حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ تا چند سال پیش گمان می‌بردیم فضای مجازی ویژه دوره سنی معین یا گروه‌هایی مشخص است، اما درحال‌حاضر می‌بینیم که فضای مجازی افراد مختلفی را با وجود اختلاف سنی و فاصله مکانی و نسلی، گردهم آورده و امکان ارتباط بین آن‌ها را فراهم کرده است؛ امکانی که به‌سهولت دردسترس است و آسانی به‌کارگیری آن، موجب بروز مشکلاتی مانند رعایت نکردن حریم خصوصی افراد، سوءاستفاده از اطلاعات، شایعه‌پراکنی و... شده است.
به‌گفته کارشناسان دینی، همین بی‌توجهی باعث شده است امروز شایعه‌پراکنی، نشر اخبار نادرست و سخن‌چینی که از گناهان بزرگ محسوب می‌شوند، یکی از خلاف‌های بسیار شایع در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی باشد. شاید شما هم مانند برخی تصور کنید که بروز این گناهان به‌دلیل جنس این فضا و از ویژگی‌های آن است، درحالی‌که فضای مجازی نیز مانند فضای حقیقی، تابع قوانین الهی است و ما پیش از به‌کارگیری آن، لازم است آدابش را بیاموزیم. آن‌گاه می‌توانیم خود را از گناه بزرگ شایعه‌پراکنی حفظ کنیم و ناخواسته به آن دامن نزنیم. در ادامه برپایه آیات و روایات، نکاتی را درباره جلوگیری از شایعه‌پراکنی و نشر اخبار نادرست در فضای مجازی، باهم مرور می‌کنیم.
حتما شما این کلام امیرمؤمنان (ع) را شنیده‌اید که فرصت‌ها زود از دست می‌روند و چه‌بسا که مجدد به دست نیایند و پس بر ماست که به‌موقع از آن‌ها بهره بگیریم. بدون شک فضای مجازی، فرصتی است که با پیشرفت علم دراختیار ما قرار گرفته است. یکی از قوانین واجب در زندگی، شناخت درست و غلط و داشتن بصیرت در زندگی است.
می‌گویند شخصی به نام «حارث بن حوت» باتوجه به فضای حاکم بر جامعه آن روز و قرار گرفتن مجاهدانی از صدر اسلام در برابر امیرمؤمنان (ع) خدمت ایشان آمد و سوالی پرسید: «امام فرمودند: حارث! تو کوتاه بینانه نگریستى، نه عمیق و زیرکانه و سرگردان ماندى. تو حق را نشناخته اى تا بدانى اهل حق چه کسانی هستند و باطل را نشناختى تا پیروشان را بشناسى». از این بیان مشخص می‌شود که ما در هر فضایی باید با آگاهی گام برداریم. حال، همین ما به عنوان افراد آداب‌دان و قانون‌مند در مواجهه با فضای مجازی بی‌گدار به آب نزنیم.
حضرت امام‌علی (ع) می‌فرمایند: «شنونده سخن، شریک گوینده است از نظر کیفر یا پاداش». (غررالحکم)، پس بر ماست که مراقب آنچه می‌شنویم، باشیم و درباره صحت یک حرف از فرد شایعه‌پراکن، مستندات و شاهد بخواهیم. این‌گونه مقابل شایعه‌پراکنی بایستیم و اگر شخص دروغ می‌گوید، اعلام کنیم که این‌گونه نیست.
ازسوی دیگر باید عیب افراد را پرده‌پوشی و سعی کنیم از نشر عیب دیگران هرچند درست جلوگیری کنیم. رسول خدا (ص) در این‌باره می‌فرمایند: «هیچ مؤمنی زشتی‌های بنده مؤمن دیگر را نمی‌پوشاند، مگر آنکه خدا در قیامت زشتی‌های او را می‌پوشاند». (تفسیر کبیر، ج ۲۳، ص ۱۸۳). همچنین امام‌رضا (ع) درمورد نشر گناه دیگران فرموده‌اند: «کسی که گناه را نشر می‌دهد، مطرود است و فردی که در استتار و فراموش شدن آن می‌کوشد، مشمول آمرزش است». (اصول کافی، ج ۲، باب سترالذنوب).
شاید بگویید ما تنها یک کلیک ساده می‌کنیم. تصور کنید دکمه‌ای که زیر دست شماست، می‌تواند جان چند نفر را به خطر بیندازد، آن‌وقت همین‌طور ندیده و نسنجیده از آن استفاده می‌کنید؟ این موضوع درباره نشر اخبار در فضای مجازی هم صدق می‌کند. بر ما لازم است که در زمان مواجهه با یک خبر، ابتدا صحت آن را بسنجیم. همان‌طور که در قرآن مجید آمده است: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر شخص فاسقی برای شما خبری آورد، درباره آن تحقیق کنید». (سوره حجرات، آیه ۶). همچنین رسول خدا (ص) در روایتی، درباره نشر خبر بدون توجه به صحت آن فرموده‌اند: «برای دروغگو بودن شخص همین کافی است که هرچه می‌شنود، بر زبان بیاورد و بازگو کند». (بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۸۵).
