مروری بر ضعف‌ها و قوت‌ها، پویش «سه‌شنبه‌های بدون خودرو» در آخرین سه‌شنبه سال ۹۸
مرتضی اخوان - همه‌چیز از یک اعتصاب سراسری آغاز شد، اعتصابی که با تدبیر دولت هلند در سال ۱۹۷۳ به پویش فرهنگی‌ورزشی بزرگی تبدیل شد که حالا هلند را به یکی از کشور‌های پیشتاز در حوزه استفاده مردم از دوچرخه و هوای پاک بدل کرده است. این ایده جهانی امروز در ایران در قالب پویش‌های بدون خودرو خودش را نشان داده است و در مشهد، چند سال است هر هفته سه‌شنبه‌ها پویش «سه‌شنبه‌های بدون خودرو» اجرا می‌شود. اگرچه سه‌شنبه‌های بدون خودرو یک حرکت فرهنگی‌ورزشی در راستای ترویج فرهنگ استفاده از دوچرخه، کمک به کاهش آلودگی و به تبع آن سلامت آحاد جامعه از طریق ورزش است، در طول سال‌های اخیر، به‌دفعات دستخوش شوآف‌های تبلیغاتی شده و نتوانسته است آن‌طور که باید و شاید در بستر ایده جهانی خود بومی‌سازی شود.
واکاوی یک ایده جهانی
هلندی‌ها در سال ۱۹۷۳ و در پی گران شدن نفت اوپک خودرو‌های خود را از منزل بیرون نیاوردند تا بزرگ‌راه‌ها، خیابان‌ها و کوچه‌پس‌کوچه‌های این کشور شاهد حضور مردم با دوچرخه، پای پیاده یا حتی با اسب باشد. بعد از این اتفاق، ۲۲ سپتامبر در بسیاری از کشور‌های جهان روز جهانی بدون خودرو نام‌گذ اری شد و هدف از اجرای این طرح ترویج استفاده از سیستم حملونقل عمومی، دوچرخه‌سواری و راه رفتن است. این در حالی است که بسیاری از شهر‌های جهان برای گرامیداشت این رویداد بزرگ، رانندگان خودرو را به گذاشتن خودرو در خانه و انتخاب روش‌های جایگزین حملونقل تشویق می‌کنند.
پویش سه‌شنبه‌ها در سالی که گذشت
پویش سه‌شنبه‌های بدون خودرو در سالی که گذشت هم مانند چند سال اخیر در مشهد با قوت برگزار شد. بر اساس اعلام رئیس کمیته دوچرخه‌سواری هیئت ورزش‌های همگانی خراسان رضوی، در سال جاری ۲۸ پویش سه‌شنبه‌های بدون خودرو برگزار شد و در این میان بیش از ۱۰۰۰ نفر در این برنامه شرکت کردند. جاودانی در این باره می‌گوید: «در سالی که گذشت بیشتر هدفمان از اجرای برنامه پویش سه‌شنبه‌های بدون خودرو ادارات و سازمان‌ها بودند.» وی با تشریح این برنامه‌ها خاطرنشان می‌کند: «با این کار، به دنبال آن بودیم که فرهنگ استفاده از دوچرخه و ورزش را میان کارمندان ادارات و رؤسای آن‌ها جا بیندازیم.» جاودانی با اشاره به دستاورد‌های این حرکت تصریح می‌کند: «در این مسیر، خوشبختانه بسیاری از ادارات که ما برایشان برنامه پویش را داشتیم به خرید دوچرخه برای کارمندانشان ترغیب شدند. به عنوان نمونه، شرکت گاز خراسان رضوی و اداره اوقاف این اقدام را انجام دادند.»
مردم‌گریزی و نبود زیرساخت‌ها
سه‌شنبه‌های بدون خودرو که در جهان با نام روز بدون خودرو اساسا به دنبال ترغیب شهروندان برای استفاده از دوچرخه و بیرون نیاوردن خودروهایشان است، در مشهد با چالش‌های رنگارنگی رو‌به‌روست. یکی از جدی‌ترین چالش‌های این طرح که شاید در سال ۹۸ آن را به سمت و سوی اداری‌بازی پیش برد، کمبود سخت‌افزار (دوچرخه) و نبودِ بستر‌های مناسب برای اجرای این برنامه بود. فرسوده و غیراستاندارد بودن دوچرخه‌های ایستگاه‌های دوچرخه به اندازه‌ای ناامیدکننده است که مردم رغبتی به استفاده از دوچرخه ندارند. از طرفی، قیمت بالای دوچرخه هم سبب شده است مردم نتوانند با هزینه شخصی دوچرخه بخرند. حساسیت‌های اجتماعی که بر مسئله دوچرخه‌سواری بانوان در مشهد وجود دارد سبب شده است اجرای برنامه‌های سه‌شنبه‌های بدون خودرو دشوار و برای مجریان کاری طاقت‌فرسا و پردردسر باشد. با در نظر گرفتن جمیع این مسائل، باید گفت سه‌شنبه‌های بدون خودرو اگر چندان وجهه مردمی هم در مشهد نداشته باشد، دور از تصور نیست.
