الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ هرچه به روز‌های پایانی سال نزدیک‌تر می‌شویم، فضا‌های شهری حال وهوای بهارانه تری پیدا می‌کنند. جشنواره هنرهای شهری که بهار ۱۴۰۳ شانزده ساله می‌شود، برای بسیاری از مردم مشهد و همچنین زائران نوروزی این شهر یادآور خاطرات نوستالژیک فراوانی است که بسیاری از آن‌ها در عکس‌های خانوادگی ثبت شده اند. از سال گذشته فستیوال نوری به بخش‌های مختلف این جشنواره اضافه و با استقبال مردم روبه رو شده است.
جشنواره‌های نوری که امروزه به مناسبت‌های مختلف در دنیا برگزار می‌شوند، کاربرد‌های متفاوتی دارند، اما بهره هنرهای شهری از آن‌ها توانسته است شور و هیجان زیادی را در فضا‌های عمومی به وجود بیاورد. این جشنواره امسال نیز در بوستان کوهسنگی برگزار می‌شود. در این گزارش به سراغ سه نفر از هنرمندان حاضر در این بخش رفتیم و با آن‌ها درباره این آثار و تأثیرشان در فضا‌های شهری گفتگو کردیم.
سیدمحمدهادی طباطبایی یزدی و گروهش که سال گذشته با یازده اثر در پهنه علم حضور داشتند، امسال نیز با «گنبد خیال» در جشنواره نور بوستان کوهسنگی شرکت کرده اند. او دراین باره توضیح می‌دهد: این اثر دانش بنیان، شبیه آسمان نماست و افراد می‌توانند به فضای داخلی آن که محیط «اینرسی» نام دارد، وارد شوند. در این محیط فرد با تصویر‌های فراگیر ایجادشده روی سقف و دورتادور گنبد احاطه می‌شود و تحت تأثیر این تصاویر در محیط‌های مختلف قرار می‌گیرد.
او می‌افزاید: به تازگی آسمان نما‌ها در دنیا خیلی مورد توجه قرار گرفته اند، اما به دلیل هزینه‌های زیاد فناوری شان کمتر در کشور ما استفاده می‌شوند. این فناوری بیشتر در آموزش و گردشگری کاربرد دارد و ترکیبی از فناوری، علم و هنر است. ما سال هاست در زمینه آسمان نما‌ها کار می‌کنیم و این فناوری را بومی کرده ایم. اکنون نیز درحال اجرای یک نمونه گردشگری و شهری آن در بوستان کوهسنگی هستیم.
طباطبایی یزدی دنیای امروز را دنیای استفاده از فناوری و علم می‌داند و می‌گوید: تلفیق فناوری با هنر است که می‌تواند تأثیر بیشتر و عمیق تری بر مخاطب بگذارد. طراحی و اجرای هنرهای شهری دیگر مانند قدیم نیست که افراد بتوانند با به کارگیری یک هنر و ممارست روی آن به یک اثر جذاب برسند.
اثر ما نیز همراه با فناوری است که در بخش محتوایی اش از هنر استفاده شده است. برای این منظور از خلاقیت هنرمندان گوناگونی مانند سناریست و تصویرگر بهره برده ایم. در این اثر، محتوا بدون فناوری بی معنی است و فناوری نیز اگر دارای محتوای هنری نباشد، قابل نمایش نیست.
او اضافه می‌کند: ترکیب فناوری و هنر در مشهد خیلی کم استفاده شده است. یکی دو سال است که شهرداری چنین کار‌هایی را به رسمیت شناخته است. تا پیش از آن فقط نگاه هنری به هنرهای شهری وجود داشت و المان‌ها بیشتر جنبه مجسمه و تزیینی داشتند. در یکی دو سال گذشته به جنبه‌های عملکردی، تعاملی و فناورانه توجه بیشتری شده است.
این خیلی مهم است، چراکه دنیا به این سمت رفته است. ما هم در حدواندازه خودمان داریم تلاش می‌کنیم این اتفاق در شهرمان بیفتد. البته هنوز آثار تعاملی خیلی کم در هنرهای شهری وجود دارد. پهنه نور نمونه خوبی از این آثار است، ولی کافی نیست. مشهد در این موضوعات در کشور پیشروست، اما هنوز ظرفیت‌های مغفول زیادی دراین باره وجود دارد.
این هنرمند با انتقاد از فرایند جشنواره که خیلی دیر شروع می‌شود، می‌گوید: پروژه‌هایی مانند پروژه ما یک سال زمان می‌برند، ولی معمولا تا وقتی که روند اداری طی شود، بودجه تخصیص پیدا کند و امکان انعقاد قرارداد فراهم شود، خیلی دیر می‌شود. ما هم سال گذشته و هم امسال مجبور شدیم در دو ماه کار چندین ماه را انجام بدهیم. این نقطه ضعف جشنواره است. البته برگزارکنندگان جشنواره تقصیری ندارند، چون شهرداری معمولا تا پیش از آن درگیر تسویه پروژه‌های سال قبل است.
عفت بهار، دیگر هنرمند حاضر در جشنواره، امسال دوازدهمین سال است که در بخش‌های مختلف آذین و المان با جشنواره هنرهای شهری مشهد همکاری می‌کند. از سال قبل که بخش نور به جشنواره اضافه شده است، در این بخش هم آثاری داشته است. او بهار امسال در جشنواره نور با اثری با عنوان «ضامن آهو» شرکت می‌کند. او دراین باره می‌گوید: در این اثر تابلو «ضامن آهو»ی استاد فرشچیان را به صورت سازه‌های حجیم با پارچه و مفتول می‌سازیم.
