امام سجاد(ع) و رسالۀ حقوق

آنچه دربارۀ امام سجاد (ع) شنیده‌ایم، بیش از همه مربوط به دو مورد است: یکی  حضور ایشان در ماجرای کربلا و دوران اسیری و دیگری مرتبط با  وجه نیایشی شخصیت آن بزرگوار با توجه به کتاب شریف «صحیفۀ سجادیه».

حال آنکه وجه دیگری از شخصیت این بزرگوار کمتر بدان پرداخته شده است. «رسالۀ حقوق»  این امام همام بدون شک یکی از افتخارات مسلمانان و شیعیان است که نشان می‌دهد ائمه اطهار (ع) در توجه و رعایت حقوق فردی و اجتماعی هم پیشگام بوده‌اند.

راوی این رساله، ابوحمزۀ ثمالی ازدی کوفی، از یاران امام است که روایت هم در «تحف‌العقول» آمده است و هم «خصال» شیخ صدوق. در  بخشی از این رساله می‌خوانیم که «حقوق از تو می‌گذرد و به دیگرانی که حق‌های واجبی بر تو دارند، می‌رسد و بایسته‌ترین آنها، حقوق پیشوایان تو، سپس حقوق زیردستان تو و آنگاه حقوق خویشاوندان تو است. از این حقوق، حق‌های دیگر نشئت می‌گیرد.»

در این رساله، پنجاه و یک حق در هفت دسته طبقه‌بندی شده است: حق خداوند، حق نفس و اعضای بدن، حق افعال عبادی، حق فرمانروایان و رعایا، حقوق خویشاوندان، حقوق برخی اصناف اجتماعی، حق مالی. مراد از حق در این رساله، احکام و وظایفی که خداوند نسبت به اصناف مختلف برای انسان مقرر کرده است.

رسالۀ حقوق در بردارنده وظایف اخلاقی و حقوق متقابل است: «حق طرفی که بر تو ادعایی دارد: پس هرگاه آنچه علیه تو می‌گوید حق باشد، تو خود به سود او گواهی ده و به او ستم مکن و حقش را به طور کامل ادا کن. اما اگر ادعای او باطل است، با او مدارا کن و در کارش جز راه نرمی و ملایمت مپوی و پروردگار خود را خشمگین مساز، که هیچ نیرویی جز به خواست خدا وجود ندارد.»

و در مقابل حق کسی که بر او ادعایی داری را هم بیان کرده است: «حق طرفی که  تو علیه او ادعایی داری: اگر تو در ادعای خود بر حقی، با او به نیکی سخن بگویی و حقش را انکار نکنی و اگر در ادعای خویش باطل‌‌گرا هستی، تقوای الهی پیش ‌گیری و توبه نمایی و مخاصمه را رها کن.»

در روزگاری که سختی و فشار فراوانی متوجه امام سجاد بود، ایشان از سویی با تکیه به «صحیفه» و پناه بردن به نیایش و دعا و از طرفی با تدوین رسالۀ حقوق بخشی از سرمایۀ مکتب اهل‎البیت را برای آیندگان به یادگار گذاشتند.