الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ وجود مضجع شریف امام رضا (ع) در ایران، ظرفیت‌های بی شماری را برای مردم این سرزمین، به ویژه اهالی خراسان و مشهد در زمینه‌های مختلف، از جمله هنر، ایجاد کرده است، چنان که هنرمندان زیادی در طول تاریخ سعی کرده اند ارادات خود را در شکل‌های مختلف هنری به مخاطبان نشان دهند.
گذشته از آن، موضوعاتی مانند امام رضا (ع) و مسائل مرتبط با زائران، طیف گسترده‌ای از مخاطبان را درگیر می‌کنند و به همین دلیل برای بسیاری از هنرمندان دغدغه مهمی محسوب می‌شوند. در سال‌های اخیر عکاسان پا در این رقابت هنرمندانه گذاشته و سعی کرده اند از زاویه نگاهشان به خلق لحظاتی ناب و هنرمندانه از ارتباط زائران با امام رضا (ع) بنگرند یا حتی مشکلات و مسائل زائران و میزبانان امام رضا (ع) را به تصویر بکشند.
این مهم به ویژه با ورود دوربین‌های دیجیتال و دسترسی آسان به آن‌ها، شدت گرفته است و متناسب با آن، جشنواره‌های مرتبط نیز یکی پس از دیگری اعلام وجود و سعی کرده اند سهم خود را در ایجاد شور و هیجان و بالا بردن انگیزه هنرمندان و عکاسان رضوی انجام دهند. در همین رابطه جشنواره‌های عکاسی مختلفی از سال‌های گذشته تاکنون با موضوع امام رضا (ع) برگزار شده اند؛ جشنواره‌هایی که تقریبا بیشترشان توسط نهاد‌های مختلف برنامه ریزی و پشتیبانی می‌شوند.
جشنواره عکس رضوی، جشنواره رسانه‌ای امام رضا (ع)، جشنواره خانه دوست، جشنواره مزارات، جشنواره خورشید هشتم و جشنواره خراسان گرد از جمله مشهورترین آن‌ها هستند که برخی شان در دوره‌هایی خیلی قوی و حرفه‌ای ظاهر شدند و توانستند نظر متخصصان هنر عکاسی را به خود جلب کنند، اما در ادامه دچار ضعف شدند و به ورطه کمیت گرایی افتادند؛ اتفاقی که اکنون به نظر اغلب اهالی این هنر افتاده، این است که جشنواره‌هایی به تعداد زیاد، اما به صورت موازی و با درجه کیفی ضعیف، توسط سازمان‌های مختلف برگزار می‌شوند، بی آنکه مانند گذشته توجه شان بر کیفیت و افزودن بر اعتبار جشنواره شان باشد.
این موضوعی است که ما در گزارش پیش رو سعی کرده ایم آن را بررسی کنیم. برای این منظور به سراغ سه عکاس باتجربه مشهدی رفتیم و از آن‌ها خواستیم موضوع را از نگاه کارشناسی ارزیابی کنند و در ادامه راهکار‌هایی را برای افزایش کیفیت و اعتبار جشنواره‌های عکاسی با موضوع امام رضا (ع) ارائه بدهند.
شاید برخی بر این نظر باشند که صرف برگزاری جشنواره برای ایجاد شور و هیجان، اتفاق مثبتی است. با این استدلال هرچه تعداد جشنواره‌ها بیشتر باشد، دامنه تأثیرگذاری و بهره‌مند شدن مخاطبان و هنرمندان بیشتر می‌شود. معیار موردتوجه در این نگاه کمیت است و راه ساده برای افزایش کمیت، معمولا قربانی کردن کیفیت. در مقابل هنرمندانی هم هستند که می‌گویند به جای برگزاری تعداد زیادی جشنواره اغلب موازی و با درجه کیفی و اعتبار پایین، بهتر است یکی دو جشنواره باکیفیت و معتبر برگزار شود. مطابق این دیدگاه تأثیرگذاری چنین جشنواره‌هایی می‌تواند بیشتر از روش مبتنی بر کمیت باشد.
حمید سلطان آبادیان عکاس مشهدی است که چنین دیدگاهی دارد. او می‌گوید: وقتی صرفا برگزاری جشنواره، تعداد افراد شرکت کننده و تعداد آثار رسیده به جشنواره، ملاک موفقیت قرار بگیرد، نمی‌شود دیگر کیفیت هنری را انتظار داشت. موازی کاری سازمان‌ها و نهاد‌های مختلف در برگزاری مسابقات و جشنواره‌های عکس با موضوع امام رضا (ع) باعث افت کیفی آثار، ثبت عکس‌های تکراری و بی انگیزگی عکاسان برای تولید آثار جدید و فاخر می‌شود.
