آمنه‌مستقیمی | شهرآرانیوز؛ نخستین روز از فصل نیایش در کتاب بندگی، مزین است به سالروز ولادت امامی که او را باقرالعلوم (ع) خوانده‌اند؛ چون ابوابی از علم را نه فقط به روی مسلمانان و شیعیان، بلکه برای بشریت گشود و عالم را تا قیام‌قیامت وام‌دار نهضت علمی خویش کرد؛ به مناسبت سالروز ولادت ایشان مروری داریم بر تاریخ مبارک حیات آن حضرت (ع).
امام باقر (ع) در یکم رجب سال۵۷ هجری در مدینه متولد شدند و حدود بیست سال امامت شیعیان را عهده‌دار بودند.
بر پایه حدیث لوح که جابر بن عبدا... انصاری روایت کرده است، پیامبر اسلام (ص) پیش از به دنیا آمدن امام باقر(ع)، نام او را محمد و لقبش را باقر (شکافنده) گذاشته بودند.
امام صادق (ع) درباره پدر خویش می‌فرمایند: پدرم کثیرالذکر بودند، زبانشان هماره به گفتن «لا اله الا ا...» مترنم بود.
(دانشنامه امام باقر (ع) جمعی از نویسندگان، ج۱، ص۳۰)
آن حضرت (ع) ملقب به «باقرالعلم»، «شاکر»، «هادی» و «امین» بودند؛ کنیه معروفشان «ابوجعفر» است.
امام باقر (ع) فرزند امام سجاد (ع) و فاطمه دختر امام حسن (ع) هستند.
چون نسب او، هم به امام مجتبی (ع) و هم به امام حسین (ع) می‌رسد، به او لقب هاشمیٌ بین هاشمیَین، علویٌ بین علویَین و فاطمیٌ بین فاطمیَین داده‌اند.
(مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۵۸)
امام محمدباقر (ع) در واقعه عاشورا حدود چهار سال داشتند و شاهد مظلومیت‌های امام حسین (ع) و یاران شهیدشان بودند و پس از آن به اسارت گرفته شدند.
ایشان می‌فرمایند: «جدم امام حسین (ع) شهید شدند، در حالی‌که من چهار ساله بودم و شهید شدن او را به یاد می‌آورم.»
(تاریخ یعقوبى، ج ۲، ص ۳۲۰)
شناخت قرآن منحصر در اهل بیت (ع) است. چون آنان می‌توانند محکمات قرآن را از متشابهات و ناسخ و منسوخ تشخیص دهند و چنین علمی در نزد هیچ‌کس غیر از اهل بیت (ع) نیست.
(پیشوایان هدایت، ص۳۲۰)
«جابر بن یزید جُعفی» با آن مقامات علمی، هر گاه می‌خواست سخنی در باب علم به میان آورد، می‌گفت: «جانشین خدا و میراث‌دار دانش پیامبران محمد بن علی (ع) برایم این‌گونه گفت.»
(الإرشاد، ج۲، ص۱۶۰)
بخشی از وقت خود را به بیان مباحث تفسیری اختصاص دادند؛ نقل است امام باقر (ع) کتابی در تفسیر قرآن نوشته‌اند که محمد بن اسحاق ندیم در کتاب الفهرست، از آن نام برده است.
(حیاه الامام المحمد الباقر (ع)، ج۱، ص۱۷۴)
باقرالعلوم (ع) در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد بنی‌هاشم بودند و احادیث فراوانی در زمینه‌های مختلف از ایشان نقل شده است تا جایی که محمدبن‌مسلم ۳۰هزار حدیث و جابر بن‌یزیدجُعفی ۷۰هزار حدیث از امام باقر (ع) نقل کرده‌اند.
«حکم‌بن عتیبه» که در چشم مردمان جایگاه علمى والایى داشت، در پیشگاه امام باقر (ع) چونان کودکى در برابر آموزگار بود. (ارشاد، شیخ مفید، ص ۲۶۴)
شمار اصحاب و شاگردان ایشان را ۴۶۲تن دانسته‌اند. در دوره امامت آن حضرت (ع)، تدوین دیدگاههای شیعه در رشته‌های گوناگون مانند اخلاق، فقه، کلام و تفسیر آغاز شد.
