حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ درباره کمک کردن به دیگران در دین مبین اسلام تأکید شده است؛ اما آیا درباره کمک به کسانی که با گدایی در خیابان‌های شهر سد راه مردم می‌شوند نیز همین نظر موجه است؟ تکدیگری از معضلات شهری و اجتماعی است و همه ما با این امر روبه رو شده ایم. امروز هرچه را باید درباره این موضوع بدانیم، گردهم آورده ایم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید؛ اینکه آیا تکدیگری حرام است؟ نظر علما و مراجع درباره کمک به متکدیان چیست؟ برخورد صحیح با این مسئله چیست؟ برای خواندن پاسخ این سؤالات، همراه ما باشید.
تکدیگری به معنای گدایی کردن، دریوزگی (فرهنگ فارسی، ج ۱، ص ۱۱۲۵)، تکلف در سؤال و حاجت خواهی از این و آن در کوی و برزن و پافشاری بر آن بیان شده است (لغت نامه دهخدا، ج ۴، ص ۶۰۴۸). متکدی کسی است که در پی کمک و درخواست مالی و مادی از دیگران، دست را پیش این و آن می‌گیرد و گاه با اصرار خواستار کمک مالی و نقدی و حتی اقلام مصرفی می‌شود.
این عمل در برخی کشور‌ها به شدت رواج دارد و در کوی و برزن افرادی یافت می‌شوند که می‌کوشند بدون هیچ تلاش و زحمتی پولی به چنگ بیاورند. در برخی کشور‌ها این عمل قانونی است و در برخی دیگر نه تنها قانونی نیست، بلکه جرم و مجازات حبس و زندان را به دنبال دارد. به هرحال، در نگرش عمومی جوامع انسانی، تکدیگری امری مذموم و ناپسند تلقی می‌شود و به عنوان پدیده‌ای نابهنجار با آن برخورد‌های مختلفی می‌شود.
در روایتی آمده است که امام صادق (ع) از پیامبر (ص) نقل کردند: «خداوند تبارک و تعالى، صفت گدایى از دیگران را دشمن می‌دارد و دوست دارد از خودش درخواست شود و هیچ عبادتى به درگاه خداوند دوست داشتنی‌تر از این نیست که دست طلب بردارند و با دعا و نیایش، حاجات خود را از او بخواهند. مبادا کسى از گدایى درگاه خدا شرم کند، هرچند برای یک بند کفش باشد.»
امام صادق (ع) در بیانی دیگر فرمودند: «اگر گدا می‌دانست با گدایی چه گناه بزرگی را به دوش می‌کشد، هیچ کسی از دیگری گدایی نمی‌کرد و اگر درخواست شونده بداند که ممانعت هم چه بار بزرگی دارد، کسى را رد نخواهد کرد.»، اما از اثرات سوء این عمل نیز در روایات آمده است که امام علی (ع) فرمودند: «خواستن چیزى از مردم، کلید فقر (و پریشانى) است.»
فردی که گدایی می‌کند، ارزش خودش را تا حدی پایین می‌آورد که حتی شهادت او درباره دیگران هم پذیرفته نیست. پیامبر (ص) دراین باره می‌فرمایند: «گواهی کسی که دست نیاز به سوی دیگران دراز می‌کند، پذیرفته نمی‌شود.»
امام زین العابدین (ع) در روز عرفه، افرادی را مشاهده کردند که نزد مردم دست نیاز دراز می‌کنند. ایشان دراین باره فرمودند: «اینان بدترین مخلوق خدا هستند، چون مردم روی به سوی خدا دارند و آن‌ها روی به سوی مردم دارند.»
در آیه ۲۷۳ سوره مبارکه بقره، خداوند افرادی را توصیف می‌کند که با وجود فقر، اظهار نیاز نمی‌کنند؛ یعنی عزت خودشان را پایمال نمی‌کنند. در این آیه آمده است: «لِلْفُقَرَاءِ الَّذِینَ أُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ لَا یَسْتَطِیعُونَ ضَرْبًا فِی الْأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِیَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِیمَاهُمْ لَا یَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ؛ (این صدقات) براى آن (دسته از) نیازمندانى است که در راه خدا فرومانده اند و نمى توانند (براى تأمین هزینه زندگى) در زمین سفر کنند. از شدت خویشتن دارى، فرد بى اطلاع، آنان را توانگر مى پندارد. آن‌ها را از سیمایشان مى شناسى. با اصرار، (چیزى) از مردم نمى خواهند و هر مالى (به آنان) انفاق کنید، قطعا خدا از آن آگاه است.»
