حامد سرادار - شهرهوشمند یک مقصد نیست، بلکه یک مسیر است! این گزاره مهمی است که درک آن مانع خروج از مسیر صحیح دستیابی به شهرهوشمند می‌شود. این مسیر ذی‌نفعان و بازیگران زیادی دارد و حاصل آن را می‌توان در افزایش کیفیت زندگی خلاصه کرد. یکی از ذی‌نفعان و البته بازیگران شهرهوشمند را شهرداری‌ها باید دانست که در نظریه‌های مطرح هوشمندسازی شهرها نقش حکمروایی هوشمند را برعهده دارند. البته دولت در رأس حکمروایی است و زیر آن مدیریت شهری در این نقش به بازی می‌پردازد و به دلیل اینکه در کشور ما مدیریت واحد شهری نداریم، همین نقش باز خود به زیربخش‌های دیگری تقسیم می‌شود که یکی از آن ها شهرداری‌ها هستند. شهرداری مشهد نیز با آغاز به‌کار پنجمین شورای شهر هدف، شعار اصلی خود را هوشمندسازی شهر مشهد بیان و بر روی آن معطوف کرد.
معاونت برنامه‌ریزی شهرداری مشهد را شاید بتوان راهبر اصلی اجرای این شعار در شهرداری دانست که از اجرای پروژه‌های هوشمندسازی تا حمایت از ایجاد زیست‌بوم خلاق و نوآور در شهر برای حل مشکلات شهری را برعهده گرفته است. در نیمه عمر پنجمین دوره مدیریت شهرداری مشهد به سراغ شهریار آل‌شیخ، معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد، رفتیم تا با برنامه‌هایی که در این مدت برای هوشمندسازی شهر اجرا شده است و برنامه‌های آینده بیشتر آشنا شویم.
اگر شهرداری مشهد را رایانه فرض کنیم، باید معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی را پردازشگر آن بدانیم که همیشه سعی در به‌روزرسانی خود و فرایندهایش دارد. این به‌روزرسانی‌ها تا جایی که دیگر قطعات رایانه همراهی کنند، می‌تواند موجب افزایش سرعت شود. در همین راستا این معاونت در به‌روزرسانی‌هایی که از ۲سال پیش انجام داده، توانسته است فرایندهای مدیریت شهری را بهینه کند و ۴۰درصد از کاغذبازی‌ها و امضاها را کاهش دهد و برای سامان‌دهی چندهزار نیروی انسانی خود توانسته آیین‌نامه‌ها و قراردادهای منابع انسانی خود را تجمیع و یکپارچه کند.
پایان تحلیل و ارزیابی عملکرد بخش‌های مختلف شهرداری به‌صورت سنتی و دستی و نمایش آن به‌صورت لحظه‌ای و سیستمی، از دیگر اقدامات این معاونت بوده است که براساس برنامه بودجه‌ریزی عملیاتی تمام مناطق شهرداری و انطباق شاخص‌های ارزیابی براساس این برنامه‌های عملیاتی امکان‌پذیر شده است.
راهبردهای هوشمندسازی مشهد
اما در حوزه هوشمندسازی فرایندهای شهری، مهندس آل‌شیخ برای خود و زیرمجموعه‌اش مأموریتی تعریف کرده و نقشه راهی برای آن چیده است. او می‌گوید: هوشمندسازی در واقع مجموعه فعالیت‌هایی است که در راستای بهبود زندگی در شهر انجام می‌شود. این مفهوم به نوعی پاسخ هوشمندانه به مشکلات موجود در شهر است و قرار است مدل زندگی شهروندان را اصلاح کند. ما در شهرداری به‌عنوان بخشی از نظام مدیریت شهری سعی داریم تا چرخه کاملی از یک سازوکار هوشمندسازی را شکل دهیم. بخش اول بستر ارتباطی است که قسمتی از آن را موارد سخت‌افزاری از جمله اینترنت و دسترسی به آن و پهنای باند مناسب و میزان دسترسی مردم به سیستم‌های هوشمند تشکیل می‌دهد که سازمان فاوای شهرداری این وظیفه را در حوزه خدمات شهرداری برعهده گرفته است.
