حمیده خلیل‌زاده | شهرآرانیوز؛ در همه ادیانی که از نسل ابراهیم (ع) به بشر رسیده است؛ نماز به صورت‌های مختلف وجود دارد. نماز در روایات، ستون اسلام شمرده شده است. نماز حقیقی دارای مراتب است؛ حقیقت نماز، نجوای با حضرت حق است که شروع آن همراه با علم، قیام آن همراه با حیا، ادای آن با تعظیم، خروج از آن با خوف و نهایت آن اعراض از ماسوی‌ا... و غرق شدن در دریای معبود است. امروز به‌معنای سجده در نماز می‌پردازیم.
سجده به‌معنای خضوع، خم‌شدن و سر فرودآوردن و نهادن پیشانی بر زمین است. واژه سجده شصت‌بار در قرآن استفاده شده است و نام یکی از سوره‌های قران «سجده» است که در آخرین آیه آن، سجده را وسیله قُرب و نزدیک‌شدن به خدا معرفی می‌کند. در روایات سجده به‌عنوان بهترین حالت انسان برای نزدیک‌شدن به خداوند معرفی شده است. سجده به انسان اختصاص نداشته و همه موجودات و اشیا، خدا را با سجده بر او عبادت می‌کنند.
مولوی در اشعارش نماز، رکوع و سجود آن را راهی برای فانی‌شدن وجود موهوم انسان در سرای حق و رسیدن به حشمت و بزرگی معنوی می‌داند و می‌فرماید:
گفت پیغمبر رکوع است و سجود
بر در حق، کوفتن حلقه وجود
حلقه آن در هر آن کو می‌زند
بهر او دولت سری بیرون کند
در سجده عظمت خدای تبارک‌وتعالی را به یاد می‌آوریم. وقتی انسان سر بر خاک می‌گذارد و در حال سجده است، قبل از بیان و تلفظ ذکر سجده باید به عظمت خدای تبارک‌وتعالی توجه پیدا کند. آن موجودی که در برابرش پیشانی خود را بر خاک نهاده‌ایم لایق و سزاوار این حالت ماست. تنها خداوند سزاوار چنین رفتاری است. سجده مختص خدای تبارک‌وتعالی است و نمی‌توان آن را برای غیرخدا انجام داد و این‌کار حرام است.
ذکر سجده واجب است و احتیاط آن است که حداقل سه‌مرتبه «سُبْحانَ‌ا...» یا یک‌مرتبه «سُبْحانَ رَبِّیَ الْاعْلی وَ بِحمدِهِ» بگوید و هرچه بیشتر بگوید بهتر است؛ در این حالت آرام‌بودن بدن لازم است.
اهمیت سجده
امام صادق (ع) فرمودند: «وَجَدَتُ النُّورَ فی الْبُکاءِ وَالسَّجْدَه؛ نور را در گریستن از خوف خدا و در سجده یافتم.» همچنین می‌فرمایند: «السُّجُودُ مُنْتَهَى الْعِبَادَه مِنْ بَنِی آدَم؛ یعنی بنی‌آدم اگر بخواهند عبادت خود را به اوج و به نهایت برسانند، تا آنجا که رتبه و درجه‌ای فوق آن تصور نشود، تنها راهش سجده است.» معلوم می‌شود در میان تمام عبادات، این حالت سجده که نمازگزار دارد، بالاترین عبادت است و با تمام اجزا و قسمت‌های دیگر نماز و با تمام عبادت‌هایی که در شریعت وجود دارد، فرق دارد.
بیان شد سجده عظیم‌ترین مرتبه خضوع و خشوع در برابر خدای تبارک‌وتعالی است. در کلام عرفا از سجده به معراج یونسی تعبیر شده است. حضرت یونس (ع) وقتی که در دل ماهی و آن ظلمات قرار گرفت، برای نجات خود ذکری را بر زبان آورد و خداوند او را نجات داد. ما هم به هنگام سجده خود را درمجموع ظلمت‌های دنیا می‌بینیم، در سجده می‌بینیم که تمام دنیا و ظلمت‌های آن ما را فراگرفته و اگر بخواهیم از این ظلمت‌ها نجات پیدا کنیم، باید در قلب و فکر خود به عظمت و علوّ و بزرگی خدای تبارک‌وتعالی توجه کنیم و بعد ذکر سجده را بر زبان جاری کنیم که سبحان ربی‌الأعلی وبحمده.
