خادم | شهرآرانیوز؛ یکی از هزینه برترین بخش‌ها در روند تولید کتاب؛ مرحله چاپ آن است. افزایش هزینه‌های چاپ مؤلفه‌ای بسیار مؤثر بر افزایش قیمت تمام شده کتاب است. امروز بالارفتن بهای کالا‌های سرمایه‌ای مانند ماشین آلات چاپ و اجناس مصرفی مانند مرکب و الکل و همچنین افزایش حقوق کارکنان و اجاره بهای ملک و مالیات و... باعث شده که هزینه چاپ هم به همان نسبت بالا برود. در ادامه سلسله گزارش‌های بررسی تأثیر گرانی بر وضعیت کتاب، این بار به سراغ چاپخانه‌ها رفته ایم تا در این زنجیره نگاهی به وضعیت آن‌ها داشته باشیم.
مهدی فخار شاکری، مدیر سفارش‌ها و تولید در مؤسسه فرهنگی قدس، می‌گوید: کل هزینه‌ها در فرایند تولید که چاپ هم یکی از آن هاست، سه بخش اصلی دارد: یک؛ هزینه‌های ثابت و اساسی و اصلی مانند هزینه‌های ماشین آلات، مِلک و ... که کالا‌های سرمایه‌ای هستند. دو؛ هزینه‌های مواد مصرفی. سه؛ هزینه نیروی انسانی و حقوق کارکنان.
آنچه الان باعث افزایش قیمت اقلام چاپی شده، همه این هاست که در چند سال اخیر مسیر افزایش بهای آن رو به بالا بوده و همچنان رو به بالاست. یعنی ثبات یا کاهش قیمت نداشته ایم و هزینه همه چیز رو به افزایش بوده است. البته چند ماهی است که ثباتی نسبی در بازار کاغذ داریم. تا پنج شش ماه پیش، روند افزایشی بود و قیمت کاغذ ساعت می‌زد.
او در ادامه می‌افزاید: هزینه‌های تمام شده دستگاه و محل کار هم همین طور افزایش پیدا کرده است. موضوع اجاره و قیمت ملک را در نظر بگیرید، چه هزینه خریداری یا ساخت مکان مناسب و چه اجاره آن، به صورت سرسام آوری بالا رفته است. سال گذشته که دولت حقوق نیروی انسانی را زیاد کرد، فشار خیلی زیادی به کارفرما‌ها آمد و تعداد زیادی از کارگران اخراج شدند یا قرارداد‌های غیرقانون کاری با آنان بسته شد. وقتی هزینه نیروی انسانی که جزو مؤلفه‌های مؤثر در اضافه شدن هزینه‌های چاپ است بالا برود، طبیعی است قیمت چاپ کتاب هم بالا می‌رود.
فخار شاکری افزایش قیمت در برخی مواد مصرفی را مثال می‌زند تا میزان تأثیر آن بر قیمت تمام شده کتاب، ملموس‌تر باشد: اگر از خدمات پیش از چاپ بخواهیم شروع کنیم، دو سال پیش در همین زمان، قیمت پِلِیت خام، یا همان پلیتی که لیتوگرافی روی آن انجام می‌شود به طور متوسط بین ۶۰ تا ۷۰ هزار تومان بوده و حالا حدود ۱۵۰ هزارتومان است.
یک قدم بیاییم جلوتر و مرحله چاپ را در نظر بگیریم، به طور متوسط قیمت هر دستگاه چاپ چهاررنگ بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزارتومان بوده که الان بین ۸۰۰ هزارتومان تا یک میلیون تومان است. این اتفاق در کمتر از دو سال افتاده است. قیمت کاغذ هم همین طور. فکر می‌کنم کاغذ تحریر دو سال پیش حدود بندی ۴۰۰، ۵۰۰ هزار تومان بوده و الان بالای یک میلیون و ۱۰۰ هزار تومان است.
به مرحله بعد و خدمات پس از چاپ که برویم، بهای ساخت قالبی که دو سال پیش ۵۰۰ هزارتومان درمی آمد الان به طور متوسط حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزارتومان است. قیمت‌های سلفون و یووی و خدمات دیگری مانند قالب زنی نیز در دو سال پیش حدود ۱۵۰ هزارتومان بود و الان حدود ۵۰۰ هزارتومان است. با افزایش این هزینه‌ها طبیعتا قیمت کتاب هم بالا می‌رود. فقط هزینه چاپ کتاب در دو سال گذشته حداقل سه برابر شده است.