او بخش دیگر را سازوکارها و راه‌حل‌هایی می‌داند که باید برای هوشمندشدن فعالیت‌ها ایجاد شوند. مانند اتفاقی که در قالب شهرداری هوشمند در مناطق۱۲ و ۸ شهرداری مشهد انجام شده است و به‌زودی در ۴منطقه دیگر شهرداری انجام می‌شود و با اجرای کامل این پروژه به‌دنبال این هستند تا تمام نیازهای مردم به شهرداری بدون نیاز به حضور آن ها انجام‌پذیر باشد.
سومین بخش از نظر آل‌شیخ ایجاد بستری تعاملی برای ارتباط با مردم است و می‌گوید: ما باید بتوانیم به شهروندان پیام دهیم و هم آن ها بتوانند به مدیریت شهری پیام دهند. به‌عنوان مثال پیشنهادهای خود را در زمینه‌های مختلف به ما بگویند و ما هم بتوانیم در زمینه‌های مختلف نظرسنجی‌هایی را از شهروندان داشته باشیم. شهر هوشمند به این بستر ارتباطی دوطرفه نیاز دارد و قصد داریم در قالب اپلیکیشن «شهر من» این بستر را شکل دهیم.
بخش آخر جایی است که قرار است چرخه خلاقیت و نوآوری را در شهر هوشمند شکل دهد و بتواند ایده‌های جدیدی را برای حل خلاقانه چالش‌های شهری تولید کند که ترکیبی از شهر خلاق، مرکز نوآوری و کارخانه نوآوری خواهد بود. او می‌گوید: در شهر خلاق سعی داریم جامعه خلاق شهر را شناسایی کنیم و با آن ها ارتباط بگیریم و ایده‌ها و پیشنهادهای آن ها را بشنویم. در قالب مرکز نوآوری سعی می‌کنیم ارتباط جامعه خلاق را با مسائل و چالش‌های شهرداری برقرار کنیم. برای همین دفاتری را در دانشگاه‌ها ایجاد کرده‌ایم و سعی داریم آن ها را با مسائل شهرداری آشنا کنیم. در قالب کارخانه نوآوری هم سعی خواهیم کرد که زیست‌بومی را ایجاد کنیم که شتاب‌دهنده‌های بخش خصوصی به سمت حل مسائل شهری سوق پیدا کنند و بتوانند از بسترهای ما استفاده کنند. این بخش‌ها همگی در کنار هم از اجزای شهر هوشمند هستند.
نوآوری به سبک جدید
ما در دوره دیجیتال داروینیسم زندگی می‌کنیم، همان‌طور که فناوری و جامعه تکامل می‌یابد، این امری ضروری می‌شود که سازمان‌ها نیز مدل‌های کسب‌وکار خود را تکامل دهند. تهدید جدیدی به‌عنوان استارت‌آپ خاتمه‌بخش قسمت عظیمی از سهم بازار شرکت‌های قدیمی بوده و این روند روبه‌رشد است. مجله وال‌استریت بیان می‌کند که ارزش حدودا ۱۰۰ استارت‌آپ در آمریکا بیش از یک‌میلیارد دلار است. این استارت‌آپ‌های باارزش و گران‌قیمت، خیلی از اوقات بازار جدیدی را ایجاد نمی‌کنند، بلکه به کمک فناوری جدید خود به‌سرعت شروع به گرفتن سهم بازارهای قدیمی و مشتریان را به تجربه‌های جدید قانع می‌کنند.
