سمیرا شاهیان| شهرآرانیوز؛ آمار‌های ضدونقیضی درباره سرانه مطالعه در ایران وجود دارد؛ دو تا هفتاددقیقه در روز که اگر خوش‌بینانه‌ترین شکل آن یعنی هفتاددقیقه را هم بپذیریم، باز هم بار آن بر دوش دانش‌آموزان پشت کنکوری است، چیزی که ما از سرانه مطالعه اصلا به دنبال آن نیستیم. گذشته از سرانه مطالعه و اینکه چند دقیقه تا چند ساعت می‌خوانیم، توجه به این مهم در سبک زندگی است. دربین فهرست بلندبالایی که کارشناسان حوزه کتاب از علت‌های کتاب نخواندن ما ایرانی‌ها ردیف کرده‌اند، مانند نداشتن وقت کافی برای مطالعه، گران بودن قیمت کتاب و کمبود آن در برخی زمینه‌های خاص، کمبود وقت موضوع شایع‌تری است. بهانه‌ای که اگر قدری آن را تدبیر کنیم، راهکار‌های زیادی برای آن وجود دارد. موضوعی که ما هم امروز می‌خواهیم با کمک تعدادی از کتاب‌خوان‌های حرفه‌ای به آن بپردازیم و درباره آن با شما صحبت کنیم.
«من مى‌خواهم خواهشى از مردم بکنم و آن این است: کسانى که وقت‌هاى ضایع شوند‌ه‌اى دارند، مثلا به اتوبوس یا تاکسى سوار مى‌شوند، یا سوار وسیله نقلیه خودشان هستند و دیگرى ماشین را مى‌راند یا در جا‌هایى مثل مطب پزشک درحال انتظار به سر مى‌برند و به هرحال اوقاتى را درحال انتظار به بیکارى مى‌گذرانند، در تمام این ساعات، کتاب بخوانند. کتاب در کیف یا جیب خود داشته باشند و در اتوبوس که نشستند، کتاب را باز کنند و بخوانند. وقتى هم به مقصد رسیدند، نشانى لاى کتاب بگذارند و باز در فرصت یا فرصت‌هاى بعدى آن را باز کنند و از همان‌جا بخوانند. بنده خودم چند جلد قطور از یک عنوان کتاب را در اتوبوس خواندم! قضیه مربوط به قبل از انقلاب است که چند روزى براى انجام کارى از مشهد به تهران آمده بودم.»
«گاهى مى‌بینید یک نفر پاى تلویزیون نشسته و منتظر یک فیلم است. تلویزیون آگهى تبلیغاتى پخش مى‌کند و گاهى پخش تبلیغات بیست دقیقه طول مى‌کشد. یک‌وقت است کسى به آن تبلیغات احتیاج دارد؛ اما کسى که احتیاج ندارد آگهی هاى تبلیغاتى را ببیند، این بیست دقیقه را چرا بى‌کار بنشیند؟! یک کتاب دمِ دستش باشد؛ بردارد و بیست دقیقه مطالعه کند. اگر مردم ما عادت کنند که از این وقت‌هاى ضایع‌شونده براى مطالعه کتاب استفاده کنند، جامعه خیلى پیش خواهد رفت و فرهنگ کشور، خیلى ترقى خواهد کرد.»
در مقوله کتابخوانی، معمولا یا افراد اهل این کار نیستند و می‌خواهند این عادت خوب را در خود ایجاد کنند یا کتاب‌خوان بوده‌اند، ولی به دلیل مشغله‌های روزانه یا نداشتن برنامه‌ریزی از مطالعه دور شده‌اند. جزو هر کدام از این دو دسته که هستید بهتر است برای شروع سراغ کتاب‌هایی که برای شما جذاب هستند، بروید. اگر به موضوع، نویسنده یا مترجم خاصی علاقه دارید، مطالعه را با آن شروع کنید. گاهی هم لازم است ابتدا با یک کتاب داستانی سرگرم‌کننده و جذاب، دست‌به‌کتاب شوید. در مجموع بهتر است به تمام کردن کتاب‌های نیمه‌خوانده گذشته یا کتاب‌های دشواری که لازم است بخوانید، ولی تاکنون فرصتش پیش نیامده است، در آغاز راه فکر نکنید.