داخل این سازه‌ها نور کار می‌شود. سال گذشته نیز این تکنیک را برای اولین بار در ایران اجرا کردیم، اما امسال سعی کردم تکنیک‌های نوری متفاوت تری اجرا کنم. تحقیق کردم و از تجربیات قبلی ام بهره گرفتم و درنهایت به اثر استاد فرشچیان رسیدم. این اثر زیبا، تاکنون به صورت حجم کار نشده است. این هنرمند به استقبال بیشتر مردم از سازه‌های نوری در مقایسه با المان و آذین اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: سال گذشته استقبال از بخش نور خیلی خوب بود.
در هفته اول به صورت کامل در کنار آثار حضور داشتم و استقبال زیاد مردم را می‌دیدم؛ خیلی خوش حال بودند که یک کار نوآورانه می‌بینند و می‌توانند فضایی شاد را تجربه کنند. حتی مسافران خیلی به وجد آمده بودند و دوست داشتند جشنواره در فصول مختلف سال ادامه دار باشد.
او با بیان اینکه رویارویی مردم با المان‌ها و هنرهای شهری به فرهنگ سازی زیادی نیاز دارد، می‌گوید: طراحی سازه‌های نوری معمولا به گونه‌ای است که مردم کمتر باید با آن‌ها تعامل داشته باشند. بعضی آثار کار‌های تعاملی اند، ولی بسیاری از آثار نیازی به تعامل ندارند. سال گذشته من یک سازه بزرگ پارچه‌ای داشتم و با وجود اینکه نگهبان گذاشته بودیم، برخورد مردم با آن خیلی زیاد بود. آن قدر روی سازه سوار شده بودند که همان هفته اول کار خراب شد و ما مدام درحال تعمیر آثار بودیم. فرهنگ سازی نیازمند زمان است.
بهار ادامه داد: باتوجه به مصادف شدن نوروز با ماه رمضان، المان‌های نوری ظرفیت زیادی برای پرکردن اوقات فراغت مردم در تعطیلات دارند. بعد از افطار زمانی است که معمولا مردم به پارک‌ها مراجعه می‌کنند و این بخش می‌تواند فضای خاطره انگیز و مفرحی برای مردم ایجاد کند. در دنیا جشنواره نور جزو جشنواره‌های معتبری است که به مناسبت‌های مختلف برگزار می‌شود.
این هنرمند ترکیب بین هنر و نور را برای بزرگ سالان و کودکان جالب و آموزنده می‌داند و می‌گوید: وقتی هنرمندان از فناوری استفاده می‌کنند، راهی برای تعامل و ربط دادن آن فناوری با هنر پیدا می‌کنند. اگر فقط از فناوری بدون نوآوری و خلاقیت استفاده شود، نمی‌توان گفت اثر هنری خلق شده است. برای مثال ریسه نوری در همه جای شهر استفاده می‌شود، ولی وقتی فرم ویژه‌ای به آن داده و به شکل هدفمند چیدمان می‌شود، به یک اثر هنری تبدیل می‌شود.
فناوری وقتی از قالب هنر استفاده کند، برای مخاطب جذاب می‌شود. او می‌افزاید: در کارگروه‌ها معمولا طرح‌ها و ایده‌های خیلی خوبی مطرح می‌شوند، ولی متأسفانه به دلیل مشکلات بودجه ای، خیلی از آن‌ها به سرانجام نمی‌رسند. نبود بسیاری از این فناوری‌ها در کشور مانع دیگری در این زمینه است. حتی اگر ایده خوبی باشد و هزینه اجرای آن هم وجود داشته باشد، خیلی مواقع امکان واردکردن متریال مرتبط با آن وجود ندارد.
علی صدقی امسال برای اولین بار با اثری مبتنی بر فناوری جدید دانش بنیان در جشنواره نور جشنواره هنرهای شهری مشهد شرکت کرده است. او دراین باره می‌گوید: سه بازی به نام‌ها «قرینه یابی»، «شکست آینه ها» و «توپ‌های شیطون» برای گروه سنی ابتدایی طراحی کرده ایم که از فناوری پردازش تصویر بهره می‌برند و درواقع ارتباط سیستم با کودک از طریق پردازش تصویر و نور است. این بازی‌ها که قرار است در بوستان کوهسنگی نصب شوند، هم جنبه نوستالژیک دارند و هم به نوعی آموزشی هستند.
او با بیان اینکه این فناوری برای اولین بار است که در جشنواره هنرهای شهری ارائه می‌شود، توضیح می‌دهد: اساس این بازی‌ها قوانین فیزیک است و طی آن کاربر از طریق تصویر با یک جسم خارجی ارتباط برقرار می‌کند. پردازش تصویر اغلب در صنعت و برای فرایند‌های جداسازی و مرتب سازی استفاده می‌شود. البته در کشور ما در همین بخش هم این فناوری به صورت خیلی ضعیف کار شده است.
صدقی المان‌های نوری را پروژه‌هایی پیچیده و زمان بر توصیف می‌کند و می‌گوید: ما از شش ماه پیش درگیر برنامه نویسی این پروژه هستیم. از این نظر شاید بتوان این اثر را در مقایسه با دیگر آثار جشنواره متمایز کرد. بعد از شش ماه هنوز داریم برنامه را باتوجه به تغییرات به روز می‌کنیم. این مسئله خیلی تمرکز و انرژی ما را می‌گیرد.
او در پاسخ به این پرسش که المان‌های نوری تا چه میزان در دسته محصولات هنری قرار می‌گیرند، می‌گوید: بیش از ۹۰ درصد اثر ما فناوری و کمتر از ۱۰ درصد آن هنر است. ما از طراحان هنری کمک گرفته و جلسات متعددی با طراحان هنری و متخصصان بازی‌های کودکان داشته ایم، اما وجه فناوری آن بارزتر است.