اما چگونه شرکت‌ها و کسب‌وکارهای قدیمی یا سنتی باید از نابودشدن خود جلوگیری کنند؟ جواب این سؤال یک کلمه است: نوآوری. در فضای فوق‌العاده رقابتی اقتصاد امروز، نوآوری بسیار حائز اهمیت شده است.
ولی ضعف‌های فراوان سیستم‌های نوآوری قدیمی باعث شده است تا تعدادی از سازمان‌های خلاق در پی روش‌های جدیدی در نوآوری باشند و این سازمان‌ها مراکز نوآوری را در راستای شتاب‌گیری در فضای دیجیتال امروزی ایجاد کردند. مراکز نوآوری شامل تیم‌هایی از افراد و معمولا سایت‌هایی هستند که به‌عنوان قطب فناوری و نوآوری شناخته می‌شوند و هدف آن ها ایجاد یک اکوسیستم حاوی استارت‌آپ‌ها، شتاب‌دهنده‌ها، سرمایه‌گذاران، فروشندگان و مؤسسه‌های آکادمیک و دانشگاهی است که این قطب‌های نوآوری ایجاد می‌کنند. وظیفه مراکز نوآوری، پیشروبودن و ریسک‌کردن راه‌حل‌های جدید برای مشتریان، آزمایش مدل‌های جدید کسب‌وکار و ارزیابی فناوری‌های جدید است تا بتواند سهم بازار یک شرکت را ارتقا دهد.
اکوسیستم نوآوری شهر در راستای حل مسائل شهری
حالا یک سال از آغازبه‌کار مرکز نوآوری شهرداری مشهد با حضور معاون علمی رئیس‌جمهور می‌گذرد و قرار بر این شد تا این مرکز محلی برای حل مسائل مدیریت شهری از سوی جامعه نخبگانی شهر باشد. در همین رابطه آل‌شیخ می‌گوید: در یک‌سال گذشته نزدیک به ۲۵۰رویداد برگزار کردیم و توانستیم این مجموعه را در اکوسیستم نوآور مشهد بشناسانیم و جابیندازیم. طبق قاعده انتظار نداشتیم که در طول یک‌سال از طریق این مرکز و استارت‌آپ‌های جذب‌شده آن، چالش خاصی از شهرداری رفع شود. اتفاقات خوبی هم مثل راه‌اندازی آزمایشی سامانه جمع‌آوری زباله‌های خشک (سیمپ)، رویدادهای بازآفرینی شهری، معماری شهری و فراخوان طراحی اجزا و مبلمان کارخانه نوآوری در یک‌سال گذشته در مرکز نوآوری انجام گرفته، اما هنوز این مجموعه معضلات اصلی شهر را حل نکرده است.
او این اتفاق را طبیعی می‌داند و می‌گوید: از حدود ۴سال پیش که مرکز نوآوری دانشگاه شریف تهران راه‌اندازی شده است تا امروز تنها ۲مجموعه در آنجا موفق شدند به مرحله پایایی اقتصادی برسند و قرار نیست که در یک تا ۲سال اول راه‌اندازی مرکز نوآوری مشهد، توقع داشته باشیم که استارت‌آپ‌های موجود در آن بتوانند تمام معضلات شهر را برطرف کنند. هدف‌گذاری سال اول ما برای مرکز نوآوری شناساندن این مجموعه به اکوسیستم خلاق شهر بود و در این زمینه هم موفق عمل شده است.