او پیشنهاد می‌دهد یک نهاد مشخص، متولی برگزاری یک جشنواره بزرگ عکاسی با محوریت کلی زیارت و امام رضا (ع) باشد. این هنرمند می‌گوید: در هر دوره از این جشنواره (که می‌تواند به صورت سالانه یا دوسالانه باشد) موضوعات مطرح شده باید متفاوت و نو باشند تا موجب تولید آثار خلاقانه و متفاوت از دوره‌های قبل شوند. برای اینکه بدانیم چه موضوعاتی را می‌توان به عنوان ایده اولیه عکاسی به عکاسان شرکت کننده پیشنهاد داد، باید با عکاسان باتجربه‌ای که در همین زمینه سابقه عکاسی دارند مشورت کرد.
سلطان آبادیان می‌افزاید: جوایز این جشنواره باید در شأن نام امام رضا (ع) باشند و عکاس بداند که این جشنواره، عکس فاخر و ماندگار می‌خواهد، نه عکس نمایشگاهی و یک بارمصرف. داوران جشنواره هم باید از بین افرادی انتخاب شوند که در این سبک عکاسی صاحب نظر و شناخته شده اند و در هر دوره هم باید تغییر کنند تا آثاری که به نمایشگاه و کتاب جشنواره راه پیدا می‌کنند، با دوره‌های قبل متفاوت باشند.
وی با بیان اینکه باید امکان حضور و ورود عکاسان مشتاق به قسمت‌های مختلف حرم امام رضا (ع) مهیا شود، خاطرنشان می‌کند: در طول سال همایش‌های مختلفی درباره موضوعات عکاسی برگزار می‌شود. دراین باره می‌توان از اساتید استانی و کشوری برای نمایش و نقد و بررسی آثار منتخب سال‌های قبل دعوت و ضعف‌های دوره‌های قبلی را توسط یک گروه زبده و کاربلد آسیب شناسی و برطرف کرد.
او می‌افزاید: به جای اینکه هر سازمان و نهاد، ساز خودش را بزند و جشنواره و مسابقه خودش را برگزار کند، همه می‌توانند با همکاری و همراهی هم در قالب یک جشنواره بزرگ و ماندگار، این موضوع مهم و خاص را از طریق دوربین بهترین عکاسان کشور و خارج از کشور، به تصویر بکشند و ماندگار کنند.
امیر حاجی عباسی، دیگر عکاس مشهدی، بر این باور است که چاره‌ای نیست جز اینکه نهاد‌های مختلفی به موضوع امام رضا (ع) بپردازند. او می‌گوید: نمی‌توانیم نهاد‌های مختلفی را که جشنواره‌های عکس موازی با موضوع امام رضا (ع) برگزار می‌کنند دور هم جمع کنیم و از آن‌ها بخواهیم یک کار مشترک بکنند. دلیلش خیلی واضح است. هرکدام از این ارگان‌ها در راستای گزارش عملکرد خود و بودجه‌هایی که در این زمینه در اختیار دارند، چنین فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند. نمایشگاه عکس هم نمود خوبی دارد، هم برگزاری اش نسبت به دیگر رویداد‌های فرهنگی آسان‌تر است. اما می‌توانیم از آن‌ها بخواهیم که سراغ موضوعات نخ نما نروند. می‌توانیم به آن‌ها توصیه کنیم کار‌هایی را که قبلا انجام شده اند تکرار نکنند.
او ادامه می‌دهد: پرداختن به موضوع امام رضا (ع) در قالب برگزاری نمایشگاه، مسابقه و جشنواره عکس مفید است، اما اتفاق نامیمون وقتی می‌افتد که این کار توسط افرادی انجام بشود که در این زمینه تجربه‌ای ندارند. بسیاری از نهاد‌ها برای پرداختن به موضوع عکاسی با موضوع امام رضا (ع) راه را به اشتباه می‌روند و متأسفانه بازخورد خوبی هم نمی‌گیرند.
دلیلش هم این است که صرفا به این دلیل که بودجه‌ای دارند و فکر می‌کنند باید به هرحال آن را صرف کنند، به این قضیه می‌پردازند و ما هم قدرتی نداریم که جلوی این قضیه را بگیریم. به نظر این هنرمند، بهترین راهکار این است که عکاسان به همراهی اهالی رسانه که می‌توانند آگاهی دهنده باشند، درباره آن صحبت کنند. او می‌گوید: این افراد می‌توانند موضوع را موشکافی و آسیب شناسی کنند و به کسانی که در آینده می‌خواهند این کار را بکنند یا ارگان‌های فرهنگی که امکان دارد در آینده به آن بپردازند، آگاهی بدهند.