در این دوران، دانش و معرفت امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بر همگان آشکار و اصول کلام، فقه و سایر معارف دینی شیعه، تدوین شد.
بسیاری از مجتهدان و مؤسّسان مذاهب فقهیِ دیگر از این دو امام فیض برده‌اند.
(دانشنامه جهان اسلام، مدخل «الباقر»)
در مکتب امام باقر (ع) شاگردانى نمونه و ممتاز پرورش یافتند که برخی از آنان در زمره اصحاب اجماع هستند، شخصیت‌هایی همچون ابان‌بن‌تغلب، زراره‌بن‌اعین، محمدبن‌مسلم و فضیل‌بن‌یسار.
امام باقر (ع) برای احیای ارزش‌های دینی و انجام وظیفه پاسداری از ارزش‌ها و به تناسب موقعیت، از راه‌ها و شیوه‌های مختلفی بهره می‌گرفتند. می‌کوشیدند با تبیین وظایف حاکمان، نوک تیز انتقاد خود را متوجه حاکمان وقت کنند و مشروعیت‌نداشتن اقدامات آنان را گوشزد کنند.
می‌فرمودند: «اسلام بر پنج چیز بنا نهاده شده است: نماز، زکات، حج، روزه، ولایت.» زراره پرسید: کدام افضل است؟ امام (ع) فرمودند: ولایت برتر است؛ چون کلید آن‌هاست و والی (امام) راهنمایی‌کننده بر آن‌هاست.»
(الکافی، ج۲، ص ۱۸)
همواره مؤمنان را از همکاری با حکومت طاغوت نهی می‌کردند و به هر طریق ممکن، این پیام خود را به گوش امت می‌رساندند.
(الکافی، ج۲، ص،۳۳۱)
می‌فرمودند: «هر کس به سوی سلطان ستمگری برود، او را به تقوای الهی فرمان دهد و بترساند و موعظه کند، مانند پاداش جن و انس و اعمال آنان را خواهد داشت.»
(بحارالانوار، ج۷۲، ص ۳۷۸)
از شیوه‌های برخورد امام باقر (ع) با مخالفان، مناظره بود. ایشان با فرقه‌های مختلف مناظرات بسیار داشتند، از جمله با پیشوای مسیحیان شام، قتاده‌بن‌دعامه (فقیه بزرگ بصره)، محمد بن منکدر (از زهاد و تارکین دنیا) و ابوحنیفه (از ائمه اهل سنت)
امام باقر (ع) در قالب مناظره با سران فرقه‌ها یا در بین اصحاب خود، پوچی عقاید منحرفان را آشکار و از پایگاه‌های فکری و عقیدتی شیعه دفاع می‌کردند.
امام باقر (ع) در ردّ گروه‌های گمراه عقیدتی، به تکذیب و افشاگری علیه آن‌ها می‌پرداختند. در نقلی، ایشان درباره «مغیره بن سعید»، از رؤسای غُلات، فرمودند: «مغیره بر ما دروغ می‌بندد.»
ایشان در میان جمعی از شیعیان فرمودند: «ای جماعت شیعه! میانه‌رو باشید تا تندروان (غُلات) از تندروی خویش پشیمان شوند و به شما اقتدا کنند و جویندگان راه حقیقت به شما ملحق گردند.»
سیره امام باقر (ع) روشنگری در ابعاد مختلف بود. ابی‌الجارود می‌گوید: شنیدم امام باقر (ع) می‌فرمودند: خدا رحمت کند بنده‌ای که علم را زنده می‌کند. گفتم: زنده‌کردنش به چیست؟ فرمودند: به اینکه آن را با دین‌داران و اهل ورع مذاکره کند.
(ترجمه اصول کافی، ج ۱، ص ۱۱۵)
۵۷سال از عمر مبارکشان گذشته بود که بنا بر مشهور در هفتم ذی‌الحجه سال۱۱۴ هجرى قمری به دستور خلیفه وقت‌هشام بن عبدالملک با زهر شهید و در قبرستان بقیع دفن شدند. (کافى، ج ۱، ص ۴۶۹)