آمنه‌مستقیمی | شهرآرانیوز؛ یکی از اصلی‌ترین دلایل اینکه انسان سرگشته از ناامیدی‌ها برای رسیدن به آرامش دست‌به‌دامان نسخه‌های زرد روان‌شناسی‌غربی و قرص‌های آرام‌بخش می‌شود، آن است که از نسخه‌های اصیلی که سلامت روح و روان و اخلاقش را تأمین می‌کند، غافل است؛ مثل اتفاقی که برای اغلب ما در رویارویی با میراث ارزشمند امام‌سجاد (ع) یعنی صحیفه سجادیه افتاده است. ازاین‌رو در سالروز ولادت حضرت‌سیدالسجادین (ع) و در گفتگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین مرتضی وافی، رئیس بنیاد بین‌المللی صحیفه سجادیه، به برکات اخلاقی‌معنوی انس با صحیفه‌سجادیه پرداخته‌ایم که در ادامه می‌آید.
صحیفه‌سجادیه در کنار قرآن و نهج‌البلاغه از گنجینه‌های ارزشمند حاوی مفاهیم و معارف اسلامی است. این کتاب شریف در طول تاریخ موردتوجه بزرگان و اندیشمندان بوده و بیش از هفتاد ترجمه فارسی برای این کتاب و حدود هشتاد مورد شرح بر آن به رشته تحریر درآمده است که در قالب کتاب‌شناسی‌های امام سجاد (ع) نامشان آمده و به بیش از پانزده زبان زنده دنیا نیز ترجمه شده است. همچنین در فرهنگ‌نامه‌ها، نمایه‌نامه‌ها و شرح‌های موضوعی به معارف این گنجینه پرداخته شده است. تکمله‌هایی در قالب صحیفه‌ثانویه و صحیفه‌ثالثه و حتی به تعبیر آیت‌ا... بهجت (ره) صحیفه عاشره بر آن نوشته شده است.
نگاه اولی که صحیفه‌سجادیه به انسان می‌دهد، درباره خداست و صفات حضرت حق و خالق هستی را در دعا‌ها متذکر شده و به مخلوقات آسمانی که در ظاهر حس نمی‌شوند، مثل ملائکه که مأموریت‌های الهی دارند، اشاره دارد و نیز به شیطان تصریح و به نقش ممانعتی او در رسیدن انسان به سعادت اشاره می‌کند، شناخت این‌ها موضوعی جدی است که امام‌سجاد (ع) در حوزه اخلاق و تربیت در جای‌جای صحیفه سجادیه به انسان‌ها نشان می‌دهند.
شناخت انسان در ظرفیتی که در آن زیست می‌کنند، نگاه دیگری است که صحیفه‌سجادیه به انسان می‌بخشد. حضرت (ع) این دنیا را پایان کار ندانسته‌اند و به عوامل اخروی اشاره کرده و آن را اصل و اصیل می‌دانند و تأکید دارند این دنیای مادیِ فانی است که زمینه‌ساز غفلت آدمی می‌شود. اینجاست که امام سجاد (ع) از زهد به‌عنوان اصلی اخلاقی سخن به میان می‌آورند و دنیا را کالایی بی‌ارزش که اتفاقا باید از همین بستر به رضای الهی دست‌یافت، معرفی می‌کنند؛ یعنی بهره‌مندی از دنیا نیز برای آخرت است.
توجه امام‌سجاد (ع) به مسئله معاد و دیدن نتیجه خوب و بد اعمال، توصیف قیامت و پاداشی که در انتظار انسان است، از نکاتی است که در بعد توجه به دنیا بر آن تصریح دارند. در بخش‌هایی از نظام‌نامه تربیتی‌اخلاقی صحیفه سجادیه، امام (ع) در حوزه رفتار در قالب دعا انسان را جهت می‌دهند، یعنی جنبه‌های رفتار را در کنار جنبه‌های گرایشی می‌آورند، چون نظر و عمل برای دین‌داری باید توأمان باشند.
امام‌سجاد (ع) اعمال انسان را همچون گردن‌آویز همراهش می‌دانند و تصریح دارند هر کار خوب انسان، پاداش دارد و هر کار بدی زمینه‌ساز کیفر و عذاب اوست؛ حضرت (ع) در صحیفه سجادیه ما را توجه می‌دهند به اینکه انسان در رفتار دچار غفلت می‌شود؛ یعنی انسان‌شناسی صحیفه در حوزه رفتار خود را نشان می‌دهد مثل شکر نعمت‌ها، یا طمع‌ورزی به روزی‌ای که شاید سهم انسان نبوده، اما بر سر این سهم‌ها به خدا بدگمان و اهل طغیان و ناسپاسی می‌شود!