آل‌شیخ ادامه می‌دهد: تاکنون بیش از ۵۰۰مسئله در شهرداری شناسایی کرده‌ایم و به‌مرور با برگزاری رویدادهای مختلف درحال طرح آن ها با بخش‌های مختلف جامعه خلاق هستیم. قصد ما هم از این برنامه‌ها این است که ذهنیت جامعه خلاق به مسائل ما معطوف شود، چون خیلی از پیشنهادهایی که تا الان به دست ما رسیده، با چالش‌های اصلی که مدیریت شهری با آن ها روبه‌روست فاصله زیادی دارد. برای حل این مشکل درحال طرح مسائل مدیریت شهری، امکانات و ابزارهای موجود و همچنین مسائل قانونی مرتبط با هر موضوع با جامعه خلاق هستیم. مثلا خیلی از افرادی که در زمینه پارکینگ‌های حاشیه‌ای در مشهد طرح‌هایی را به ما ارائه می‌دهند، با قانون پارک حاشیه‌ای مصوب مجلس آشنایی ندارند و طرح‌هایشان مخالف قانون کشور است. پس باید این اطلاعات را در اختیار آن ها بگذاریم تا زمانی که قصد راه‌حل دادن برای این موضوع را دارند، راهکار آن ها اجرایی و معطوف به چالش‌های واقعی باشد.
به دنبال معجزه نیستیم!
آل‌شیخ در رابطه با ادامه مسیر مرکز نوآوری در سال پیش رو می‌گوید: تا امروز حوزه‌هایی را که می‌تواند بستر رشد باشد، شناسایی کرده‌ایم. برای سال آینده می‌خواهیم این مرکز به‌نوعی تبدیل به استارت‌آپ استودیو شود؛ یعنی زمانی که پروپوزال مسائل آماده شد، به کمک این مرکز به اجرا در بیاید. در این گام قرار نیست که مسائل شهرداری را حل کنیم، ولی می‌توان انتظار دو، سه خروجی در حوزه‌های دیگر در سال آینده را از مرکز نوآوری داشت. در واقع ما انتظار معجزه در حوزه نوآوری را نداریم و در زمینه بیش از ۵۰۰چالشی که در حوزه کاری شهرداری شناسایی کرده‌ایم، همین که حتی ۵چالش از این‌ها به کمک یک استارت‌آپ حل شود، خیلی مناسب است. چرا که باید در نظر داشت طرح ایده و آماده‌سازی آن و رساندنش به مرحله اجرایی نیازمند چندسال زمان است.
سرمایه‌گذاری برای آینده بهتر شهر
او سرمایه‌گذاری و انتظار برای بلوغ هسته‌های نوآور را یک مزیت برای زیست‌بوم نوآوری مشهد می‌داند و می‌گوید: زمانی که ایده‌هایی مثل سیمپ در مشهد شکل می‌گیرد، به دلیل امکان توسعه به شهرهای دیگر، نقطه تجاری آن ها را برای مشهد مهیا می‌کند. شرکت‌های تجاری از این مسئله می‌توانند منافع خوبی ببرند، چون مهم است که چه کسی این باب را زودتر در کشور باز کند و بتواند بستر هوشمندسازی آن را مهیا کند. ما در مشهد این کار را کرده‌ایم، بستر IOT لازم را در شهر فراهم کرده‌ایم و زیرساخت آزمایش این نرم‌افزار و بستر شهر من را برای آن آماده کرده‌ایم. حالا هم از نظام پرداخت منعطفی برخوردار هستند و هم از بستر مخابراتی و ارتباطی لازم بهره‌مندند. این مسئله باعث رشد شرکت‌های حوزه‌های خلاق و فناور در مشهد می‌شود.
در مجموع ما در مرکز نوآوری به‌طور مستقیم متولی مدیریت استارت‌آپ‌ها نخواهیم بود، بلکه با شتاب‌دهنده‌ها ارتباط می‌گیریم و مسائل خود را با آن ها مطرح و سعی می‌کنیم این مرکز را به پذیرش استارت‌آپ‌هایی با مسائل شهری سوق دهیم. شتاب‌دهنده هم زمانی که بداند شهرداری مشتری خدمات یا محصولات استارت‌آپی است که در زمینه چالش‌های شهری فعالیت می‌کند، ایده‌ها و استارت‌آپ‌هایی در این زمینه‌ها را بیشتر پذیرش خواهد کرد. البته در حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر نگاه متفاوتی داریم و شهرداری با نگاهی اقتصادی مستقیم ورود می‌کند. البته ضوابط ورود شهرداری‌ها به این حوزه هنوز در کشور مشخص نشده است و ما هم به‌محض تعیین این ضوابط، بر مبنای آن به این حوزه وارد خواهیم شد.
