالن‌های ورزشی چندمنظوره، کلینیک درمانی، آتش نشانی، جایگاه سوخت، تعمیرگاه، پارکینگ و فضای سبز نیز درنظر گرفته شود.
او می‌افزاید: برای احداث میدان بار، موقعیت دسترسی به مشهد و پیرامون آن، توجه به ویژگی‌های طبیعی، همجواری ها، مالکیت اراضی، قابلیت توسعه، اسناد فرادستی و موقعیت فضایی باتوجه به مراکز حمل ونقل، جزو عواملی است که باید به آن‌ها توجه شود.
مدیرعامل سازمان سامان دهی مشاغل شهری شهرداری مشهد با اشاره به توزیع روزانه ۳ تا ۵ هزار تن میوه در مشهد می‌گوید: میدان بار سپاد با ۲۳ هکتار وسعت و ۳۸۴ غرفه، بزرگ‌ترین میدان میوه وتره بار مشهد است که حدود ارزش اقتصادی برای هر غرفه آن بین ۱۰ تا ۳۰ میلیارد تومان است و روزانه حدود ۷ هزار نفر در آن تردد می‌کنند. همچنین میدان بار رضوی با ۶ هکتار، ولیعصر با ۵ هکتار و نوغان با ۲ هکتار وسعت، در شمار میادین اصلی میوه و تره بار در مشهد هستند. در سطح خرده فروشی نیز حدود ۳ هزار میوه فروشی، ۱۷ بازار میوه وتره بار شهرداری و ۲۹ فروشگاه «شهرما» فعالیت می‌کنند.
به گفته مشیری، اکنون حدود ۲ هزار شغل در این میادین مشاهده می‌شود که ما اطمینان داریم با ایجاد کارکرد‌های جدید حتما به ۵ هزار شغل خواهد رسید. همچنین تلاش می‌کنیم این میدان بار مرکزی را به قطب توزیع میوه برای شرق کشور و آسیای میانه تبدیل کنیم.
وی با اشاره به اینکه میدان بار مشهد جزو بزرگ‌ترین مراکز مدیریت انتظام بخشی، خرید، فروش و توزیع عمده میوه و تره بار در شمال شرق کشور است و با کشور‌های همسایه نیز تعامل دارد، می‌گوید: این گستره از فعالیت در میادین بار، ما را مجاب می‌کند که میدان بار مرکزی مشهد را با مشارکت حداکثری فعالان بازار، اتحادیه ها، تعاونی‌های مرتبط و با راهبری، حمایت و نظارت سازمان سامان دهی مشاغل شهری به احداث و بهره بری برسانیم. طراحی این پروژه، باید متناسب با رفتارشناسی قبلی ذی نفعان، منطبق با نیاز‌های مشهد و با هدف تسهیل فعالیت ها، رفاه و آسایش فعالان بازار باشد.
مدیرعامل سازمان سامان دهی مشاغل شهری شهرداری مشهد با اشاره به جذاب بودن این کسب وکار و ترغیب برخی افراد برای ورود به آن و جلوگیری از ورود شهرداری می‌گوید: شهر و شهرداری مال مردم است. ما به دنبال سود شخصی نیستیم، بنابراین می‌خواهیم متولی این موضوع باشیم. درحال حاضر شهرداری سهم ناچیزی در تنظیم بازار دارد، بنابراین تأکید می‌کنم که سازمان میادین برپایه وظایف ذاتی و اهداف تشکیل سازمان، باید وارد این موضوع شود؛ یعنی چشم انداز ما در حوزه ساخت میدان بار مرکزی مشهد، تولیگری است نه تصدیگری.
مشیری می‌افزاید: شهردار مشهد نیز به دنبال این هدف است که میدان بار مرکزی مشهد در دل یک بندر خشک قرار بگیرد که مطالعات فاز یک این طرح انجام شده است و درپی اجرایی شدن این موضوع نیز هستیم.
