آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز مناسبت‌های مذهبی فارغ از شادی و غمی که در خود نهفته دارند و هریک به شیوه‌ای قلب شیعه را متأثر می‌کنند، فرصتی هستند برای آنکه بهتر و بیشتر معصومان (ع) و سبک زندگی جذاب و کاربردی‌شان را بشناسیم؛ مثل سالروز ولادت حضرت فاطمه‌زهرا (س) که روز بزرگداشت مقام مادر و زن، نام گرفته و مجالی است برای مرور آن همه عظمتی که عقل‌ها را متحیر می‌کند. در این‌باره با حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی سرلک، کارشناس مذهبی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه هنر، گفتگو کرده‌ایم.
در عظمت شأن و بزرگی مقام حضرت زهرا (س) همین بس که ایشان محور و نقطه ثقل عالم آفرینش هستند. این تعبیری است که حدیث معروف قدسی درباره زهرای‌مرضیه (س) به آن اشاره می‌کند؛ آنجا که خداوند، خطاب به رسول گرامی اسلام (ص) می‌فرماید: «اگر تو نبودی، آفرینش را خلق نمی‌کردم و اگر فاطمه (س) نبود، تو را نمی‌آفریدم.»
از دیگر جلوه‌های عظمت حضرت زهرا (س)، آن است که رضای خدا به رضای فاطمه (س) گره خورده است. قله آمال همه انبیا و اولیا، رسیدن به قرب و رضای الهی است. امام‌حسین (ع) در گودی قتلگاه به خدا می‌گوید: «خدایا! من راضی‌ام به رضای تو!»، اما... خدا رضای خود را به رضای فاطمه (س) مشروط کرده است و تا او راضی نباشد، رضا نمی‌شود: «تمام آفرینش پای‌بستش/ پیمبر (ص) خم شد و بوسید دستش».
با همه این اوصاف، نمی‌شود و نمی‌توان جایگاه و شأن حضرت صدیقه‌طاهره (س) را شناخت. اگر موقعیت‌های اجتماعی نظیر آنچه پس از رحلت پیامبر (ص) رخ داد، برای حضور ایشان نبود، آن سِر، همیشه مکتوم و پنهان می‌ماند؛ چون اساسا نمی‌توان زهرای‌مرضیه (س) را شناخت، اما ایشان با حضور اجتماعی اثرگذار و نیز تربیت فرزندانی که هریک چراغ راه عالم تا قیامت هستند، جلوه‌هایی از آن جلوات قدسی وجودی‌شان را به نمایش گذاشتند.
حضرت زهرا (س) ناموس خداست و عالم آفرینش، ایشان را به‌عنوان «سِرا...» می‌شناسد. امام‌صادق (ع) می‌فرمایند: «هرکه فاطمه (س) را درک کند، لیله‌القدر را درک می‌کند» و خدا به‌صراحت در سوره قدر می‌فرماید: «و کسی نمی‌تواند شب قدر را درک کند؛ وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَه الْقَدْرِ».
اما اینکه چرا چنین سر مکتومی در وجود فاطمه (س) نهفته است، باید گفت: عالم را خدا براساس غیب و شهود آفریده است. فاطمه‌مرضیه (س)، عالم غیب حضرات معصوم (ع) و غیرقابل ادراک است، حتی زیارت‌نامه ایشان هم در مقایسه با دیگر معصومان، محدود و کوتاه است؛ چون باید برای این شأن و جایگاه، حریم خاصی حتی در زیارت قائل بود و از حدی فراتر نرفت.
هرچه در عالم مُلک دیده می‌شود، بی‌نهایت عالم ملکوت را در پشت خود نهفته دارد. رسول خدا (ص) درباره فاطمه‌زهرا (س) در سنین چهارپنج‌سالگی، تعبیر ام‌ابی‌ها را به‌کار بردند. وقتی خداوند، پیامبر (ص) و امیرمؤمنان (ع) را پدر امت معرفی می‌کند، تعبیر ام‌ابی‌ها یعنی فاطمه (س) مصدر عالم حقیقت است. اینکه ما در این سال‌ها به‌ویژه بعد از انقلاب اسلامی، فرصت سخن گفتن از حضرت زهرا (س) و برگزاری دهه فاطمیه و... را یافته‌ایم، به‌دلیل اذن خود بی‌بی (س) و برای منتظران ظهور امام‌مهدی (عج)، نوعی بشارت است.