امام صادق (ع) در روایت مفصلی که از ایشان در کتاب مصباح‌الشریعه نقل شده است، درباره حقیقت سجده می‌فرمایند: به‌خدا قسم اگر کسی در تمام عمرش ولو یک‌بار حقیقت سجود را انجام دهد، زیان‌کار نمی‌شود. رستگار نمی‌شود کسی که با خدای خود در این حال، حالت سجده، خلوت کند درحالی‌که خود را فریب می‌دهد! و غافل است از آنچه خدای تبارک‌وتعالی برای سجده‌کنندگان در دنیا و آخرت آماده فرموده است.
ایشان همچنین می‌فرمایند: خدا برای ساجدین اُنس در دنیا و راحتی در آخرت را قرار داده، کسی که در دنیا می‌خواهد مأنوس با خدای تبارک‌وتعالی باشد و کسی که راحتیِ قبر و برزخ و قیامت را بخواهد و به دنبال مقام قرب در قیامت است، باید از سجده مدد گرفته و به حقیقت سجده برسد.
اوج تواضع و خشوع را باید در سجده جست. حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «هنگامی که انسان نماز می‌خواند، سابیدن گونه‌ها به خاک نشانه تواضع و گذاردن اعضای شریف بر زمین، دلیل کوچکی و حقارت است. بنده خدا، شریف‌ترین عضو از اعضای بدن خود را بر خاک می‌نهد و با این‌کار ارتباط را با خدای خود برقرار می‌کند. با بهترین وجه با معبود خود سخن می‌گوید و با یکتای بی‌همتا درددل می‌کند، ناله می‌کند، گریه می‌کند و خود را به خاک می‌کشد و سر بر خاک می‌نهد تا فکرش را الهی و جانش را نورانی کند.
رسول خدا (ص) می‌فرمایند: چه می‌شود که شیرینی عبادت را در شما نمی‌بینم؟ عرض کردند: شیرینی عبادت چیست؟ پیامبر (ص) فرمودند: تواضع است. سجده‌گاه، محلی است که بنده خدا، تواضع، تقرب جستن، تخلص، تزکیه، تنهایی، تفکر و تکلیف را در آن تجربه می‌کند.
مردی خدمت پیامبر اکرم (ص) رسید. حضرت (ص) از او پرسیدند چه می‌خواهی؟ در جواب گفت: بهشت! حضرت تأملی کردند و سپس فرمودند: «یا عَبْدَ الله اَعِنّا بِطولِ السّجُود» یعنی: «ای بنده خدا یاری ده ما را (در رساندن به این خواسته) از طریق سجده‌های طولانی.»
آیت‌ا... العظمی بهجت می‌فرمایند: «نماز به‌منزله کعبه و تکبیره‌الاحرام، پشت سر‌انداختن همه‌چیز غیرخدا و داخل‌شدن در حرم الهی است و قیام، به‌منزله صحبت دو دوست و رکوع خم‌شدن عبد در مقابل آقاست و سجده نهایت خضوع و خاک‌شدن در مقابل اوست. وقتی که عبد آخر نماز از پیشگاه مقدس الهی بازمی‌گردد، اولین چیزی که سوغات می‌آورد، سلام از ناحیه اوست.»
جایی که «شعاع شمس» برای خداوند سجده می‌کند؛ چرا انسان بر خداوند سجده نکند؟ چرا انسان تشکر زیبا به جا نیاورد؟ در اعمال مسجد بزرگ کوفه می‌خوانیم: «اَنْتَ الّذی سَجَدَ لکَ شُعاع الشّمس؛ تو آن خدایی هستی که شعاع شمس (خورشید)، برای تو سجده می‌کند.» همچنین حضرت امیر (ع) می‌فرمایند:آسمان سجده‌گاه فرشتگان است. اگر آسمان سجده‌گاه فرشتگان است؛ چرا دنیا سجده‌گاه عاشقان حق نباشد؟!
مگر شکر نعمت واجب نیست؟ پس چگونه می‌توان از خداوند تشکر کرد؟ خداوند در قرآن مجید می‌فرماید: «آنچه در آسمان‌ها و زمین است برای خدا تسبیح می‌گویند و او عزیز و حکیم است.» شکر خالق واجب است و بهترین نوع تشکر، برای بهترین‌هاست و زیباترین نوع تشکر، در قالب یک سجده ساده انجام می‌شود که هم اختصاص دارد برای خداوند منان و هم کاربردی و عملی است، نه صرفاً زبانی.