او در ادامه با ذکر مثالی خاطرنشان می‌کند: داستان‌های زیادی از خدام شنیده ایم که امام رضا (ع) به خوابشان آمده و از آن‌ها خواسته اند با زوار بهتر برخورد کنند. تا حالا کسی به این فکر کرده است که معضلات زائران امام رضا (ع) را که به مشهد می‌آیند، مطرح کند و عکاس‌ها را به سمت به تصویرکشیدن این مشکلات و آگاهی دادن به مسئولان سوق بدهد؟ موضوعات دیگری شبیه به این موارد وجود دارد که قبلا به آن‌ها پرداخته نشده است و چقدر خوب است که متولیان برگزاری جشنواره‌های عکاسی به آن‌ها توجه کنند.
او در ادامه از مسئولان فرهنگی می‌خواهد کار را به کاردان بسپارند و می‌گوید: مسئولان باید از همان ابتدا -از طراحی فراخوان گرفته تا برگزاری اختتامیه- از کسانی که در این زمینه تجربه دارند، مشورت بگیرند و از افرادی استفاده نکنند که به این موضوع به چشم درآمد نگاه می‌کنند.
امین خسروشاهی، دیگر عکاس مشهدی، نیز دیدگاهی مشابه دارد. او می‌گوید: درباره هر موضوع و سوژه‌ای که از لحاظ اجتماعی، عرفی یا فرهنگی ظرفیت دارد، هرچه بتوان جشنواره برگزار کرد، مفید واقع می‌شود.
او برگزاری رویداد‌های مختلف را در زمینه عکس رضوی خوب و تأثیرگذار توصیف می‌کند، اما معتقد است: ایراد کار این است که نهاد‌هایی به این موضوعات ورود می‌کنند که یا وظیفه سازمانی در آن موضوع ندارند، یا تخصص آن را. سازمان‌های دولتی به منابع مالی دسترسی دارند و خیلی راحت‌تر می‌توانند خرج کنند. همچنین برگزاری چنین جشنواره‌هایی نوعی رزومه سازی برای مدیران آن مجموعه هاست.
بسیاری از مدیران اگر این کار را نکنند، احتمالا باید درباره بودجه فرهنگی که برای آن سازمان‌ها تعریف شده است، پاسخگو باشند؛ پس آسان‌ترین و ساده‌ترین کار را انتخاب می‌کنند و فکر می‌کنند با برگزاری یک جشنواره عکس و احتمالا انتخاب موضوع امام رضا (ع) -که کسی با آن مخالفت نخواهد کرد- می‌توانند علاوه بر ارائه گزارش عملکرد و ایجاد رزومه، از نهاد‌های مرتبط دیگر هم خدمات بگیرند.
این هنرمند با تأکید بر اینکه کیفیت پایین آثار رضوی را در تعدد جشنواره‌های رضوی نمی‌بیند، می‌گوید: مشکل در مستقل نبودن برگزارکننده جشنواره هاست. جشنواره‌ای قوی است که بتواند استاندارد باشد. قوی بودن نه به تعداد آثار ارسال شده به یک جشنواره مربوط است، نه به نوع خدماتی که ارائه می‌دهد. هر جشنواره حرفه‌ای عکاسی باید براساس اصولی استاندارد و از قبل تعیین شده در هنر عکاسی پایه ریزی شده باشد.
راهکار پیشنهادی این هنرمند این است که برخی از نهاد‌های دولتی به وظیفه اصلی خودشان برسند. او می‌گوید: سازمان‌هایی مانند سازمان تأمین اجتماعی، وزارت نفت، وزارت بهداشت و... به جای برگزاری جشنواره هنری، باید به وظیفه ذاتی خود بپردازند. در واقع اتفاقات هنری وقتی موفق خواهند بود که به صورت مستقل برگزار شوند. خسروشاهی تأکید می‌کند: جشنواره‌های فرهنگی و هنری را باید به خود اهالی فرهنگ و هنر سپرد. هنرمندان زیادی در کشور درباره موضوع امام رضا (ع) دغدغه‌مند هستند و ایده‌های زیادی دارند. باید به این افراد اجازه داده شود که متولی برگزاری این رویداد‌ها شوند.
برگزارکردن جشنواره پرزرق وبرق و پر از خدمات عجیب وغریب، در سالن‌های آن چنانی، حتما نشانه موفق و تأثیرگذار بودن یک جشنواره نیست. یک جشنواره می‌تواند از طریق عده‌ای دغدغه مند، حتی در سطح محلی برگزار شود، اما آن قدر تأثیرگذار باشد که تا سال‌ها در ذهن مخاطبان باقی بماند.