حتما در بین اقوام و آشنایان شما هم افرادی هستند که مثل پایگاه‌های خبری عمل می‌کنند و بیست‌وچهارساعته هر خبری را در شبکه‌های اجتماعی می‌بینند، فوری برای شما و سایر اقوام به اشتراک می‌گذارند. لازم است به این افراد ابتدا برای هدر دادن عمر گران‌مایه‌شان هشدار دهیم و سپس اعلام کنیم درست است در دنیای آزادی اطلاعات به‌سر می‌بریم، اما هر خبری را نباید بدون توجه به سن‌وسال یا موقعیت و جایگاه افراد دراختیارشان گذاشت.
در این زمینه می‌توان به ماجرای خواب حضرت یوسف (ع) اشاره کرد. ایشان پس از اینکه خوابشان را برای حضرت یعقوب (ع) تعریف کردند، آن حضرت درمورد انتشار این خبر به حضرت یوسف (ع) هشدار دادند و فرمودند: «ای پسرم! خوابت را برای برادرانت حکایت مکن که برای تو نیرنگی می‌اندیشند». (سوره یوسف، آیه ۵)، چنان‌که امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند: «نه‌تن‌ها چیزی را که به آن علم نداری بازگو مکن، بلکه همه آنچه می‌دانی، نیز مگو». (نهج‌البلاغه، حکمت ۳۸۳).
اضطراب یکی از بلا‌های دنیای مدرن است، این درحالی است که ما با خواندن و همچنین به اشتراک گذاشتن اخبار بد، چه درست چه نادرست، به افزایش اضطراب دامن می‌زنیم. هیچ‌کدام ما با شنیدن خبر جدایی یک زوج، دروغ یا خیانت افراد به یکدیگر یا هر خبر دیگری از این دست، حالمان خوب نمی‌شود که فضای ذهنی خود و اطرافیانمان را هم آلوده می‌کنیم.
قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «کسانی که دوست دارند زشتی‌ها و گناهان درمیان مؤمنان اشاعه یابد، به عذاب دردناکی در دنیا و آخرت گرفتار خواهند شد». (سوره نور، آیه ۱۹). بدون شک این هشدار به‌دلیل اهمیت جلوگیری از نشر اخبار بد و ناپسند است. همچنین در آیه دیگری درباره نشر اطلاعاتی که موجب ناراحتی افراد می‌شود، تذکر داده شده است: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از چیز‌هایی که اگر برای شما آشکار شود شما را اندوهناک می‌کند، مپرسید و....»
(سوره مائده، آیه ۱۰۱).
درحال‌حاضر اکانت‌های جعلی که به نام افراد مشهور ساخته می‌شوند و همچنین انتشار خبر‌های دروغ و شایعه‌پراکنی درمورد افراد، یکی از معضلات شبکه‌های اجتماعی است. بسیاری از ما با هویتی ساختگی در شبکه‌های مجازی حضور داریم و تصور می‌کنیم این نوع حضور، آفت و مشکلی را به‌دنبال ندارد، درحالی‌که بسیاری از خطا‌ها از همین چهره‌های دروغین در فضای مجازی ریشه می‌گیرد. از امام علی (ع) نقل شده است: «چهار چیز است که به هر شخصی داده شود، خیر دنیا و آخرت به او داده شده است: راستگویى، ادای امانت، حلال خورى و خوش اخلاقى» خوب است بدانیم دروغ و پنهان‌کاری، فضای مجازی و حقیقی ندارد و این مخفی‌کاری فقط راه ورود خطا‌های بعدی را آسان‌تر می‌کند.
شاید به‌نظرتان انتشار یک خبر نادرست درباره افراد، چندان مهم نباشد، اما ما معمولا از عواقب عمل خود در فضای مجازی مطلع نیستیم و بدون توجه به سرعت زیاد نشر اخبار در این فضا، دست به نشر و اشتراک می‌زنیم، این درحالی است که شایعه‌پراکنی به‌شدت در دین ما نهی شده است.
در این‌باره در قرآن کریم آمده است: «اگر منافقان و بیماردلان و آن‌ها که اخبار دروغ و شایعات بی‌اساس را در مدینه پخش می‌کنند دست از کار خود برندارند، تو را بر ضد آنان می‌شورانیم و جز مدت کوتاهی نمی‌توانند درکنار تو در این شهر بمانند. آن‌ها از همه‌جا طرد می‌شوند و هرجا یافت شوند، دستگیر می‌شوند و به سخت‌ترین مجازات خواهند رسید. این سنت خداوند در اقوام پیشین است و برای سنت الهی هیچ‌گونه تغییری نخواهی یافت». (سوره احزاب، آیه ۶۲).