شکیبا افخمی راد | شهرآرانیوز؛ عکاسی را می‌توان یکی از قدرتمندترین انواع هنر در دنیا امروز دانست؛ هنری که قابلیت بازتاب اتفاقات و تحولات را در سطح وسیعی دارد، داستان بازگو می‌کند، مسائل مهم را نشان می‌دهد، احساسات را برمی انگیزد، الهام بخش است، به سرعت با مخاطبش ارتباط برقرار می‌کند و در زندگی روزمره تأثیر می‌گذارد.
فعالیت‌های هنر عکاسی در دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ در مشهد پررنگ بود و ما شاهد اتفاقات ویژه‌ای از سوی عکاسان شهرمان بودیم. اما این فعالیت‌ها در سال‌های اخیر بسیار کم رنگ شده است، به طوری که فقط گاهی اخباری از فعالیت‌های پراکنده‌ای به گوش می‌ر سد. ما به مناسبت روز جهانی عکاسی به سراغ سه هنرمند عکاس شناخته شده شهرمان رفته ایم و با آن‌ها درباره دلایل رکود و رخوت فعالیت‌های عکاسی در سال‌های اخیر در مشهد گفتگو کرده ایم.
کیارنگ علایی، عکاس و مدرس دلیل رکود عکاسی خراسان و مشهد در دهه اخیر را در چند پدیده می‌بیند و بیان می‌کند: همه گیری کرونا در کنار مسائل اجتماعی و سیاسی که در یک سال گذشته در کشور حاکم بود، به رکود فعالیت‌های هنری و عکاسی دامن زد. در کنار این دو مورد توزیع متکثر عکس در پلتفرم‌های مجازی و راحت و رایگان بودن نمایش عکس در این فضا باعث شد گرایش به سمت حضور در جشنواره‌های عکاسی یا فعالیت‌های جدی نمایشگاهی کاهش یابد.
این عکاس ادامه می‌دهد: رکود و تورم اقتصادی چهارمین موردی است که بر محدود شدن فعالیت‌های عکاسی در سال‌های اخیر تأثیر گذاشته است. برگزاری نمایشگاه و همایش هزینه بر است و هر فعالیت جدی عکاسی با هزینه‌های گزافی همراه است؛ ازاین رو عکاسان جوان جرئت نمی‌کنند به سمت این فعالیت‌ها حرکت کنند. علایی یادآور می‌شود: از طرف دیگر عکاسی از دستورکار ادارات و نهاد‌هایی که امکان حمایت از تولیدات این رشته را دارند، خارج شده است. درواقع آن‌ها به این نتیجه رسیده اند که خیلی روی عکاسی سرمایه گذاری نکنند و فعالیتی را که در دهه‌های قبل در عکاسی انجام می‌شد به سایه بردند.
او به اختلافات میان عکاسان مشهدی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: عکاسی که جایگاه و توانایی علمی دارد از این حواشی و داستان‌های کودکانه پرهیز می‌کند، چون این مسائل و اصطکاک‌ها برای افرادی است که در هنر به جایی نرسیده اند و دیگران را عامل شکست خود می‌دانند.
علایی که باور دارد در سال‌های اخیر نیز عکاسان خوب و دارای نبوغ در مشهد رشد یافته اند، یادآور می‌شود: در دهه‌های گذشته ما با کثرت هنرمند روبه رو نبودیم و ابزار‌های تولید اثر هنری هم بسیار محدود بود. این محدودیت‌ها برداشته شده است و ما در دورانی زندگی می‌کنیم که به نظر من دوران دموکراسی تولید تصویر است. الان ما هنرمندان زیادی داریم که جریانی کلی به نام عکاسی معاصر را تشکیل می‌دهند؛ ازاین رو دیگر مثل گذشته شاهد تک درخشش‌ها نیستیم.
او درباره عواملی که می‌تواند به رفع رکود عکاسی مشهد کمک کند، توضیح می‌دهد: اگر عکاسان بتوانند وحدت بیشتر و فعالیت اجرایی منسجم داشته باشند، رکود برطرف می‌شود؛ همچنین سازمان دهی کردن فعالیت‌ها نیز اهمیت بسیاری دارد. من با شرکت در جشنواره‌ها به صورت اختصاصی و فقط برای کسب جایزه مخالفم و شرکت در جشنواره‌های خارجی نباید به عنوان محور اصلی فعالیت یک عکاس تبدیل شود.
این هنرمند خاطرنشان می‌کند: جشنواره محلی برای نمایش تک عکس‌هایی است که در قالب یک مجموعه و پروژه قرار نمی‌گیرند و بخشی از نگاه کلی عکاس را به جهان پیرامونشان نشان می‌دهند. تبدیل شدن امر حضور در جشنواره و کسب جایزه به عنوان محور اصلی فعالیت عکاسی بسیار آسیب زننده است. علایی ادامه می‌دهد: برای درخشش عکاسی باید فعالیت‌های اردویی، جلسات مستمر نقد و بررسی عکس و نمایشگاه‌های فصلی و گروهی برگزار شود. همچنین باید انجام پروژه‌های بلندمدت، فعالیت پژوهشی، انتشار کتاب و تولید مقاله در حوزه‌های مختلف عکاسی خراسان مثل عکاسی زیارتی، روند شکل گیری عکاس خانه‌ها در مشهد و شکل گیری عکاسی مستند اجتماعی در مشهد هم در دستور کار قرار گیرد.
فرامرز عامل بردبار، عکاس پیشکسوت، درباره دلایل کم رنگ شدن هنر عکاسی در مشهد بیان می‌کند: مشکلات معیشتی یکی از چالش‌های هنر عکاسی در سال‌های اخیر بوده است؛ درواقع هزینه‌های مرتبط با این هنر و چاپ عکس به گونه‌ای بالا رفته است که فعالیت کردن سودی برای هنرمند ندارد.
او ادامه می‌دهد: موضوع دیگری که به عکاسی مشهد ضربه زده، مهاجرت عکاسان خوب ما به تهران یا خارج از کشور است؛ عکاسانی هم که در مشهد مانده اند به خاطر برخی دلخوری‌ها فعالیتی انجام نمی‌دهند.
بردبار که سال گذشته را سال رکود فعالیت‌های هنری و عکاسی می‌داند، یادآور می‌شود: سال گذشته جامعه هنری و عکاسان یا خودشان تصمیم گرفتند که فعالیت هنری انجام ندهند یا برای فاصله گرفتن از هجمه‌های فضای مجازی، فعالیتشان را به زمان دیگری موکول کردند. البته این رویه تقریبا تمام و فعالیت‌ها آغاز شده است. البته هنوز رونق سال‌های گذشته را ندارد.
او با اشاره به محدودکردن فعالیت‌های خود در یک سال اخیر خاطرنشان می‌کند: جامعه هنری به ابزاری برای مسئولان تبدیل شده که هر زمان به آن نیاز دارند به سراغش می‌آیند. این نگاه ابزاری باید کنار گذاشته و دلخوری‌ها برطرف شود. این هنرمند ادامه می‌دهد: هنرمند زمانی می‌تواند فعالیت کند که حالش خوب باشد. این حال خوب را مسئولان با تدبیر و اندیشه خود و حمایت و دلجویی از هنرمندان می‌توانند ایجاد کنند.
بردبار درباره اختلافاتی که میان عکاسان مشهدی نیز وجود دارد می‌گوید: اختلاف همیشه هست و نمی‌توان آن را از بین برد، ولی می‌توانیم این اختلاف‌ها را برای مثال با بهره گیری از نظرات پیشکسوتان عکاسی به حداقل برسانیم. او یادآور می‌شود: الان عکاسان پیشکسوت ما و افراد باسواد کنار کشیده اند و عده‌ای وارد گود شده اند که بقیه آن‌ها را قبول ندارند؛ کسانی که به دنبال موقعیت خودشان هستند نه ایجاد همدلی؛ همین موضوع نیز اختلافات و فاصله‌ها را میان عکاسان بیشتر کرده است.
این هنرمند با اشاره به مشکلات انجمن عکاسان خراسان رضوی خاطرنشان می‌کند: مشکلات انجمن عکاسی آن قدر زیاد بود که اعضایش تیشه به ریشه خود زدند و با یکدیگر دچار اختلاف شدند، به طوری که حدود یک سال می‌شود که در انجمن عکاسی بسته شده است. بردبار که باور دارد یک انجمن عکاسی قوی می‌تواند به خارج شدن این هنر از رکود کمک کند، ادامه می‌دهد: انجمن قوی زمانی شکل می‌گیرد که سکان دارش را فعالان این عرصه قبول داشته باشند. در این صورت از او و انجمن با حضور و فعالیت هایشان حمایت می‌کنند.
امین ابراهیمی، دیگر عکاس مشهدی، نیز دلیل رکود این هنر در مشهد را تعطیل شدن انجمن عکاسی می‌داند و بیان می‌کند: انجمن عکاسان خراسان حدود چند سالی می‌شود که فعالیتی ندارد و وزارت ارشاد هم بودجه‌ای را که هر سال به انجمن اختصاص می‌داده است، نمی‌دهد؛ چون کسی نیست تا از آن استفاده کند. از طرف دیگر انجمن عکاسان ایران هم کار مؤثری نمی‌کند و همه فعالیتش در طول سال به برگزاری یک رویداد ده روزه آن هم با حضور تعدادی محدود خلاصه می‌شود.
