شکیبا افخمی راد | شهرآرانیوز؛ عده‌ای ماجرا‌های پیش از عبور زائران از مرز را روایت می‌کنند، عده‌ای سراغ به تصویرکشیدن آیین‌های عزاداری می‌روند و گروهی دیگر به موکب‌ها و خدماتی که به زائران ارائه می‌شود می‌پردازند؛ آثاری که متفاوت از آنچه رسانه‌ها و بخش‌های خبری تلویزیون نشان می‌دهند هستند و می‌توانند روایت‌های جدید و نابی از پیاده روی بزرگ اربعین را پیش روی مخاطبان قرار دهند. مستندساز‌های مشهدی هم در سال‌های گذشته با حضور در این مراسم روایت‌هایی را از زاویه دید خودشان به تصویر کشیده اند که مرورشان در این ایام خالی از لطف نیست.
مستند «چهاردهمین نفر» به کارگردانی هاشم مسعودی و تهیه کنندگی رشید حاجتمند، پیاده روی چهارده همراه و هم مسیر را در مسیر موکب‌ها به تصویر کشیده است. همچنین در این مستند می‌بینیم که گذرنامه سیزده نفر آماده است و چهاردهمین نفر که معممی ساکن شهر مشهد است، پس از دریافت گذرنامه اش، به سیزده نفر دیگر ملحق می‌شود تا همگی در مسیر دلدادگی از ایران به کربلا مشرف شوند.
تصاویر مستند «چهاردهمین نفر» توسط دو تصویربردار مهدی آفتابی (از عراق) و علی سبحانی (از ایران) ثبت شده است؛ همچنین هادی حاجتمند که ساخت دو فیلم سینمایی «اشنوگل» و «مدیترانه» را در کارنامه دارد، به عنوان مشاور کارگردان با این پروژه همکاری داشته است. علاقه‌مندان به تماشای مستند «چهاردهمین نفر» می‌توانند این اثر را ساعت ۷:۴۵ صبح روز پنجشنبه، ۱۶ شهریور، در شبکه ۲ تماشا کنند.
محمدمهدی خالقی سال گذشته راهی سیستان و بلوچستان شد تا مجموعه مستندی درباره میزبانی مردم این استان از زائران پاکستانی را که راهی عراق هستند در مرز میرجاوه به تصویر بکشد. او پیش از این در گفت وگویی که با شهرآرا داشت، درباره این مجموعه مستند که «خوش آمدید» نام دارد، توضیح داده بود: «در این مجموعه مستند، روایت‌ها یا قصه‌هایی از میزبانان ایرانی زائران پاکستانی که بیشتر آن‌ها سیستان وبلوچستانی هستند، به تصویر کشیده شده است.» به گفته خالقی، این مجموعه در شش قسمت ده دقیقه‌ای تولید شده است و هر قسمت هم یک شخصیت محوری دارد که بیننده، میزبانی از زوار را از زاویه نگاه این شخص می‌بیند. مجموعه مستند‌های «خوش آمدید» که در حوزه هنری سیستان و بلوچستان و ستاد رسانه‌ای روایت جهاد تهیه شده است در روز‌های زوج از ساعت ۲۱:۴۵ در شبکه افق پخش می‌شود.
مستند «رؤیای من و عروسکام» به نویسندگی و کارگردانی علیرضا اخلاقی بی شک یکی از متفاوت‌ترین آثار ساخته شده با محوریت اربعین است. این اثر ۳۸ دقیقه‌ای روایتگر تلاش یک تیم عروسک گردانی است که قصد اجرای نمایشی عروسکی برای کودکان و نوجوانان به دو زبان فارسی و عربی در مسیر پیاده روی اربعین را دارد.
اخلاقی در صفحه شخصی خود در اینستاگرام درباره مستند «رؤیای من و عروسکام» که در گروه مستند شبکه افق تهیه شده، نوشته است: «مستند رؤیای من و عروسکام قرار است گوشه‌ای از گفتمان هنری اربعین را بیان کند.» او همچنین در بخش دیگری از نوشته خود تأکید کرده است: «ظرفیت دریای بزرگ اربعین آن قدر گسترده است که صد‌ها طرح و ایده برای کودکان و نوجوانان باید اجرا شود.» مستند جدید «رؤیای من» این هفته روی آنتن شبکه افق می‌رود.
مسعود زارعیان پیش از همه گیری کرونا، یعنی در سال ۱۳۹۸، اثری به نام «زندگی در سرزمین اربعین» را ساخت؛ مستندی ۳۸ دقیقه‌ای با دغدغه‌های محیط زیستی که به طرح جمع آوری زباله‌های مسیر پیاده روی اربعین توسط طلاب مبلغ حوزه علمیه خراسان می‌پردازد. زارعیان در گفت وگویی با تسنیم درباره این اثر خود گفته است: «در ایام اربعین که جمعیتی میلیونی به کشور عراق می‌روند، زباله بسیار زیادی تولید می‌شود که اگر به درستی فرهنگ سازی نشود، این حجم از زباله می‌تواند محیط زیست منطقه را دچار مشکلات جدی کند.