امام سجاد (ع) برای دنیای امروز پیام‌هایی جدی دارند برای کسانی که در فرازونشیب فرقه‌های ضاله و پیچ‌وخم مکاتب انحرافی خود را متحیر می‌بینند برای انسان متحیری که نمی‌داند از کجا شروع کرده و به کجا قرار است برسد؟!
صحیفه‌سجادیه فرایند رشد شخصیت انسان در پرتو دعا را آموزش می‌دهد؛ معمول کتاب‌ها و شروح درباره صحیفه سجادیه، حتی در حوزه اخلاق و تربیت به‌گونه‌ای از منظر درون دینی بحث دارند، حتی استنادات آن‌ها به عالمان غیرشیعی هم نمی‌رسد، درحالی‌که حقیقت علم آن است که راه و درگاه تفاهم را بین گفتمان‌های مختلف ایجاد کند. صحیفه‌سجادیه این ظرفیت را دارد که حکمت‌های به‌ظاهر پراکنده را به نظام منسجم و سازگار اخلاقی‌تربیتی تبدیل کند.
امام‌سجاد (ع) در قالب دعا‌هایی که قرار است روز و شب با آن مأنوس باشیم، چهار خصلت را به ما می‌آموزند که باید در دنیای امروز با جدیت به‌کار گرفته شوند.
نخستین روحیه و خصلت، شرم و حیاست تا انسان بداند گاهی اشتباه و خطا می‌کند و یاد بگیرد در کنار این خطا و اشتباه، شرم و حیا داشته باشد؛ اینکه انسان از خود و اطرافیان و وظایف انجام‌نشده شرمنده شود!
دوم روحیه اقرار، اعتراف و توبه است. این روحیه بسیار ارزشمند است که انسان بعد از حیا و شرمندگی، عذرخواهی کرده و روح توبه در او شکل بگیرد. نیاز به این روحیه در روابط دوستی، خانوادگی، بین زوجین و... در جامعه امروزی به‌شدت احساس می‌شود.
سوم شکرگزاری و توجه به نعمت‌های الهی و الطاف اطراف است. روحیه‌ای که حتی در حلقه خانواده فراموش می‌شود و ما روحیه تشکر از یکدیگر را فراموش می‌کنیم؛ ذکر نعمات خدا باعث می‌شود انسان در زندگی عادی هم اهل تشکر و منت‌پذیری باشد. با دعا‌های امام‌سجاد (ع) یاد می‌گیریم در مقابل کمترین خوبی دیگران اهل شکر و سپاس باشیم. آن‌ها که به‌دنبال وقایع عجیب‌وغریب برای رضا و قدردانی هستند، به‌ندرت لذاتی را که باید، از زندگی می‌برند.
چهارمین آموزه صحیفه، روحیه طلب و درخواست است؛ یعنی به ما یاد می‌دهند که نیازمندیم و نباید خود را بالا بدانیم، نه! ما ضعف‌هایی داریم و محتاج دیگران هستیم و نیز بدانیم چه چیز این احتیاج را برطرف می‌کند؛ روحیه طلب و درخواست صحیح را نیز برخی بلد نیستند و نوع رابطه‌شان در رفاقت‌ها، روابط همسری و روابط کاری ثمری ندارد و به رشد‌شان نمی‌انجامد.
در انس با این منبع عمیق، سه اتفاق مهم در جامعه روی می‌دهد؛ نخست آنکه آدم‌ها سطح توقعاتشان از دیگران را پایین آورده و از خود متوقع می‌شوند؛ اما امروز این رابطه برعکس است و ما دائماً دیگران را قضاوت می‌کنیم و ضعف‌های خود را نمی‌بینیم.
دوم، تربیتی کاملاً توحیدی‌روحانی بر جامعه حاکم می‌شود و انسان به جایی می‌رسد که محاسبات او تغییر می‌کند؛ برای مثال امام سجاد (ع) می‌فرمایند: خدایا! به من توفیق بده با کسی که غیبت من را کرده طوری روبه‌رو شوم که از او به خیر و خوبی یاد کنم، این با محاسبات دنیایی ما کاملاً فرق دارد!
سومین رهاورد آنکه انسان‌ها بر اساس روحیه انس با دعا، از وابستگی‌ها و تعلقات دروغین و اسم و رسم‌های بی‌جهت و شهرت‌های پوچ خلاص و رها شده و انسان‌ها با اخلاقشان سنجیده می‌شوند، نه با معیار‌های مادی و فانی! این جایی است که روح دعا در جامعه شکل می‌گیرد و آدم‌ها به‌واسطه این اقرار و اخلاق از رفتار‌های تصنعی فاصله گرفته و به هم در سایه محبت و انس با خدا، علاقه قلبی مییابند. آن‌ها که از دعا و توجه به خدا فاصله بگیرند به استناد آیات قرآن قلبشان سخت و قسی‌القلب می‌شود و مروت و انصاف، گمشده چنین جامعه‌ای خواهد شد.