رفتار حضرت فاطمه (س) با فرزندانشان، الگویی راهبردی و مطلوب برای تربیت صحیح فرزند است. آن‌ها را با احترام خطاب می‌کردند و همیشه برای آموزش و تربیت دینی و اخلاقی‌شان تلاش می‌کردند. در حدیث شریف کسا، حضرت فاطمه (س) در پاسخ سلام فرزند خود، امام‌حسن (ع)، می‌فرمایند: «سلام بر تو اى نور دیده‌ام و میوه دلم!» و در پاسخ سلام امام‌حسین (ع) نیز می‌فرمایند: «سلام بر تو اى فرزند من و اى نور دیده‌ام و میوه دلم!».
ایشان فرزندانشان را برای یادگیری و تعلیم و تزکیه، آماده و تشویق می‌کردند؛ برای مثال به فرزندشان امام‌حسن (ع) می‌فرمودند: «به مسجد برو، آنچه از پیامبر (ص) شنیدی، فراگیر و نزد من بیا و برای من بازگو کن».
شیوه تربیتی حضرت زهرا (س) بر عاشورای حسینی و تاریخ‌سازی این واقعه نیز تأثیر بی‌بدیل می‌گذارد؛ چنان‌که حضرت اباعبدا... الحسین (ع) در پاسخ به پیشنهاد بیعت و همکاری یزید، می‌فرمایند: «ما در دامنی پرورش یافتیم که به ما اجازه نمی‌دهد کار زشت انجام دهیم و با تو همراه شویم.»
سیدالشهدا (ع) در این تعبیر به کرامت و بزرگی حضرت زهرا (س) اشاره می‌کنند. این موضوع درباره حضرت زینب (س) و تاریخ‌سازی ایشان هم صادق است؛ زیرا اهل‌بیت (ع)، عظمت شخصیتی خود را با پرورش در دامان حضرت زهرا (س) به‌دست آورده‌اند.
حضرت زهرا (س) مادری دلارام برای فرزندانشان و همسری مهربان برای امیرمؤمنان (ع) بودند. از حضرت امیر (ع) روایت شده است: «هرگاه به چهره فاطمه (س) می‌نگریستم، غم و اندوهم برطرف می‌شد». این خیلی مهم است که مادر و همسر، پناه و آرام‌بخش خانه باشد. مادر در تراز نگاه فاطمی، شخصی است که حتی به وقت خطا، فرزندان را دوست می‌دارد، خطا را خط می‌زند، اما فرزند را نه.
مادر در تراز فاطمی پرعاطفه است و حتی در خطاب‌های خود از ابراز مهر و عطوفت و تربیت، غافل نیست و بچه‌ها را عادی صدا نمی‌زند.
حضرت زهرا (س) به‌عنوان الگوی تام‌وتمام مادرانگی، خطاب‌های زیبایی برای فرزندانشان داشتند و این‌چنین، فضایی محبت‌آمیز را بر روابط خود و بچه‌ها حاکم می‌کردند. سیره فاطمی به مادران یاد می‌دهد که چتر محبتشان همیشه بر سر بچه‌ها باز باشد. فداکاری، دیگر ویژگی حضرت زهرا (س) به‌عنوان مادر است. در روایت است که فرزندان نیز چنین نگاهی به مادر داشتند و به‌خاطر مادر از علایق خود چشم می‌پوشیدند.
نه‌فقط در کسوت مادری بلکه در جایگاه همسری نیز صدیقه‌کبری (س) الگویی بی‌بدیل هستند؛ چنان‌که رفتار ایشان با امیرالمؤمنین (ع)، برترین الگو‌ها در رفتار بانوان با همسرانشان است. در حدیثی از آن بانوست که فرمودند: «بهترین شما کسانی هستند که در برخورد با مردم، نرم‌تر و مهربان‌ترند و با همسرانشان، مهربان و بخشنده‌اند.»
وقتی انسان مادر شد، خداوند همه سمت‌های خوب عالم را در نسبت با فرزند به او عطا می‌کند. اینکه حضرت رسول (ص)، فاطمه‌زهرا (س) را مادر خود می‌خوانند، به‌دلیل مهر و عطوفت سرشاری بود که آن بانوی بزرگوار اسلام در حق پدر ابراز می‌کردند. وقتی پیامبر (ص) که خود رحمه‌للعالمین بودند، چنین تعبیری را برای دخترشان به‌کار می‌برند و ایشان را مادر خود می‌خوانند، پس هرچه خیر و نیکی و رحمت و برکت است، به‌واسطه فیض وجود صدیقه‌طاهره (س) به ما هم می‌رسد. حضرت زهرا (س) برای عالم، مادری کرده‌اند.
