سعید جلائیان | شهرآرانیوز؛ چشمانش را بسته‌اند، می‌فهمد در جعبه آهنین باز شده است، برای همین با پا‌های بسته می‌کوشد از آن خارج شود، اما دستی قوی مانع آزادی‌اش می‌شود. همان دست دورش را می‌گیرد و از جعبه خارجش می‌کند. هر دو بالش در طول چند روز اسارت و سفر حسابی گرفته است، بار‌ها شاهین قوی‌جثه در قفس تنگ کوشیده است تا بال بزند یا بال‌هایش را کمی باز کند. حالا همان دست مهاجم یکی از حداقل بال‌هایش را با زور تا انتها می‌کشد که سخت آزار می‌بیند.
این شاهین بخت‌برگشته تا همین چند هفته قبل در آسمان آزادانه پرواز می‌کرد، اما درست در فصل تخم‌گذاری که این پرنده مغرور روی زمین می‌ماند و به دنبال شکار می‌رود، هنگام شکار پرنده‌ای کوچک ناگهان یک تور بلند رویش را پوشاند و این‌گونه اسیر قاچاقچیان پرندگان شکاری شده بود. سودجویانی که با حمله به پرندگان، دکانی برای خود ساخته‌اند و اگر گرفتار نشوند پول‌های کثیف زیادی به جیب‌هایشان سرازیر می‌شود، هرچند محیط‌بانان بیکار ننشسته‌اند و سالانه تعداد زیادی از قاچاقچیان پرندگان را دستگیر می‌کنند.
هرچند گونه‌های مختلف شاهین و عقاب به‌ندرت دیده می‌شوند. آن هم با وجود تنوع اقلیمی که در استان ما وجود دارد و در طول تاریخ همواره زیستگاه گونه‌های مختلف پرندگان بوده و علاقه‌مندان به پرنده‌نگری از سرتاسر جهان و کشور برای مشاهده پرنده‌ها به استان ما می‌آمدند. حالا به گفته علی مهدوی، یکی از پرنده‌نگران استان، فعالیت معادن، جاده‌کشی، تغییرات اقلیمی و به‌ویژه شکار و قاچاق پرندگان کار پرنده‌نگران را برای مشاهده گونه‌های مختلف دشوار کرده و بسیاری از این پرندگان را به گونه‌هایی در حال انقراض تبدیل کرده است.
این کارشناس تنوع زیستی که از فعالان محیط‌زیست خراسان‌رضوی است درباره قاچاق پرندگان می‌گوید: قاچاق پرندگان در استان ما به دو صورت انجام می‌شود، قاچاق داخلی بیشتر مربوط به خانواده چکاوک‌ها و سهره‌سانان (خانواده‌ای از پرندگان دانه‌خوار و حشره‌خوار با نوک کوتاه، مخروطی و قوی و با پر و بالی رنگارنگ هستند.) می‌شود که به خاطر آوازشان صید می‌شوند و حتی گاهی در واحد‌های تجاری، چکاوک‌هایی را می‌بینیم که غیرقانونی صید شده‌اند و در قفس آواز می‌خوانند، متأسفانه سهره طلایی در کشورمان متقاضی زیادی دارد.
وی ادامه می‌دهد: گروه دوم قاچاق، متأسفانه به گونه‌های با درجه حفاظتی بالاتر مربوط می‌شود، پرندگانی از انواع گونه‌های شاهین به‌ویژه بالابان و بحری که درشت‌جثه هستند. همچنین شاهین‌هایی مانند دلیجه، لیل و هوبره که برای طعمه پرندگان شاهین و عقاب توسط شکارچیان شکار می‌شوند. متأسفانه قاچاقچیان این پرندگان زیبا را از استان ما شکار و در شرایطی بسیار بد آنها را به کشور‌های حوزه خلیج‌فارس قاچاق می‌کنند. این قاچاق باعث کاهش چشمگیر این گونه پرندگان در کل منطقه شده است.
مهدوی می‌گوید: متأسفانه هم‌وطنان ما هم خیلی اوقات در طبیعت با یک لانه پرنده با جوجه‌های شاهین یا عقاب که روبه‌رو می‌شوند، فکر می‌کنند هر شاهین و عقابی قیمتی است و گاهی گردشگران جوجه‌ها را ازلانه‌ها برمی‌دارند و سالانه تعداد زیادی از جوجه‌های این پرندگان به همین دلیل تلف می‌شوند. این‌کار با روش قاچاقچیان که جوجه‌های پرندگان را از لانه می‌دزدند تفاوتی ندارد و هر دو کار باعث شده است گونه‌های مختلف شاهین و هوبره در خطر انقراض قرار بگیرند.