وی تولیگری در کار جابه جایی میدان بار مرکزی میوه وتره بار را وظیفه قانونی و ذاتی شهرداری می‌داند و در این راستا به اسناد بالادستی اشاره می‌کند. مدیرعامل سازمان سامان دهی مشاغل شهری شهرداری مشهد می‌گوید: در مصوبه جلسه ۲۷ فروردین سال ۹۶ هیئت وزیران در وظایف شهرداری‌ها آمده است که «مکان یابی احداث بارانداز‌های جدید در محدوده و حریم شهر و حسب نیاز در محدوده و حریم سایر کلان شهر‌ها جزو وظایف شهرداری است».
همچنین «تهیه طرح توجیهی فنی احداث بارانداز‌های جدید و تهیه برنامه اجرایی و مکان یابی عرصه‌های مناسب برای ایجاد میادین و بازار‌های ثابت و محله‌ای برای عرضه میوه و محصولات کشاورزی»، جزو موضوع‌های مرتبطی است که در این سند ذکر شده است. «درحقیقت یکی از اهداف سازمان، ایجاد تسهیلات لازم برای تهیه و توزیع میوه، تره بار و فرآورده‌های کشاورزی است.»
مشیری با تأکید بر این جمله ادامه می‌دهد: بنا بر ماده ۳ اساس نامه سازمان سامان دهی مشاغل شهری و فرآورده‌های کشاورزی شهرداری ها، هدف از تشکیل این سازمان، ایجاد تسهیلات لازم برای تهیه و توزیع میوه و تره بار و فرآورده‌های کشاورزی است. بر این اساس، احداث میدان بار مرکزی میوه وتره بار به منظور تأمین تسهیلات لازم برای معاملات کشاورزی، ایجاد رابطه سالم و حفظ منافع تولیدکننده و مصرف کننده، از اهداف شکل گیری این سازمان بوده است.
مدیرعامل سازمان سامان دهی برای زدن مهر تأیید قانونی بر تولیگری این سازمان در امور میادین میوه و تره بار، به قانون شهرداری‌ها نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: در بند ۱۸ ماده ۵ این قانون، تهیه و تعیین میدان‌های عمومی برای خریدوفروش ارزاق، یکی از موضوعات ذکرشده در این زمینه است.
از مدیرعامل سازمان سامان دهی مشاغل شهری شهرداری مشهد می‌خواهیم تا چند نمونه موفق داخلی و خارجی را در زمینه مشارکت شهرداری و بخش خصوصی برای جابه جایی میادین بار نام ببرد. مشیری می‌گوید: ما نمونه‌های موفقی در کشور داریم؛ ازجمله میدان بار اصفهان که بیشتر سرقفلی‌های آن و سایر فضا‌های خدماتی اش دراختیار سازمان است. در میدان بار تبریز نیز همه مراحل طراحی و برنامه ریزی را بخش خصوصی انجام داده، اما از آن ۳۳ درصد سهم سازمان درنظر گرفته شده است.
شهرداری یزد نیز با مشارکت بخش خصوصی، اقدام به ساخت میدان بار کرده و در این مشارکت، سهم آورده شهرداری بابت زمین و مجوز، حدود ۲۹ درصد بوده است. در میدان بار تهران به وسعت ۱۵۰ هکتار نیز سازمان میادین بدون واسطه سرمایه گذاری کرده است. به گفته وی، در همه میادین موردبررسی شهر‌های کشور، مدیر میدان بار را سازمان میادین منصوب می‌کند.
مشیری در ادامه، یک میدان میوه وتره بار موفق خارجی در کشور اسپانیا را مثال می‌زند و می‌افزاید: المیرا در اسپانیا حدود ۳ هزار هکتار زمین است که ۹۰ درصد میوه و تره بار اروپا را تأمین می‌کند. تأکید بر حذف واسطه گری در چرخه بازار محصولات کشاورزی و غذایی، مهم‌ترین اصل شکل گیری این نوع میادین در کشور‌های خارجی است. همچنین تأکید بر الگو‌های مشارکتی و همکاری بخش خصوصی و دولتی، توجه به مشکلات بهداشتی و زیست محیطی و بالاخره تأمین فضای مناسب باتوجه به کارکرد‌های میدان بار، از موضوعاتی است که در نمونه‌های موفق این میدان‌ها به آن توجه شده است.