کارخانه‌های نوآوری، بازیگران جدید اکوسیستم نوآوری و کارآفرینی
کارخانه‌های نوآوری را باید چهره جدید و تکامل یافته مراکز نوآوری دانست. کارخانه‌های نوآوری بازیگران جدید اکوسیستم نوآوری و کارآفرینی هستند که مفهوم نوینی را از هم‌افزایی برای فعالان زیست‌بوم نوآوری با خود همراه می‌آورند. کارخانه‌های نوآوری محل تجمع شرکت‌های نوپا یا همان استارت‌آپ‌ها هستند و خدمات مورد نیاز و مرتبط با آن ها نیز به‌صورت متمرکز در کنار آن ها فراهم می‌شود. قرار است در محیط کارخانه‌ها نوآوری بجوشد و راهکارهای جدید برای حل مسائل موجود ارائه شود. به روایتی این نام از شکل‌گیری استیشن اف پاریس در جهان مطرح شد که فضای قدیمی ایستگاه راه‌آهن قدیمی پاریس را که قابل استفاده نبود با معماری مدرن و جذاب به یک فضای استارت‌آپی تبدیل کرد. این موضوع به‌سرعت به تغییر فضاهای قدیمی مثل کارخانه‌هایی که با گسترش شهرها جزو محدوده داخلی شهرها قرار گرفته‌اند و تعطیل و متروکه شده‌اند، به فضاهای استارت‌آپی و نوآوری در دیگر کشورها منجر شد و در بسیاری از شهرهای بزرگ کشورهای توسعه‌یافته نمونه‌هایی از آن ها را می‌توان دید. در ایران نیز برای اولین‌بار در تهران اولین کارخانه نوآوری با نام آزادی در محل سابق کارخانه الکترودسازی آما در نزدیکی میدان آزادی به بهره‌برداری رسید.
آغاز نوآوری از کارخانه کوکا
در مشهد و به همت معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهرداری مشهد، قرار است اولین کارخانه نوآوری شهر در مکان سابق کارخانه کوکاکولا و در مساحتی ۱۲هزار متری در میدان کوثر به بهره‌برداری برسد. زیست‌بوم نوآوری مشهد یک‌سالی است که چشم‌انتظار راه‌اندازی این فضاست و تاکنون معاون علمی رئیس‌جمهور در چند بازدید مستقیم از این کارخانه خواهان بهره‌برداری آن در کمترین زمان است، اما این امر تاکنون محقق نشده است.
آل‌شیخ علت به تعویق افتادن بهره‌برداری این کارخانه را مشکلاتی از جنس مشکلات عمرانی و تحریم‌ها بیان می‌کند و می‌گوید: حفظ، مقاوم‌سازی و مرمت سوله قدیمی کارخانه کوکاکولا که یک سازه آجری دارای معماری هویت‌دار و متعلق به دهه ۴۰ است، کار را به درازا کشاند. او در همین رابطه می‌گوید: برآورد اولیه این بود که تنها در چند قسمت نیازمند بازسازی هستیم، اما در نهایت مجبور شدیم تمام اجزای این سازه را ضخامت‌سنجی و تقویت کنیم تا سازه به استحکام مدنظر برسد و همین مسئله کار را بسیار زمان‌بر کرد. موضوع دیگری که باعث تأخیر بیشتر شد، مخازن زیرزمینی آب موجود در محل بود که در ابتدا قرار بود عایق شوند، اما این کار با موفقیت همراه نشد و مجبور شدیم مجدد برای این مجموعه مخازنی جداگانه تعبیه کنیم. در مجموع با توجه به اینکه سازه مرمتی بود، خیلی از برنامه‌ریزی‌های اولیه ما در اجرا تغییر کرد.
بهره‌برداری از کارخانه نوآوری در خردادماه ۹۹
آل‌شیخ سازه جدید و محل استقرار استارت‌آپ‌ها و شتاب‌دهنده‌ها را تقریبا آماده می‌داند و می‌گوید: این سازه که دارای سقف‌هایی از جنس پنل‌های خورشیدی برای تبدیل انرژی به برق است، اولین سازه با دیوارهای آجری پیش‌ساخته در کشور خواهد بود و کار نصب ضلع شرقی آن به پایان رسیده است و اکنون درحال نصب دیوارهای ضلع غربی آن هستیم.
او ادامه می‌دهد: اسکلت و دیوارهای مجموعه تا قبل عید نوروز تمام خواهد شد، اما تجهیز داخل این مرکز هنوز کار دارد. داخل کارخانه نوآوری مثل یک پلتفرم ویژه است که می‌توان آن را به شکل‌های مختلف تغییر داد و همین مسئله هم محاسبات خاصی را برای طراحی سیستم‌های تهویه و برق نیاز دارد.
سفارش معماری داخلی کارخانه نوآوری داده شده و خریدهای آن هم انجام شده و تنها نصب آن ها باقی می‌ماند، ولی تا امروز مسائل مختلف و پیش‌بینی‌ناپذیر در مسیر اجرای این پروژه وجود داشته است.
مانند همه‌گیری بیماری کرونا که بعضی از کارگرهای ما را با مشکل روبه‌رو کرده یا نوسانات قیمت و لغو قراردادها از سوی چند پیمانکار، پیشبرد پروژه را با ابهاماتی روبه‌رو کرده است. اما با تمام این موارد امیدواریم که تا ابتدای خردادماه بتوانیم از این کارخانه بهره‌برداری کنیم.
ایجاد منطقه فناوری در سه‌ضلعی دانشگاه، کارخانه و پارک ملت
آمریکا با تبدیل سیلیکون ولی به پایتخت فناوری کشور خود توانست دنیای فناوری را با حضور بازیگرانی بزرگ و نوآور به سلطه دربیاورد. حالا در کشورهای توسعه‌یافته این مدل مرسوم شده است و آن ها نیز به‌دنبال ایجاد مناطق فناوری در کشور و شهرهای خود برای رشد اکوسیستم نوآوری هستند.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهرداری مشهد نیز به‌دنبال این است که با راه‌اندازی کارخانه نوآوری، منطقه فناوری مشهد را با محور دانشگاه فردوسی و کارخانه نوآوری ایجاد کند و در همین رابطه می‌گوید: انتظار ما این است که این کارخانه تبدیل به مرکز شروع کار استارت‌آپ‌ها و توسعه آن ها به‌سوی منطقه فناوری شود. ما هنوز درباره منطقه فناوری در مشهد به توافق نرسیده‌ایم، اما درحال مذاکره با دانشگاه فردوسی هستیم تا محدوده بین کارخانه و دانشگاه و پارک ملت را به منطقه فناوری تبدیل کنیم و کم‌کم شرکت‌ها و کسب‌وکارهای این موضوع در اطراف کارخانه شکل بگیرند.
انتظار داریم که فعالیت‌های استارت‌آپ‌ها پیرامون همین اکوسیستم به‌صورت مستقل رشد کند. زمانی این اتفاق می‌افتد که بتوانیم ارتباط بین شرکت‌های بزرگ فناور را با این محدوده برقرار کنیم. تا الان هم چند شرکت بزرگ فناور تیم فنی و دفتر خود را به مشهد منتقل کرده‌اند که اتفاق مثبتی است.
کارخانه نوآوری مقصدی جذاب برای دانش‌آموزان مشهدی
آل‌شیخ در رابطه با نوع راهبری کارخانه و شتاب‌دهنده‌های حاضر در این مرکز می‌گوید: انتظار ما این است که در این فضا شتاب‌دهنده‌های واقعی که می‌خواهند واقعا با این فضا کار کنند، کم‌کم جذب شوند، اما الان متأسفانه شتاب‌دهنده‌های مختلفی در کل کشور ایجاد شده‌اند که هیچ رزومه‌ای نداشته و استارت‌آپی را زیر پوشش ندارند و به‌جای انجام کار تجاری، فقط دنبال جلب حمایت‌های دولتی هستند.
به همین دلیل می‌خواهیم شتاب‌دهنده‌های مناسب را جذب این فضا کنیم و قصد داریم با شتاب‌دهنده‌های کاملا خصوصی وارد همکاری شویم. الان هم با همین نگاه پیش می‌رویم و فراخوانی داده‌ایم و قصد داریم با مجموعه‌ای همکاری کنیم که بتواند در چندسال اول این مرکز را با انجام برندینگی مناسب به‌خوبی به جامعه جوان و دانش‌آموزی معرفی کند و به‌نوعی اینجا را به مقصدی جذاب برای جامعه دانش‌آموزان مشهدی تبدیل کند.
او ادامه می‌دهد: برای مدیریت این مجموعه تاکنون با ۳شتاب‌دهنده مشهدی صحبت‌هایی را انجام داده‌ایم. البته ما از ابتدا الزامی نداشتیم به اینکه حتما یک شتاب‌دهنده مدیریت این کارخانه را به‌عهده بگیرد.
حتی در ابتدا می‌خواستیم مدیریت اینجا را به یک هتل خوب بسپاریم تا بتواند خدمات خوبی را در آنجا ارائه کند، اما متأسفانه مجموعه‌ای که هم بتواند خدمات هتلی خوبی بدهد و هم درکی از فضای استارت‌آپی داشته باشد را پیدا نکردیم.
در بحث مدیریت این مجموعه ما به تیمی نیاز داریم که بتواند مدیریت فضا را انجام دهد تا شتاب‌دهنده‌هایی که در کارخانه مستقر می‌شوند، بتوانند مدیریت محتواها را متناسب با نیازهایشان انجام دهند.
هر مجموعه‌ای که در نهایت در کارخانه نوآوری قرار بگیرد، باید بتواند مجموعه‌های دیگری را که در کارخانه قرار می‌گیرند مدیریت کند و به آن ها خدمات ارائه کند تا آن مجموعه‌ها بتوانند فضای کاری مناسبی در اختیار داشته باشند.
هیچ ضمانت اجرایی وجود ندارد!
تجربه در کشور ما نشان داده است که تغییر تیم‌های مدیریتی بیشتر با زیر سؤال بردن و لغو تصمیم‌های دوره‌های قبلی منجر می‌شود. باتوجه به اینکه بلوغ و به ثمر نشستن سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه نوآوری و کارآفرینی دست‌کم زمانی پنج‌ساله نیاز دارد، چه ضمانت اجرایی برای ادامه مسیر و فعالیت مرکز و کارخانه نوآوری در دوره بعدی مدیریت شهری وجود دارد؟ پاسخ آل‌شیخ یک جمله است: هیچ ضمانت اجرایی وجود ندارد!
او توضیح می‌دهد: شورای شهر مصوباتی درباره این برنامه داشته است، اما اصولا تمام مصوبات شورای شهر امکان لغوشدن دارند. بنابراین هیچ‌وقت نمی‌توانیم تصمیمی بگیریم که امکان لغوشدن نداشته باشد. این مسئله درباره تمام فعالیت‌های شهرداری به همین شکل است و امکان دارد مدیریت‌های بعدی با توجه به اختیاراتشان، برخی تصمیم‌های گذشته را لغو کنند. تنها حضور فعال اکوسیستم نوآوری شهر می‌تواند ضامن اجرای این برنامه‌ها باشد.