حضرت فاطمه (س) احترام بسیار برای همسرشان امیرالمؤمنین علی (ع) قائل بودند و نام ایشان را با احترام یاد می‌کردند. گاهی حضرت را با کنیه «ابالحسن» می‌خواندند و گاهی به‌دلیل قرابت نسبی، ایشان را «یا ابن‌عم» صدا می‌زدند. هرگز از ایشان خواسته‌ای نداشتند که در توان حضرت امیر (ع) نباشد و همیشه طوری رفتار می‌کردند که دلارام مولا (ع) باشند. به فرموده مولای متقیان (ع)، حضرت زهرا (س) هرگز ایشان را نرنجاندند و آزرده نکردند و در هیچ امری، قدمی برخلاف میل باطنی آن حضرت برنداشتند.
مسئله مهم و متحیرالعقول آن است که خدای قادر متعال و علیم و بی‌نیاز، رضایت خود را منوط و مشروط به رضایت فاطمه (س) کرده است: «إِنَّ اَ... لَیَغْضَبُ لِغَضَبِ فَاطِمَه وَ یَرْضَى لِرِضَاهَا»! گویی وجود مبارک فاطمه‌زهرا (س)، عرش و مرکز فرماندهی خداست.
با مرور سیره ایشان درمی‌یابیم که بندگی تمام‌عیار و تلاش برای کسب رضای خدا، فاطمه (س) را محور و دلیل خلق آفرینش کرده است.
در حدیثی شریف از صدیقه‌طاهره (س) نقل است که فرمودند: «اگر بنده‌ای عبادت خالص خود، یعنی بدون چشمداشت و توقع و از سر احساس وظیفه، با شوق عبادت، همراه با احساس دین و بدهکاری و فقر و نیاز مطلق را برای خدا بفرستد، خدای متعال نیز افضل مصلحت و بهترین مصلحت را برایش تقدیر خواهد کرد»؛ «هرکه برای خدا باشد، خدا هم برای اوست».
حضرت زهرا (س) کوشیده‌اند با این روایت به ما یاد بدهند اگر می‌خواهیم از همه لطف، رحمت و نعمات الهی بهره‌مند شویم، باید با همه وجود، خدا را بندگی کنیم و سقف وجود و توان خویش را در مسیر این بندگی، هزینه و سرمایه‌گذاری کنیم. اگر چنین شد، آفریدگار عالم هم با همه اسمای جمال و جلالش به استقبال ما می‌آید و بهترین مصلحت‌ها را برای ما تقدیر می‌کند.
به‌عبارت بهتر، فاطمه‌زهرا (س) به ما معامله با خدا را می‌آموزند و اینکه چگونه بهترین مصلحت‌های خدا را روزی خود کنیم و مسیر قرب و رضای الهی را بدون وسوسه و شبهه بپیماییم.
حضرت فاطمه (س) به زنان می‌آموزند در انجام وظایف اجتماعی و غیراجتماعی خود به‌گونه‌ای عمل کنند که محوریت آن‌ها در خانواده خدشه‌دار نشود و اگر در عرصه تعهدات اجتماعی نیز وارد می‌شوند، باید حد و مرز و حریم داشته باشند.
وقتی امام‌زمان (عج)، دختر پیامبر (ص) را الگوی خود معرفی می‌کنند، ما چرا از این گنجینه عظیم غافل باشیم و نکوشیم از آن الگو بگیریم؟ باید مادرانگی‌ها، عشق و دلدادگی‌ها به پدر، همسر، فرزند و امت در سیره فاطمی را به‌ویژه برای جامعه زنان و دختران تبیین کنیم و از هنر در این‌باره بهره بگیریم.
همه علما و اندیشمندان هرچه تلاش کنند، سِر مکتوم وجود فاطمه (س) قابل شناسایی و درک نیست، اما این وظیفه ما را ساقط نمی‌کند. باید به شناخت و اجرای سیره فاطمی، اهتمام داشت و ابزار‌های مختلف را برای آن به‌کار گرفت.