شکیبا افخمی‌راد | شهرآرانیوز؛ در سال‌های اخیر کتاب‌های هنری مختلفی که به طور معمول به زندگی هنرمندان بزرگ، شرح چگونگی خلق آثار مختلف هنری، بررسی جنبه‌های مختلف یک اثر، مطالعه تاریخ هنر و... می‌پردازند، در بازار نشر منتشر شده اند؛ آثاری که هرکدام کارکرد‌های و مخاطبان مختص خود را دارند. نویسندگان و هنرمندان مشهدی هم تا به امروز کتاب‌های هنری مختلفی را منتشر کرده اند.
برخی از این کتاب‌ها به طور ویژه به آثار هنر مشهد و هنرمندان شهرمان می‌پردازند و برخی نیز به یک موضوع هنری در کشور پرداخته اند. البته تعداد کتاب‌های هنری که توسط هنرمندان مشهدی منتشر می‌شوند نسبت به فعالیت‌ها و آثاری که آن‌ها خلق می‌کنند بسیار کم است که شاید یکی از دلایلش نبود انتشارات تخصصی در زمینه هنر در مشهد باشد.
ما به مناسبت روز قلم نگاهی کرده‌ایم به برخی کتاب‌های هنری که توسط اهالی فرهنگ‌و هنر شهرمان در پنج سال اخیر منتشر شده‌اند. همچنین به زودی در گزارش دیگری به چرایی کم بودن انتشار کتاب‌های هنری در مشهد در گفتگو با پژوهشگران و متخصصان خواهیم پرداخت.
اگر بخواهیم به کتاب‌های مرتبط با سینمای مشهد نگاهی داشته باشیم، شاید اثر شاخصی جز «۱۰۰ سال سینما در مشهد»، نوشته حسین پورحسین، پیدا نکنیم؛ اتفاقی که نشان می‌دهد در بیش از ۱۰ سال گذشته فعالیتی جدی در زمینه آثار مکتوب سینمایی صورت نگرفته است. البته نویسندگان مشهدی هستند که در سال‌های گذشته آثاری مرتبط با سینمای کشور منتشر کرده اند. رسول نظرزاده یکی از این افراد است.
این نویسنده و پژوهشگر مشهدی چندی پیش «فراسوی نگاتیوها: ساختار گفتمانی در فیلم‌های سینمای ایران» را روانه بازار نشر کرد. این نویسنده که باور دارد مطالعه فیلم سینمای ایرانی نیازمند جست وجو‌های تازه تاریخی و تحلیلی ساختاری است، در کتاب جدیدش باتکیه بر جنبه‌های گوناگون فرهنگی، ساختاری، تطبیقی و بینارشته‌ای از زوایای گوناگون به مطالعه سینمای ایران پرداخته است. نظرزاده سال گذشته هم کتاب «تک گویی در سینمای ایران (جلد ۱)» را منتشر کرد. این کتاب با مروری بر تاریخ سینمای ایران از ۱۳۱۱ تا ۱۳۵۹ به تک گویی‌های فیلم‌های مختلف می‌پردازد. تک گویی‌هایی که عمدتا از روی خود فیلم‌ها پیاده شده اند.
کتاب «انقلاب رنگ ها» را که به خاطرات شفاهی علیرضا خالقی، هنرمند و نقاش پیشکسوت انقلاب اسلامی، می‌پردازد می‌توان اولین کتاب تاریخ شفاهی در حوزه هنرهای تجسمی انقلاب اسلامی دانست؛ کتابی به نویسندگی حسن سلطانی که در سه فصل به فعالیت‌های علیرضا خالقی در زمینه خطاطی، نقاشی و تصویربرداری در دوران انقلاب و دفاع مقدس در حزب جمهوری اسلامی و تبلیغات جنگ می‌پردازد.
در اولین فصل به سال‌های اولیه زندگی علیرضا خالقی پرداخته شده است و وقایعی، چون اولین تجربه شرکت در مسابقات نقاشی، اولین تابلونویسی، نرفتن به حزب رستاخیز و فعالیت‌های ضدطاغوتی او، اولین دستگیری و اولین جرقه‌های اعتراضات انقلابی در مشهد مطرح می‌شود. فصل بعدی از مسائل مربوط به انقلاب آغاز می‌شود و تا پیروزی آن ادامه دارد.
خالقی در این فصل از حضور در کمک رسانی به زلزله زدگان طبس، اوج گیری انقلاب در مشهد، فیلم برداری از تظاهرات مردم و ساخت کلیشه تصویر امام سخن می‌گوید. سومین فصل نیز از هشت سال دفاع مقدس تا زمان رحلت امام خمینی (ره) را شامل می‌شود. در بخش بعدی کتاب تعدادی از مشهورترین پوستر‌ها و نقاشی‌های دیواری خالقی آورده شده است تا خواننده بیش ازپیش با این هنرمند و نحوه کار او آشنا شود.
امسال هم زمان با نمایشگاه کتاب تهران مجموعه دوجلدی آیتم‌های رادیویی به قلم فائزه چشمه سنگی، نویسنده مشهدی، از سوی انتشارات نامه مهر منتشر شد.
«روی موج عشق تنظیمش کن» مشتمل بر ۱۸۶ صفحه و شامل ۷۷ داستانک و «روی موج زندگی تنظیمش کن» مشتمل بر ۱۸۰ صفحه و شامل ۷۳ داستانک عناوین این دو کتاب اند که با موضوع سبک زندگی اسلامی برپایه احادیث، در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته اند. چشمه سنگی که نویسنده رادیوی ملی زیارت نیز هست در بخشی از مقدمه این کتاب‌ها نوشته است: «احادیث ائمه اطهار (ع) با کلام موجز و غنی از مفاهیم انسان شناسی ماحصل صد‌ها مقاله و جستار علمی روان شناسی را گاه در یک جمله به شیوایی بیان می‌کند و این کلام شگفت انگیز امام رضا (ع) بود که مرا ترغیب کرد از کلام ائمه اطهار (ع) آیتم‌های رادیویی بنویسم، در قالب داستانک با محتوای سبک زندگی اسلامی بر پایه احادیث و تاحدامکان ساده و به زبان محاوره.»
سرود جزو هنر‌هایی است که می‌تواند بخشی از نیاز جامعه امروز ما به هنر حماسی را تأمین کند، اما باوجوداین کار چندانی در این زمینه در عرصه‌های مختلف تصویری، تاریخ شفاهی، تجربه نگاری و روایت نگاری صورت نگرفته است، اما به تازگی انتشارات راه یار کتاب «سرود سوره» را روانه بازار نشر کرده است که می‌تواند سرآغاز اتفاقات خوبی برای این هنر باشد؛ کتابی که روایتی از رویش و رشد گروه سرود «سوره» مسجد فاطمیه (س) مشهد را پیش روی مخاطب قرار می‌دهد.
مراحل تحقیق و پژوهش کتاب «سرود سوره» را مهدی عشقی انجام داده، اما تدوین آن برعهده فریده الیاسی فرد بوده است. در توضیحاتی که درباره این کتاب ارائه شده، آمده است: «گروه سرود سوره، نمونه جذابی از ترکیب همه ویژگی‌هایی است که درباره گروه سرود می‌توان برشمرد. قطعا این گروه سرود هم دارای نواقص و ضعف‌های بسیار است، اما این‌ها نافی تجلی ابعاد گوناگون سرود بر اعضا و مربی این گروه سرود نیست.
اینکه مربی گروه سرود هم زمان با تشکیل و اداره گروه سرود، به روایت مکتوب این حرکت مبادرت ورزیده است؛ اتفاقی پیشرو و منحصربه فرد است؛ روایتی که حاصل نگاه‌ها و درونیات و برنامه‌های مربی برای هدایت گروه سرودش بوده است. ما با مصاحبه‌های تکمیلی، همان روایت مکتوب را کامل کرده ایم.»
در دورانی که موسیقی مقامی ما چندان موردتوجه قرار نمی‌گیرد، انتشار کتاب «مردم شناسی موسیقی مقامی خراسان؛ نواحی جنوب و شرق»، نوشته مجتبی خان قیطاقی، بی شک اتفاق ارزشمندی محسوب می‌شود. قیطاقی که یکی از هنرمندان فعال در عرصه موسیقی مشهد است، در این پژوهش تلاش کرده است هنرمندان خراسان و موسیقی مقامی را با استفاده از منابع میدانی معرفی کند و نگاهی همه جانبه به موسیقی و تأثیر آن در آیین ها، شادی ها، غم ها، تولد، مرگ و سبک زندگی هنرمندان و مردم داشته باشد.
رابطه موسیقی مقامی با زیست بوم خراسان و بررسی اثرات آن در باور‌ها و اعتقادات مجریان شاخص آن، ازجمله موارد دیگری است که در این کتاب به آن پرداخته شده است. کتاب «مردم شناسی موسیقی مقامی خراسان؛ نواحی جنوب و شرق» در ۲۰۱ صفحه، مصور و با بهای ۲۳ هزار تومان وارد بازار نشر شده است.
کتاب «انقلاب نقش ها»، نوشته مرتضی انصاری زاده که به خاطرات شفاهی محمد مُلتجی، هنرمند انقلابی، می‌پردازد، از آثار مکتوب منتشر شده در حوزه هنرهای نمایشی است. محمد ملتجی که متولد سال ۱۳۳۷ است، در این کتاب خاطرات خود را از کودکی تا اوایل دهه ۱۳۷۰ بیان کرده است. در این فاصله علاوه بر وقایع کلی زندگی و جغرافیای خاستگاهش، مشهد، دو تحول مهم انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به سرگذشت ملتجی جهت می‌دهند. او در خدمت به انقلاب، به فعالیت‌های هنری رو می‌آورد و درنهایت در رشته تئاتر خبره می‌شود.
تدوین کننده کتاب درباره این هنرمند نیز چنین می‌گوید: «محمد ملتجی نمونه‌ای از نسلی از فرزندان انقلاب اسلامی است که شاید بهترین توصیف فعالیت‌ها و تلاش‌های آن‌ها این جمله سید مرتضی آوینی باشد: «فرزندان انقلاب در برابر عرصه‌های تجربه نشده.» نسلی که در مسجد و پای منبر رشد یافته اند و به ناگاه خود را در رویارویی با هنرهای نوینی می‌بینند که پیشینه تاریخی چندانی از آن‌ها در ذهن ندارند.»
زنده یاد سعید تشکری کتاب‌های مختلفی را روانه بازار نشر کرده است که یکی از جدیدترین آن‌ها «من هستم گیلگمش» نام دارد. این کتاب که مجموعه‌ای از هفت نمایشنامه به نامهای «بیهقی و عوفی هر دو تو را نوشته اند»، «من کاتبم، شاهزاده مرده است»، «بانی بنوک»، «روزی محرری»، «من نوغانی ام»، «حجره خورشید» و «من هستم، گیلگمش» است، سال ۱۴۰۰ از سوی انتشارات کتاب نیستان در اختیار علاقه‌مندان به ادبیات نمایشی قرار گرفت؛ نمایشنامه‌هایی که بیشتر در حال وهوای تاریخی اساطیری هستند. تشکری که در نوشتن از زبان قدیمی خراسانی بهره می‌گرفت سعی کرده است در این هفت نمایشنامه هم به سبک خراسانی ادای احترام کند؛ زبانی سنگین و وزین که توأمان نثر بیهقی و شعر فردوسی را به یاد می‌آورند.
از معدود کتاب‌هایی که در سال‌های اخیر درباره فعالان سینمایی مشهد ساخته شده است می‌توان به کتاب «آقای کاف میم» اشاره کرد. این کتاب که به خاطرات شفاهی حسن کمالیان، مستندساز و عکاس مشهدی دفاع مقدس، می‌پردازد و نمایانگر مجاهدت هنری او و دوستانش در دهه ۶۰ است به همت رضا پاک سیما در پانزده فصل تدوین شده است.
کمالیان از ابتدای انقلاب با عضویت در واحد سمعی بصری حزب جمهوری اسلامی، عکاسی را شروع می‌کند و یکی از فعالیت هایش رفتن به روستا‌های دور و نزدیک استان خراسان و پخش فیلم برای مردم در سال ۱۳۵۸ بوده است. او از سال ۵۹ هم عضو واحد تبلیغات سپاه و به عنوان عکاس، فیلم بردار و بیسیم چی به مناطق جنگی اعزام می‌شود. «آقای کاف میم» مانند کتاب‌های «انقلاب رنگ ها» و «انقلاب نقش ها» یکی از پروژه‌هایی است که در واحد تاریخ شفاهی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی شهر مشهد با هدف تدوین فعالیت‌های فعالان فرهنگی هنری خراسان رضوی در دهه ۶۰ پیگیری شده است.
کتاب «تمام استاد» به نویسندگی سید جواد اشکذری یکی از آثار جدیدی است که در حوزه هنرهای نمایشی منتشر شده است. این کتاب که جلد چهارم مجموعه تاریخ شفاهی دیروز و امروز تئاتر مشهد محسوب می‌شود، شناخت نامهای درباره دکتر محمدعلی لطفی مقدم، پدر تئاتر مشهد و خراسان، است؛ کتابی با مقدمه‌ای از استاد علی نصیریان که بهار ۱۴۰۰ در ۲۳۲ صفحه منتشر شد.
کتاب «تمام استاد» دارای هشت بخش و نیز یادداشت‌هایی از بزرگان تئاتر کشور، چون رضا کیانیان، پرفسور احمد کامیابی مسک، هادی مرزبان، دکتر داریوش مؤدبیان، دکتر داوود فتحعلی بیگی، رضا صابری، داوود کیانیان، نصرا... قادری، غلامرضا موسوی، مهدی صباغ زاده، سعید تشکری و... است. تاکنون از سری کتاب‌های تاریخ شفاهی دیروز و امروز مشهد، نوشته جواد اشکذری، «بر بسیط بارش مهتاب (فریدون صلاحی)»، «آقای صدای خاطره انگیز (رضا رضاپور)» و «سایه همایون (منصور همایونی)» منتشر شده بود.