افزایش قیمت کتاب و از طرفی کاهش فروش و پایین آمدن شمارگان آن نیز خود عاملی است برای افزایش بیشتر بهای این کالا: هرچه شمارگان کتاب کمتر باشد، قیمت تمام شده اش بیشتر است. به این دلیل که خیلی از خدماتی که روی کتاب انجام می‌شود در شمارگان خیلی تأثیر ندارد. مثلا وقتی یک پلیت برای چاپ چند صفحه کتاب تولید می‌شود، چه شمارگان یک جلد کتاب باشد چه ۵۰ هزار جلد فرقی نمی‌کند، اگر ۵۰ هزار جلد چاپ کنید این هزینه مثلا یک میلیون تومانی تقسیم به ۵۰ هزار می‌شود و اگر صد جلد چاپ کنید تقسیم به صد.
طبیعتا قیمت تمام شده در شمارگان پایین خیلی بالا در می‌آید. چاپ هم همین طور است و حداقلی دارد که هزارتاست، چه شما ۱۰ جلد چاپ کنید چه هزار جلد، هزینه چاپتان هیچ فرقی نمی‌کند. به همین دلیل خیلی از ناشران به سمت تولید کتاب از مسیر چاپ غیرافست رفته اند. در اصل کتاب را با روش‌های فتوکپی و زیراکس تکثیر می‌کنند که برایشان ارزان دربیاید که به طور قطع کیفیت کتاب پایین می‌آید.
سعید کریمان، کارشناس چاپ نیز با تأیید افزایش هزینه‌های چاپ می‌گوید: در روند چاپ کتاب هم هزینه مواد اولیه که شامل کاغذ و جوهر و... است و هم هزینه دستگاه‌ها و هم دستمزد نیروی کار افزایش داشته است که باعث افزایش بهای خدمات چاپی می‌شود و در قیمت نهایی کتاب خود را نشان می‌دهد. به عنوان نمونه، مرکب ایرانی کیلویی ۴۷۰ هزارتومان است، در صورتی که تا دو سال پیش کیلویی ۳۰ هزارتومان بود. هر زینکِ ۵۰ در ۷۰، ۱۵۰ هزارتومان قیمتش است، در صورتی که سه سال پیش ۲۵ هزارتومان بود. حقوق کارکنان و مالیات و اجاره مکان و بسیاری چیز‌های دیگر را هم در نظر بگیرید که همه افزایش داشته است.
او ادامه می‌دهد: نکته مهم درباره چاپخانه‌های ایران این است که از نظر فناوری چاپ خیلی از دنیا عقب است و این هم به دلیل مشکلاتی است که به هر حال بر اثر تحریم‌ها و نوسانات قیمت ارز و این‌ها به وجود آمده و ورود دستگاه و ماشین آلات را سخت کرده است. در جا‌های مختلف دنیا، چاپ دیجیتال و رومیزی خیلی پیشرفت کرده است.
شما از ناشر می‌توانی یک کتاب بخواهی و او هم همان یک نسخه را چاپ می‌کند و تحویل می‌دهد، آن هم با کیفیت بالا. تصور ما از چاپ دیجیتال فتوکپی است، اما الان برای چاپ کتاب در چاپخانه‌های دیجیتال دنیا یک خط تولید کامل ایجاد شده است. حتی کاغذ رول با عرض کم را که برای کتاب مناسب است استفاده می‌کنند و خود دستگاه تا می‌زند و جلد می‌کند و تحویل می‌دهد. این دستگاه‌ها هنوز در ایران خیلی رایج نشده است.
کریمان اضافه می‌کند: نکته مهم دیگر این است که، چون توان مالی ناشران یا فروش کتاب پایین است، ناشر نمی‌تواند کتاب را در شمارگان بالا، مثلا در سه هزار نسخه، چاپ کند، سیصدنسخه چاپ می‌کند. سیصدنسخه چاپ کردن در چاپ افست اصلا توجیهی ندارد. یعنی میزان استهلاک و هزینه ماشین برای سیصد نسخه مقرون به صرفه نیست. چاپ افستِ شیت یا افستِ رول برای شمارگان بالا ساخته شده است. از طرفی هر قدر شمارگان بالاتر باشد، برخی هزینه‌های ثابت تقسیم می‌شود و قیمت پایین‌تر می‌آید؛ بنابراین وقتی شمارگان پایین باشد، خود به خود هزینه چاپ کتاب بالا می‌رود.