معمولا فروشگاه‌های کتاب بزرگ، جلسه‌های کتابخوانی برای کودکان و نوجوانان و نشست‌های معرفی و نقد کتاب برای بزرگ‌سالان دارند. سعی کنید از این برنامه‌ها آگاه شوید و در آن‌ها حضور فعالی داشته باشید. بیشتر وقت‌ها در این جلسه‌ها تعیین می‌کنند که نوبت بعدی قرار است درباره کدام کتاب صحبت کنند، از این‌رو شما می‌توانید با همین برنامه کتابخوانی پیش بروید و در ماه دست‌کم چند کتاب بخوانید. همچنین می‌توانید با دوستان نزدیکتان گعده‌های کتابخوانی تشکیل دهید یا با چند دوست کتاب‌خوان قرار‌های کتابخوانی بگذارید.
عده‌ای هم برای اینکه کتاب‌خوان شوند باید در عمل انجام شده قرار بگیرند. اگر جزو آن دسته افرادی هستید که قولتان قول است، خودتان را در عمل انجام شده قرار دهید. برای نمونه از دوستتان کتاب امانت بگیرید و برای پس دادن آن زمان تعیین کنید. با این شیوه در معذوریت اخلاقی می‌مانید و سعی می‌کنید کتاب را بخوانید.
در کنار فرصت‌های محدود روزانه، روز‌هایی در ماه یا هفته هم به‌طور اختصاصی برای مطالعه در نظر بگیرید. این موضوع را به فرزندان، همسر و اطرافیانتان هم بگویید تا فرهنگ کتابخوانی ترویج پیدا کند. برای نمونه اگر تعطیلات شما مطابق با تقویم است و جمعه‌ها روز تعطیل شماست، چند ساعتی را به‌جای فیلم و سریال دیدن به کتاب خواندن اختصاص دهید.
این روز‌ها برای خیلی‌ها گوشی‌های هوشمند کاربرد‌هایی فراتر از برقراری تماس تلفنی دارد، برای نمونه جوان‌ها ترجیح می‌دهند وقتی در خودرو شخصی هستند یا با اتوبوس و قطار شهری به محل کار می‌روند با هدفون موسیقی یا پادکست گوش بدهند، در برنامه‌های متعدد گوشی بچرخند یا بازی کنند. برای اینکه مطالعه را در برنامه روزانه خود بگنجانید، می‌توانید کتاب‌های صوتی را جایگزین موسیقی یا بازی کنید. کافی است یکی از برنامه‌های کتاب صوتی را روی گوشی خود نصب و در بخش‌های موضوعی مختلف آن جست‌وجو کنید. پس از اینکه کتاب دل‌خواه خود را یافتید، برنامه‌ریزی کنید که اوقاتی از روز را به آن گوش بسپارید. به این ترتیب کم‌کم کتابخوانی جزو کار‌های روزانه شما می‌شود.
کودکان معمولا پرسش‌های زیادی دارند و یکی از کار‌های بزرگ‌تر‌ها که می‌تواند آن‌ها را ترغیب به مطالعه کند، ارجاع دادنشان به کتاب است. سعی کنید به‌دنبال پرسش‌های فرزندتان، کتاب مناسب تهیه کنید و آن کتاب را به‌عنوان پاسخ در اختیار او قرار دهید. برای نمونه اگر کودکتان از کهکشان راه‌شیری می‌پرسد، جای آنکه فقط اطلاعات محدود خودتان را برای او بازگو کنید، کتابی هم در این باره برایش بخوانید. با این کار، غیر مستقیم می‌گویید کتابخوانی راه رسیدن به پاسخ سؤالات و کسب آگاهی است.
این روز‌ها جوانان در چالش‌های متعددی شرکت می‌کنند؛ چالش لاغری، صبح زود بیدار شدن، صبحانه خوردن، شما هم می‌توانید برای خود چالش کتابخوانی طراحی کنید. برای نمونه در صفحه شخصی خود این موضوع را با دنبال‌کنندگانتان در میان بگذارید و هر روز بخشی از کتاب مورد مطالعه‌تان را منتشر کنید.
یک روش دیگر برای نهادینه کردن فرهنگ کتابخوانی در کودک و ساختن عادتی نیکو در خودتان، کتابخوانی شبانه است. بهتر است این کار را از کودکی فرزندتان آغاز کنید و متن کتاب را هم با هیجان بخوانید. برای نمونه اگر داستان درباره حیوانات یک جنگل است، متن هر بخش را با صدای همان حیوان بخوانید. با این شیوه هم برای کودک تفریح مختصری به وجود می‌آورید و هم کتابخوانی را برای او و خودتان تبدیل به عادت می‌کنید.