این فعال محیط‌زیست با اشاره به سرنوشت مشترک بیشتر پرندگانی که از خراسان‌رضوی به کشور‌های حوزه خلیج فارس قاچاق می‌شوند، بیان می‌کند: در کشور‌های عربی شاهین‌های قاچاق شده را با روش‌های دشوار آموزش می‌دهند و به شاهین‌بازان عرب می‌فروشند.
وی درباره چگونگی به‌کارگیری این پرندگان تصریح می‌کند: این حیوانات بیشتر برای تفریح و خوش‌گذرانی اسیر می‌شوند، معمولا خریداران شاهین‌ها در میهمانی‌هایی که دور هم جمع می‌شوند برای تفریح اقدام به شرط‌بندی می‌کنند و یک پرنده هوبره را که می‌خواند رها می‌کنند، هوبره که به پرواز در می‌آید، شاهین‌های شکاری آموزش‌دیده را نیز رها می‌کنند.
پرنده هوبره وقتی متوجه نزدیکی شاهین به خود می‌شود، خمیر رقیقی از ناحیه مقعد به سمت پرنده شکارچی رها می‌کند. خمیری که روی بال شاهین می‌ریزد و این پرنده به سمت زمین سقوط می‌کند. افرادی که برای دیدن این مسابقه می‌آیند از این صحنه لذت می‌برند و برای هیچ کدام از آنها نه شاهین که به‌سمت مرگ سقوط می‌کند و نه هوبره مهم نیست.
ماجرای قاچاق پرندگان، یک پدیده پیچیده است و به عبارتی پرندگان و صیادان در یک زمان به خراسان‌رضوی کوچ می‌کنند، موضوعی که فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان درباره‌اش می‌گوید: بهار فصل تخم‌گذاری پرندگان است و تابستان که خراسان‌رضوی میزبان پرندگان مهاجر است، متأسفانه صیادان در قالب باند‌های متخلف از استان‌های جنوبی کشور به اینجا می‌آیند. هم‌زمان با حضور این افراد ما نیز فعالیت خود را برای مقابله با آنها آغاز می‌کنیم.
سرهنگ ابوالفضل شعبانی درباره نوع برخورد با قاچاقچیان ادامه می‌دهد: در این مدت زیستگاه‌هایی را که پرندگان مهاجر در آنجا مستقر می‌شوند شناسایی و نیرو‌های خودمان را در این مکان‌ها فعال می‌کنیم. همچنین از همیاران محیط زیست کمک می‌گیریم و منابع خبری خود را به کار می‌گیریم تا در صورت مشاهده شکارچیان یا تله و... به ما اطلاع دهند. همچنین در این مدت با مراجع قضایی و انتظامی همکاری و تعامل بیشتری برقرار می‌کنیم.
آن طور که فرمانده محیط‌زیست استان می‌گوید، بسیاری از قاچاقچیان پرندگانی که سال قبل از جنوب کشور به استان ما آمده و دستگیر شده‌اند، در زندان هستند و هنوز به شهر‌های خود بازنگشته‌اند.
شعبانی درباره دستگیری قاچاقچیان پرنده در استان توضیح می‌دهد: سال گذشته توانستیم اعضای باند‌ها و گروه‌های متعددی که قصد صید و قاچاق پرندگان شکاری را داشتند، دستگیر کنیم. یکی از این باند‌ها ۱۰عضو داشت که اعضای آن از جنوب کشور در شهرستان‌های مه‌ولات، نیشابور، قوچان، بردسکن و تربت‌حیدریه پراکنده شده بودند، خوشبختانه توانستیم اعضای این باند را ابتدا در مه‌ولات دستگیر کنیم و از بازجویی آنها به اعضای دیگر این باند برسیم.
وی ادامه می‌دهد: اعضای این باند پیش از شکار پرندگان باارزش دستگیر شدند البته در تلفن همراه آنها تصاویر متعددی از پرندگان ارزشمندی همچون دو بالابان وجود داشت که پیش از این شکار کرده بودند که این تصاویر با پرندگانی که تا لحظه دستگیری شکار کرده بودند در پرونده آنها درج شد و به مراجع قضایی معرفی شدند.
در ادامه فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست خراسان‌رضوی به انهدام باندی دیگر می‌پردازد و می‌افزاید: اعضای این باند را در شهرستان خواف با هماهنگی دستگاه‌های امنیتی و اطلاعاتی دستگیر کردیم، در این باند، شخصی که می‌خواست ۲۲ گونه هوبره را از استان خارج کند دستگیر شد و همدستانش نیز شناسایی شدند و دستور جلب آنها توسط مراجع قضایی صادر شده است.