این طلبه‌ها هم خودشان اقدام به جمع آوری زباله‌ها می‌کنند و هم با فرهنگ سازی، دیگران را دعوت می‌کنند که دراین باره اقدام کنند.» او همچنین یادآور شده است: در بخشی از این فیلم می‌بینیم که به دلیل نبود زیرساخت‌های کافی در کشور عراق و نبود امکانات برای جمع آوری و بازیافت زباله ها، بخشی از زباله‌ها را آتش می‌زنند، اما این آتش تا میان جاده کشیده می‌شود و حتی مواکب را نیز درگیر می‌کند.
«تجربه اربعین» مستند دیگری به کارگردان مسعود زارعیان با محوریت پیاده روی اربعین است. زارعیان (که این روز‌ها هم راهی عراق شده است) این اثر را سال گذشته جلوی دوربین برد. او در تجربه اربعین به سراغ قصه پزشکی رفته که سی سال پیش برای پیاده روی اربعین به عراق سفر و از همه مسیر فیلم برداری کرده است. زارعیان پیش ازاین در گفت وگویی با شهرآرا، مستند «تجربه اربعین» را اثری پژوهش محور درباره پیاده روی اربعین معرفی کرده بود که مسیر تغییرات سی ساله این مراسم را پیش می‌کشد و بررسی می‌کند.
او همچنین یادآور شده بود: «شخصیت اصلی ما از همان سالی که مردم به صورت قاچاقی و پیاده از مرز رد می‌شدند و به زیارت امام حسین (ع) می‌رفتند، در پیاده روی اربعین حضور داشته است و تصاویری از آن دوران هم دارد. او می‌خواهد آن اتفاقات را به این روز‌ها پیوند دهد و بگوید در دوره ای، حضور صدام و وضعیت امنیتی مانع سفر ایرانی‌ها به عراق بود تااینکه مردم بالاخره توانستند به زیارت اربعین بروند و در رویداد پیاده روی شرکت کنند، اما باز پدیده‌ای مثل کرونا جایگزین صدام شد و به شکلی دیگر مانع حضور زائران شد.»
مسعود دهنوی یکی از پرکارترین مستندسازان خراسانی در حوزه ساخت آثاری با محوریت اربعین محسوب می‌شود. از میان آثار او می‌توان به «میزبان» اشاره کرد؛ مستندی پژوهش محور که تلاش دارد در سه دوره تاریخی، میزبانی مردم عراق از حضرت حسین (ع) و زوار ایشان را بررسی کند. در پرده اول مستند «میزبان» به میزبانی عراقی‌ها و شهر‌های اطراف کوفه از امام حسین (ع) پرداخته شده است که به رغم اینکه خودشان حضرت را دعوت کردند، میزبانی خوبی به عمل نیاوردند.
در پرده دوم میزبانی نسل‌های بعدی همان مردم نشان داده می‌شود که این بار قصور اجداد خویش را جبران و از زائران امام حسین (ع) طوری میزبانی می‌کنند که آوازه حضور میلیونی عاشقان آن حضرت در جهان می‌پیچد و حرکت اربعین را تبدیل به یک مکتب جهانی می‌کند. پرده سوم مستند هم این میزبانی‌ها را به عنوان تمرینی برای میزبانی از امام غایب (عج) به نمایش می‌گذارد. به گفته دهنوی سعی شده است مستند میزبان دارای یک سیر داستانی مشخص باشد و از روند داستان، آن میزبانی نهایی که بشریت در انتظارش نشسته است استنتاج شود.
مستند «هم سفران جابر» دیگر ساخته مسعود دهنوی با محوریت اربعین است که به بازخوانی حضور زائران در مراسم اربعین حسینی می‌پردازد. این مستند تاریخی حکایت متفاوت و شگفت انگیزی از میهمانان امام حسین (ع) دارد. مستند «هم سفران جابر» به تهیه کنندگی احمد شفیعی و نویسندگی سیده حدیث میرفیضی که محصول سال ۱۳۹۶ است، جمعه، ۱۷ شهریور، ساعت ۱۶:۵۰ از شبکه ۵ پخش می‌شود. همچنین مستند ۴۸ دقیقه‌ای «ملت عشق» یکی از ساخته‌های جدید دهنوی هم قرار است امسال روی آنتن شبکه افق برود. این اثر روایتی از فعالیت موکب‌های ایرانی در مسیر نجف تا کربلا را به تصویر کشیده است.