گاهی تنبلی مانع کتابخوانی برای عده‌ای می‌شود، درحالی که کتاب‌هایی با قطع کوچک، ناخواسته به ما این احساس را می‌دهند که خواندنشان کار آسانی است. اگر فکر می‌کنید مدتی‌است که از کتاب خواندن فاصله گرفته‌اید، یک روز وقت بگذارید و چند کتاب با قطع جیبی یا پالتویی با موضوعات دل‌خواهتان بیابید. با همراه داشتن این کتاب‌ها می‌توانید از زمان‌های که به‌اجبار باید در مطب پزشک، ایستگاه اتوبوس یا قطار شهری و برخی صف‌های خرید سپری کنید، بهترین بهره را ببرید.
اگر دوستان کتاب‌خوان و کتاب‌باز دارید، معاشرت با آن‌ها کمک می‌کند تا شما هم ترغیب به مطالعه شوید. برای اینکه در چنین جمع‌هایی حرفی برای گفتن داشته باشید، مطالعه ضروری است و هر‌قدر این معاشرت برای شما اهمیت داشته باشد، مطالعه‌تان بیشتر می‌شود.
گاهی برای اینکه عادت مطالعه را در خودتان ایجاد کنید نیاز به بررسی کار‌های روزانه‌تان دارید. یک دفتر و قلم بردارید و فعالیت‌های اصلی و وقت‌های خالی‌تان را بنویسید. اگر برنامه‌تان آن‌قدر پر است که هیچ فرصتی در روز نمی‌ماند تا کتاب بخوانید، برنامه مطالعه پیش از خواب تنظیم کنید. برای نمونه اگر شما هر شب حدود ساعت۱۱ به تخت‌خواب می‌روید، از امشب ۱۰دقیقه زودتر این کار را انجام دهید و در همین زمان چند صفحه کتاب بخوانید. با پایبندی به این کار، رفته‌رفته انگیزه مطالعه در شما بیشتر می‌شود و زمان بیشتری صرف این کار می‌کنید.
وقتی به کتاب‌فروشی می‌روید به فرزندتان نگویید کتابی بردار که به دردت بخورد و کتاب‌های تصویری و کمیک را هم سطح پایین ندانید.
به فرزندتان بیاموزید که کتاب را باید عمیق بخواند، زیرا وقتی در کتاب خواندن عمیق شود در کار‌های دیگر هم عمیق می‌شود.
کتاب خواندن کار ساده‌ای نیست، بلکه با عادت، خواندنش ساده می‌شود.
درست است که انواع روش‌ها برای مطالعه وجود دارد، ولی برای کتابخوانی عمیق کتاب کاغذی بهترین گزینه است.
همان‌طور که برای رفتن به بازار و خرید، برنامه‌ریزی می‌کنیم، برای گشت‌و‌گذار در قفسه‌های کتاب و کتاب‌فروشی‌ها هم وقت بگذاریم.
راه‌های زیادی برای اینکه مطالعه در سبک زندگی شما گنجانده شود، وجود دارد؛ راه‌هایی که بعضی‌هایشان خیلی تکرار شده‌اند و برخی‌هایشان هم باید با دقیق شدن در زندگی شخصی خود بیابید، ولی همه این‌ها مقدماتی برای شروع هستند. نباید فراموش کنید که کتاب خواندن اتفاقا کار دشواری است. برای اینکه بتوانیم کتاب کاغذی بخوانیم، شرایط زیادی باید فراهم باشد. باید تمرکز داشته باشید، در موقعیت مناسبی بنشینید تا گردن و چشم‌هایتان خسته نشود، فرصت خالی پیدا کنید و کتاب خوب در دست داشته باشید. واقعیت این است که ما آن‌قدر عمر نمی‌کنیم که هر کتابی با هر موضوعی یا از هر مترجمی بخوانیم. به گفته کتاب‌خوان‌ها انتخاب بد یک کتاب مثل خوردن قهوه بد است و می‌تواند شما را دلزده و نا‌امید کند؛ بنابراین در مقوله مطالعه نباید دنبال چشم‌و‌هم‌چشمی یا ثبت رکورد باشید. اصلا اهمیتی ندارد که در روز چند صفحه بخوانید یا چند جلد، مهم این است که با یار مهربان دوست باشید و در زندگی‌تان از آن بهره ببرید.
* بیانات رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای در نهمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران