ساحل کریمی | شهرآرانیوز؛ خداوند متعال هنگامی که نعمت داشتن فرزند را به هر انسانی عطا می‌کند به غیر از شیرینی و حلاوت برخورداری از نعمت داشتن فرزند، مسئولیت سنگین تربیت اسلامی را برعهده والدین می‌گذارد، چرا که تربیت نیکوی فرزند زمینه‌ساز سعادت دنیا و آخرت انسان است. آن‌گونه که خداوند متعال در آیه ۶ سوره تحریم خطاب به مؤمنان فرموده است: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌هاست، نگهدارید.»
به همین دلیل تعلیم و تربیت دینی فرزندان در محیط خانواده و آماده‌سازی فرزندان برای ورود به اجتماع بزرگ‌تر موضوع بسیار مهمی است که والدین باید اهتمام ویژه‌ای بدان داشته باشند. در این صورت است که شاهد شکوفایی خانواده و جامعه‌ای مبرا از هر گونه پلشتی و آلودگی فکری و رفتاری خواهیم بود.
حضرت محمد (ص) در پاسخ به سؤالی در این زمینه که چگونه انسان می‌تواند اهل و فرزندانش را از آتش (شامل آتش دنیا و آخرت) نجات دهد؛ فرمودند: آن‌ها را به آنچه خدا دستور داده امر و از آنچه نهی کرده بازدارید. اگر از شما پذیرفتند آنان را از آتش جهنم حفظ کرده‌اید و اگر قبول نکردند به وظیفه خود عمل کرده‌اید.
شیوه نمادین عملی، شیوه دقیق تربیتی است که به‌طور پنهان، اما بسیار اثرگذار منجر به شکل‌گیری شخصیت و تعمیق تربیت اسلامی در کانون خانواده می‌شود، چرا که شیوه عملی با ظرافتی که در دل خود دارد دامنه اثرگذاری گسترده‌ای دارد. تربیت از راه عمل یکی از شیوه‌های تربیتی انبیا و اولیای الهی است به این معنا که پیش از آنکه مردم را به چیزی امر کنند خود عامل به آن بودند، بنابراین به الگوی تربیت دینی تبدیل می‌شدند. با توجه به اینکه فرزندان در اولین رفتار‌هایی که از خود نشان می‌دهند حرکات، گفتار و اعمال والدین را تقلید می‌کنند، این شیوه رفتاری می‌تواند زمینه تربیت فرزندان را فراهم کند. پیامبر گرامی اسلام (ص) در این باره فرموده‌اند: نماز بگزارید، آن‌گونه که می‌بینید من نماز می‌گزارم.
شیوه کلامی و رفتاری در تربیت دینی از اثرگذارترین شیوه‌ها برای تربیت یک خانواده دینی است. شیوه‌هایی که والدین در کنار هم نه به‌طور مجزا برای پرورش روح و تعالی شخصیت و تعمیق‌بخشیدن به روان فرزندان باید بدان متوسل شوند که از جمله آن‌ها می‌توان به شیوه کلامی یا امر و نهی‌های والدین درباره باید‌ها و نباید‌های زندگی بدان توجه کرد، بخش درخور توجهی از آن‌ها مختص به انجام احکام دینی است. تربیتی که اگر والدین بدان اهتمام ورزند، زمینه‌ساز رشد و شکوفایی حس دینی فرزندان می‌شود. مسئله مهم این است که گفتار والدین، شامل دستوری و غیردستوری، حتی سخنان معمولی آن‌ها در شکل‌گیری رفتار و افکار فرزندان بسیار تأثیرگذار است به همین دلیل والدین باید از دروغ‌گویی، سرزنش دیگران و انجام رفتار‌ها و گفتار‌هایی که تناقض بین سخن و عمل والدین را به نمایش می‌گذارد، پرهیز کنند تا فرزندان شاهد اجرای دقیق آموزه‌های دینی از سوی والدینشان باشند.