این هنرمند با اشاره به اختلافات میان عکاسان خراسانی که از شکل گیری یک انجمن منسجم جلوگیری کرده است، یادآور می‌شود: وقتی که عده‌ای از این اختلاف‌ها سود و از غبارآلود کردن فضا منفعت مادی و معنوی می‌برند، زلال و شفاف کردن شرایط کمی سخت می‌شود. او تأکید می‌کند: در هر جامعه هنری عده‌ای هستند که می‌گویند انجمنشان کار مؤثری نمی‌کند، اما انجمن عکاسان خراسان به طور کامل منحل شده است؛ اتفاقی که یک شکست بزرگ برای کل استان محسوب می‌شود. به گفته ابراهیمی اگر انجمن عکاسان در خراسان فعال بود، می‌توانست هر ماه اساتید را به شهر‌های مختلف خراسان بفرستد تا به هنرجویان به صورت اصولی آموزش دهند که از مسیر‌های غلط وارد این رشته نشوند.
او یادآور می‌شود: عکاسانی که در سال‌های اخیر فعالیتشان را آغاز کرده اند به بیراهه رفته اند، یعنی ناخودآگاه جذب گروه‌هایی شده اند که یا حرفه‌ای نیستند یا نمی‌توانند کاری برای هنرجوهایشان انجام دهند. این اتفاق باعث شده است یک آسیب جدی به عکاسی شهرمان وارد شود. این هنرمند ادامه می‌دهد: تعداد نمایشگاه‌هایی که الان برگزار می‌شود، بسیار کم است و همان تعداد کم نیز به طور معمول بی کیفیت هستند. در این شرایط عکاسان جوان هم احساس می‌کنند عکاسی به همان شکلی است که روی دیوار‌های نمایشگاه می‌بینند.
ابراهیمی حضور در کلاس‌های آموزشی را برای رشد یک عکاس کافی نمی‌داند و خاطرنشان می‌کند: همه نکات عکاسی را نمی‌توان در بیست جلسه آموزش داد و هنرجو باید بعد از گذراندن دوره کارآموزی در رویدادها، نمایشگاه و اردو‌های عکاسی شرکت کند و در گروهی حضور داشته باشد که حداقل هفته‌ای یک بار برنامه مشخص و مدون عکاسی داشته باشد و پروژه برایش تعریف کند.
او تأکید می‌کند: حتی اگر هنرجو بهترین دوره آموزشی را هم گذرانده باشد، نباید رها شود؛ چون از مسیرش منحرف می‌شود و گمان می‌کند عکاسی آن چیزی است که در اینستاگرام و فضای مجازی می‌بیند.
در این شرایط است که اهمیت وجود یک انجمن و کانون عکاسی هم مشخص می‌شود. ابراهیمی با اشاره به خاموش شدن چراغ عکاسی مشهد در سال‌های اخیر می‌گوید: ما الان محل و نهادی نداریم که بستر مناسبی برای آموزش ایجاد و بتواند استعدادیابی کند. این در حالی است که من اطمینان دارم از میان هزار عکاس نوپای مشهد، ششصد نفرشان بااستعداد هستند و درصورت فراهم شدن شرایط لازم از میان آن‌ها نیز ۱۰ عکاس بی نظیر بیرون می‌آید که می‌توانند با آثارشان کل کشور و خاورمیانه را تکان دهند.
او گران شدن تجهیزات عکاسی، چاپ عکس و کتاب‌های مرتبط با این رشته را از دلایل دیگر رکود عکاسی می‌داند و بیان می‌کند: من حدود سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۲ هزاران صفحه کتاب خواندم، چون می‌توانستم با بخشی از حقوقم در ماه پنج یا شش کتاب گران قیمت بخرم. الان کسانی که تازه فعالیتشان را شروع کرده اند، ارزان‌ترین کتابی که بخواهند بخرند ۲۰۰ هزارتومان است.
همچنین آن‌ها به دلیل گرانی نمی‌توانند به راحتی در دوره‌هایی که در پایتخت برگزار می‌شود حتی به صورت برخط شرکت کنند. این هنرمند یادآور می‌شود: من به آینده امیدوار هستم، چون هیچ وقت ماه پشت ابر نمی‌ماند، اما راهکاری برای بهبود شرایط ندارم. فقط می‌دانم که بهتر است انجمن شکل بگیرد و افراد دلسوز روی کار بیایند تا مسیر‌های اشتباه را اصلاح کنند.