شعبانی اضافه می‌کند: در شهرستان درگز گروهی حرفه‌ای را که در زمین دام حفر می‌کردند، شناسایی کردیم. در قوچان باندی با پنج عضو دستگیر شدند و تعدادی دیگر از قاچاقچیان و صیادان را در شهرستان‌های فریمان و زاوه دستگیر کردیم.
وی درباره قاچاق پرندگان در مشهد نیز بیان می‌کند: در مشهد به‌طور مداوم از پرنده‌فروشی‌های سطح شهر بازدید می‌کنیم، در یکی از بازدید‌ها ۴۵ گونه مختلف چکاوک، کبک وحشی و... را در بازار پرندگان کشف کردیم که یک متهم در این زمینه دستگیر شد. همچنین سال گذشته پنج گروه صیاد را دستگیر کردیم و از آنها دوازده بهله دلیجه، دو بهله عقاب، دو بهله لیل را به همراه ادوات مختلف صید کشف کردیم که تمامی این قاچاقچیان با توجه به قانون علاوه‌بر محکومیت حبس به جزای نقدی نیز محکوم شدند که توسط مراجع قضایی احکام بسیار خوبی صادر شده است. احکام بازدارنده‌ای از قبیل ۹۱ روز تا سه سال حبس و جزای نقدی برای این قاچاقچیان صادر شده است.
شعبانی درباره میزان جریمه صید پرندگان بیان می‌کند: برای هر بهله بالابان، دلیجه، بحری تا ۲۰۰میلیون تومان جریمه نقدی پیش‌بینی شده است، البته ما تنها به جریمه و مجازات اکتفا نمی‌کنیم و برای فرهنگ‌سازی چند سالی است که گام‌هایی برداشته‌ایم و در قالب آموزش افکار عمومی به دانش‌آموزان ساکنان روستایی طرحی به عنوان یک ساعت با محیط‌بان آموزش‌هایی داده می‌شود.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان با اشاره به پرندگانی که از قاچاقچیان کشف و به دامان طبیعت بازگردانده می‌شوند، می‌گوید: اگر جلو فعالیت این باند‌ها را نگیریم، امکان انقراض پرندگانی که زیستگاه آنها در استان ما هست وجود دارد. سازمان محیط زیست از لحاظ نیروی انسانی و امکانات کمبود‌هایی دارد، برای نمونه ما یک مساحت دو و نیم میلیون هکتاری را در قالب چهل منطقه چهارگانه زیرپوشش داریم، اما فقط برای هر ۱۸ هزار هکتار آن یک نیروی محیط‌بان وجود دارد.
وی ادامه می‌دهد: با وجود این کمبود، در فصل مهاجرت پرندگان همواره در آماده‌باش هستیم. محدودیت‌ها و گشت‌های محدودی داریم، اما توانسته‌ایم با برنامه‌ریزی و کمک گرفتن از فعالان محیط‌زیست و بومیان مناطق مختلف، عملکرد خوبی داشته باشیم. همواره از هم‌استانی‌های خود می‌خواهیم به ما کمک کنند.
ساکنان روستا‌های مختلف باید بدانند وقتی در فصل‌های مهاجرت پرندگان یک یا چند غریبه به‌ویژه از استان‌های جنوبی کشور به روستای آنها می‌آیند و درخواست اجاره خانه می‌کنند و از آنها سؤالاتی درباره پرندگان و زیستگاه آنها می‌کنند باید به آنها مشکوک شوند، به‌ویژه وقتی مشاهده می‌کنند که آنها دام پهن کرده‌اند، باید به ما اطلاع دهند.
به گفته شعبانی، اگر مردم به ما کمک کنند می‌توانیم با کمک مراجع قضایی و انتظامی در بحث شناسایی و دستگیری این افراد پیش از نابودی زیستگاه پرندگان گام مؤثری برداریم. علاوه بر این از همشهریان تقاضا داریم در صورت مشاهده فروش پرندگان وحشی در فضای مجازی، موضوع را به ما اطلاع دهند.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست خراسان‌رضوی از گردشگران و افراد بومی که در مناطق مختلف با شکارچیان روبه‌رو می‌شوند خواست تا خود اقدامی نکنند و موضوع را بلافاصله با سامانه ۱۵۴۰در میان بگذارند. همچنین در صورت نبود دسترسی به شبکه تلفن همراه، از این شکارچیان و پلاک خودرو آنها تصویربرداری کنند و به شماره ۰۹۱۵۹۰۵۵۹۷۰ارسال کنند.