در این آیه از قرآن، خداوند متعال از مؤمنان می‌خواهد که فقط توجه خویش را به سوی گدایان معطوف نکنند؛ زیرا در جامعه افراد نیازمند بسیاری هستند که از نظر فرهنگ و شخصیت برای رفع نیاز‌های خویش دست به سوی دیگران دراز نمی‌کنند. آنان با آنکه نیازمند هستند، عفت و حیایشان زیاد است. اگر کسی به ایشان نگاه کند، گمان می‌کند که دارا هستند و نیاز ندارند، درحالی که واقعا نیازمندند. این افراد باید مدنظر افراد دارای جامعه قرار گیرند و صدقات را به ایشان دهند.
در قرآن کریم، در سوره ضحی آمده است: «وَ أَمَّا السَّآئِلَ فَلاَ تَنْهَرْ.» یعنی هیچ سائلی را مرنجان؛ اما اینجا تبصره دارد، اینکه او را با شدت دور نکنیم، ولی به او بفهمانیم که دلیلی ندارد این گونه با سماجت درخواست کند.
خداوند درباره هر کار خیر و کمک به دیگران می‌فرماید: «مَّثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنبُلَةٍ مِّئَةُ حَبَّةٍ وَاللّهُ یُضَاعِفُ لِمَن یَشَاء وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ؛ حکایت کسانی که مالشان را در راه خدا می‌بخشند، حکایت دانه‌ای است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه صد دانه باشد و خدا برای هر کسی بخواهد پاداشی چندبرابر می‌دهد و خدا وسعت بخش داناست (بقره:۲۶۱).»
تکدیگری (گدایی کردن) و درخواست کمک مالی از مردم، اگر از روی نیاز و حاجت ضروری باشد، از نظر اسلام اشکال ندارد، اما درعین حال اصرار بر درخواست و تقاضای کمک، اگر همراه با سماجت و پافشاری باشد، مورد تأیید نیست. ضمن اینکه تکدیگری و درخواست کمک مالی در صورت بی نیازی، حرام است. پاسخ مراجع عظام تقلید به این سؤال، چنین است:
آیت ا... العظمی خامنه‌ای
اگر این عمل ترویج دروغ، بیکارى و تکدیگرى و تخلف از قانون باشد، باید از آن اجتناب شود. مى توانید به مؤسسات مورداطمینانى که در این زمینه فعال هستند، کمک کنید.
آیت ا... العظمی سیستانی
در همه موارد جایز است، ولى بدون ضرورت مبرم سزاوار نیست و اگر دروغ بگوید، گناه کرده است.
آیت ا... العظمی مکارم شیرازی
در صورتی که نیاز نداشته باشد، این کار حرام است و تصرف در این پول جایز نیست و سفر برای این کار، سفر حرام محسوب می‌شود و باید وجوه حاصله را به صاحبانش بدهد و اگر نمی‌شناسد، به افراد نیازمند بپردازد.
آیت ا... العظمی صافی گلپایگانی
چنانچه تکدی مشتمل بر کذب و فریب دیگران نباشد، حرام نیست، ولی مکروه است.
آیت ا... العظمی نوری همدانی
تکدیگری و درخواست کمک مالی بدون وجود نیاز امری مذموم، بلکه غیرجایز است و در صورت وجود نیاز، مکروه است.
بنابراین، در زمینه راهکار‌هایی که در دین اسلام و در مجموع از نظر‌های قرآنی و روایی برداشت می‌شود، باتوجه به نظر مراجع تقلید، برخورد با متکدیان و تکدیگری را می‌توان در چند مورد خلاصه کرد:
اول آنکه تکدیگری را آسیبی فرهنگی و اجتماعی بدانیم و به دنبال رفع آن با توانمندکردن فقرا و سازمان دهی این آسیب به عنوان یک پدیده اجتماعی باشیم؛ زیرا بسیاری از این افراد متکدی نیستند و برخورد قانونی نشدن با آن‌ها زمینه‌های فراوان جرم و جنایت را در اجتماع فراهم می‌کند.
دوم آنکه از راه تشویق به خودداری از تکدیگری با آن برخورد کنیم. برخورد نامحترمانه و خشن با سائلان، از منظر آیات و روایات رد شده است؛ پس بهتر است با نرمی و ملاطفت برخورد کرد و موجب رنجش افراد محروم نشد.
سوم آنکه افراد ثروتمند را از موقعیت و مسائل اجتماعی آگاه سازند و آن‌ها را با این مسائل درگیر کنند؛ چه بسا با ایجاد اشتغال و فراهم آوری زمینه‌های اقتصادی، افراد دست از تکدیگری بکشند.
چهارم آنکه با تشخیص بموقع و شناسایی افراد نیازمند باآبرو، زمینه‌های برخورداری و کمک به آن‌ها را به صورت‌های مختلف فراهم کنیم و با کمک مالی به فقرای عفیف، از گسترش تکدیگری و گداپروری پیشگیری کنیم.