اختلاف نظر بر سر یک پویش
یکی از مسائلی که سه‌شنبه‌های بدون خودرو را نه‌تن‌ها در مشهد بلکه در کشور طی سال ۹۸ دچار چالش کرد اختلاف نظر در برگزاری این برنامه میان فدراسیون دوچرخه‌سواری و فدراسیون ورزش‌های همگانی بود. تشکیل کمیته دوچرخه‌سواری فدراسیون ورزش‌های همگانی سبب شده بود فعالیت‌های همگانی دوچرخه در سطح شهر‌ها با هدایت این کمیته دنبال شود و از سویی فدراسیون دوچرخه‌سواری هیئت‌های خود را موظف کرده بود در قبال فعالیت‌های همگانی دوچرخه و برگزاری همایش‌ها گزارش بدهند. دست آخر با حکم وزارت ورزش، فدراسیون دوچرخه‌سواری و به تبع آن هیئت‌های مطبوع مسئول برگزاری برنامه‌های همگانی دوچرخه‌سواری در کشور شدند. جاودانی، مسئول کمیته دوچرخه‌سواری هیئت ورزش‌های همگانی، در این باره می‌گوید: «۲ سال پیاپی است که کمیته دوچرخه‌سواری هیئت ورزش‌های همگانی خراسان رضوی کمیته برتر در کشور می‌شود و امسال هم نزدیک ۲ ماه قبل که آخرین برنامه سه‌شنبه‌های بدون خودرو را داشتیم، پطروسیان، پایه‌گذار دوچرخه‌سواری همگانی کشور، حکم سفیر دوچرخه‌سواری را به شهردار مشهد داد. با وجود این، فدراسیون دوچرخه‌سواری اصرار دارد که باید سه‌شنبه‌های بدون خودرو زیر نظر هیئت دوچرخه‌سواری باشد و از این رو، کار را از کمیته دوچرخه‌سواری هیئت ورزش‌های همگانی گرفته‌اند.»
سه‌شنبه‌های ۹۸ بهتر از ۹۷
مهدی روزبهان، رئیس هیئت دوچرخه‌سواری خراسان رضوی، سکان هدایت پویش سه‌شنبه‌ها را از این پس برعهده خواهد داشت. او درباره کیفیت اجرای این ایده جهانی در سالی که گذشت می‌گوید: «سال ۹۸ از سال ۹۷ خیلی بهتر شده بود، زیرا امسال مسیر‌های دوچرخه‌سواری بهتری در اختیار این پویش قرار گرفته بود.» وی با اشاره به چالش‌های سه‌شنبه‌های بدون خودرو اذعان می‌کند: «مهم‌ترین مسئله به نظر من آن است که مسیر دوچرخه باید در خیابان باشد، نه پیاده‌رو.» وی می‌افزاید: «سرعت معمول دوچرخه در مسیر خیابان شهری ۲۰ کیلومتر است و این سرعت با توجه به موانع برای مسیر‌های پیاده‌روی مناسب نیست. البته خوشبختانه شهرداری مشهد طی چند ماه اخیر مسیر‌های خوبی مثل مسیر سناباد را به مسیر دوچرخه در خیابان اختصاص داده است.» روزبهان خاطرنشان می‌کند: «کیفیت دوچرخه‌های ایستگاه‌ها هم مناسب نبود و قرار است طبق قراردادی که شهرداری بسته است، ۲۰۰ دوچرخه نو و استاندارد به ایستگاه‌های دوچرخه‌سواری شهری در سال ۹۹ تزریق شود.»
سه‌شنبه‌های بدون خودرو در سال ۹۹
حالا سه‌شنبه‌های بدون خودرو در سال ۹۹ دست متولیان جدید خود واگذار شده است. هیئت دوچرخه‌سواری در سال آینده در حالی باید این پویش را اجرا کند که انتظار می‌رود با بهبود شرایط، کیفیت دوچرخه‌های موجود، فراهم ساختن زیر‌ساخت‌های مسیر دوچرخه و مشارکت دادن بیشتر مردم با طرح‌های نوین در این پویش، آن را به سوی اجرای هر چه بهتر پیش ببرد. روزبهان، رئیس هیئت دوچرخه‌سواری، با اشاره به یکی از طرح‌های پیشنهادی‌اش برای این پویش در سال پیش رو می‌گوید: «برنامه‌های زیادی برای سه‌شنبه‌ها در سال ۹۹ داریم که باید به آن‌ها برسیم، از افزایش مسیر‌های دوچرخه‌سواری خیابانی بگیرید تا بالا بردن کیفیت دوچرخه‌ها.» وی می‌افزاید: «یکی از طرح‌های پیشنهادی ما این است که از مسئولان خواستیم در سال پیش رو یک روز در هفته و در یک ساعت خاص چند مسیر پرتردد شهری را ببندند و به عبور و مرور با دوچرخه اختصاص بدهند.» طرحی که البته به گفته روزبهان هنوز با آن موافقت نشده است. سه‌شنبه‌های بدون خودرو ایده‌ای جهانی است که این روز‌ها در گیر و دار شکل گرفتن بومی خود قرار دارد و می‌تواند به اتفاقی مبارک برای سلامت جامعه بدل شود.