برنامههاى عملى همیشه مؤثرترین برنامههاست؛ زیرا عمل، حکایت از ایمان عمیق انسان به گفتارش است و سخنى که از دل برآید بر دل می‌نشیند. چنان که در روایت آمده است: «کونوا دعاه الناس باعمالکم و لاتکنوا دعاة الناس بألسنتکم» مردم را با رفتار خود به حق رهبرى کنید، نه با زبان خویش. همیشه وجود الگو‌ها و سرمشقهاى بزرگ در زندگى انسان‌ها وسیله مؤثرى براى تربیت و پرورش روحى آنان بوده است، به همین دلیل، پیامبران و پیشوایان معصوم (ع)، مهمترین قسمت هدایت و تربیت را با عملشان نشان میدادند.
در قرآن کریم واژه «اسوه» سه‌بار به کار رفته است: یک‌بار درباره پیامبر اسلام (ص) «لَقَد کانَ لَکُم فى رَسُولِ اللّهِ اُسْوَة حَسَنَة «قطعاً براى شما در (اقتدا به) رسول خدا (ص)، سرمشقى نیکوست: «براى آن‌کس که به خدا و روز بازپسین ایمان دارد و خدا را فراوان یاد می‌کند.» و دوبار درباره حضرت ابراهیم (ع) و پیروانشان، بنابراین آیات و روایات قرآن بیانگر آن است که والدین، اولین آموزگاران و الگو‌های فرزند خود به شمار می‌روند پس رفتار، گفتار و کرداری قرآنی و ایمانی برای اثرگذاری بهتر در تربیت فرزندانشان باید داشته باشند.
قرآن کریم یکى از روش‌هاى مؤثر و مفید در تربیت را مسئله «وصیت» دانسته است. وصیت به‌عنوان یک روش تربیتى فقط در هنگام مرگ و آن هم براى تقسیم اموال و تعیین تکالیف به کار نمی‌رود، بلکه وصیت که به‌معناى سفارش و خواستن بعضى امور است، به‌طور گسترده در شریعت اسلام براى بیان وظایف فردى و اجتماعى و رعایت مسائل اخلاقى به کار رفته است. قرآن کریم از حضرت عیسى (ع) نقل می‌کند: «و اوصانى بالصلوه و الزکوه ما دمت حیا» خداوند به من وصیت و سفارش کرد که تا وقتى زنده هستم، نماز بخوانم و زکات بپردازم.
خداوند به انسان سفارش می‌کند که «و وصیّنا الانسان بوالدیه حُسناً» با پدر و مادر خود به‌خوبى رفتار کند، ولى اگر آن‌ها فرزندان خود را وادار کنند که «لتشرک بى ما لیس لک به علم فلا تطعهما» آنچه را که نمیدانند شریک خدا قرار دهند، در این صورت نباید از آنان اطاعت کند.
قرآن کریم میفرماید: انسان‌ها در قیامت در خسران و زیان هستند، مگر کسانى که اهل ایمان و عمل صالح باشند و مردم را به حق و حقیقت و صبر و استقامت و فضایل اخلاقى و مکارم نفسانى توصیه کنند.
یکی از شرط‌های لازم برای تأثیر امر و نهی والدین در محیط خانه، قابل فهم بودن آن برای فرزندان است. پدر و مادر باید با توجه به آمادگی ذهنی و ادراکی فرزندان آن‌ها را مشمول تربیت دینی قرار دهند، چرا که یکی از شیوه‌های مهم تربیتی اولیای خدا تبلیغ دین با توجه به سطح استعداد و درک و فهم مردم بوده است. پیامبر اکرم (ص) در این باره می‌فرمایند: ما گروه پیامبران مأمور شده‌ایم که با مردم به اندازه عقلشان سخن بگوییم.
این روش در سیره ائمه معصوم (ع) نیز وجود داشته و نحوه برخورد و گفت‌وگوی آنان با توجه به تفاوت سطح فکری و علمی افراد متفاوت بوده است. بر این اساس امام صادق (ع) در زمینه مسائل اعتقادی و اثبات صانع با کسی که از اهل علم بود، از روش پیچیده فلسفی استفاده کردند، ولی با دیگری که سطح فکری پایین‌تری داشت، برای اثبات امامت و رهبری، مثال ساده چوپان و گله را مطرح کردند. این شیوه به لحاظ تربیتی اهمیت فراوان دارد و بهره‌گیری مربیان از این روش و توجه پدر و مادر به آن ضروری است.