آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز؛ برای ما ایرانی‌ها زیارت امام‌رضا (ع) زمان خاص ندارد و کبوتر دلمان بی‌بهانه و بابهانه در هر موقعیتی، راهی حرم ایشان می‌شود، اما هستند زمان‌هایی که بیش از دیگر اوقات، شرایط را برای عرض ارادت و زیارت آن ساحت قدسی فراهم می‌کنند؛ مثل ایام ذی‌القعده که ماه ولادت ولی‌نعمت ما ایرانیان، حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) است و دل‌ها مهیاتر از هر زمان برای زیارت ایشان. به‌مناسبت فرارسیدن این ماه و در گفتگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدعلی سجادی‌زاده، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم‌اسلامی رضوی، درباره برکات زیارت امام‌رئوف (ع) و سرّ اقبال به این کار، سخن گفته‌ایم.
درباره زیارت همه حضرات معصوم به‌طور کلی در احادیث سفارش شده است، اما درباره زیارت امام‌رضا (ع) در منابع توصیه‌های بی‌شماری داریم؛ مثل آنکه شیخ حرعاملی، صاحب آثار متعدد که در صحن عتیق (انقلاب امروزی) دفن است، در کتاب «إثْباتُ‌الهُداه بِالنُّصوص وَ المُعْجِزات»، احادیث متعدد چه از منابع شیعی، چه منابع اهل‌سنت را درباره زیارت آن حضرت آورده است؛ احادیثی از پیامبر (ص)، امیرالمؤمنین (ع)، امام‌جواد (ع) و امام‌زمان (عج).
در این روایات، توجه ویژه‌ای به زیارت امام‌رضا (ع) شده است. نقل است روزی پیامبر (ص) با یکی از همسران خود نشسته بودند که به اذن خدا زمان کوتاه شد و آینده و هنگام دفن فرزندشان علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) را دیدند و فرمودند: «پاره‌ای از تن من در خراسان دفن می‌شود. هرکه او را زیارت کند، ثواب یک حج و عمره برایش ثبت می‌شود». همسر پیامبر (ص) تعجب کرد و پرسید: «یک حج و یک عمره؟». پیامبر (ص) فرمودند: «بلکه دو حج و دو عمره». سپس ادامه دادند: «سه حج و سه عمره.» همسر پیامبر (ص)، چون هضم مطلب برایش سنگین بود، سکوت کرد و رسول خدا (ص) به همسرشان فرمودند: «اگر ادامه می‌دادی، می‌گفتم هفتاد حج و هفتاد عمره و بلکه هفتصد حج و هفتصد عمره».
امیرالمؤمنین (ع) نیز از پیامبر (ص) نقل کرده‌اند که: «مردى از فرزندان من در خاک خراسان به زهر ستم کشته شود؛ نام او نام من است و نام پدرش، نام پسر عمران، موسى (ع). بدانید هرکه او را در غربتش زیارت کند، خداوند متعال گناهانش را بیامرزد». علاوهبر این، امام‌صادق (ع) نیز که حتی دشمنان به صداقتشان اعتراف می‌کردند، بسیار علاقه‌مند به دیدار این فرزند خود بودند و فرمودند: «هرکه با معرفت به حق، این فرزندم را زیارت کند، من دست او را می‌گیرم و وارد بهشت می‌کنم».
از ایشان درباره معرفت به حق پرسیدند که فرمودند: «بداند او، امام واجب‌الاطاعه و شهید است». دیگر ائمه (ع) نیز به زیارت امام‌رضا (ع) توصیه کرده و فضایل آن را برشمرده‌اند؛ چنان‌که حضرت موسی‌بن‌جعفر (ع) فرمودند: «در قیامت که سفره کرامت ما گشوده می‌شود، زائران فرزندم علی (ع)، اجرشان از همه بیشتر است».
اهل‌بیت (ع) کلامشان، نور و خودشان هم از جنس نور هستند. به فرموده امام‌صادق (ع)، «دراصل ما اهل‌بیت (ع)، ستارگانی هستیم که از نور ما استفاده می‌شود و امروز هم بر مردم حجت هستیم»، از این‌رو زیارت معصومان (ع) با هر کیفیتی که باشد، چون اعلام وفاداری و عرض ارادت و محبت به ایشان است، اجر و ثواب دارد؛ مثل آنکه قرآن با هرکیفیتی خوانده شود، اثرگذار است؛ البته بهره‌مندی از آن فضایل و ثواب و اجر فوق‌العاده که در روایات برای زیارت امام‌رضا (ع) آمده است، شروط و آدابی دارد.
هر چه زائر ظرفیت و توان خودش را افزایش بدهد، به مقام و جایگاه امام علم داشته باشد و امام را بامعرفت زیارت کند، بیشتر از برکات زیارت بهره می‌برد. زائر باید امام را به‌عنوان حجت خدا بشناسد؛ حجتی که حرف و قولش، سند است و توصیه‌اش به حجاب، به عدل و امثال آن باید عملی شود؛ مثل اینکه فرمودند: «عدل، شیرین‌تر از عسل است». علاوهبر این، زائر امام‌رضا (ع) باید بداند طاعت آن حضرت واجب است و ایشان، گواه و شاهد و ناظر بر ما هستند و در این گواه بودن، فرقی میان حیات ایشان و پس از آن نیست، بنابراین آنچه ثواب زیارت را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود زائر بهره‌ای بیشتر از آن ببرد، معرفت او به مقام امام‌رضا (ع) است. این زیارت سبب ورود به بهشت می‌شود.
دستیابی به معرفت هم، راه وآداب خاص خود را دارد. معرفت ابتدا از امور حسی آغاز می‌شود؛ اینکه زائران خود را به درودیوار حرم، پنجره فولاد و ضریح امام‌رضا (ع) متبرک می‌کنند و به نیت سلامت و شفا از چای چایخانه و آب سقاخانه می‌نوشند و غذای حضرتی می‌خورند، جزئی از معرفت البته ابتدای مسیر آن است. حال اگر این تبرک و تلاش برای بیمه شدن در سایه خورشید وجودی علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) را به سیره کلامی و عملی ایشان پیوند بزنیم، معرفتمان متفاوت و کیفی‌تر می‌شود و آثار آن تا قیامت باقی می‌ماند، پس خوب است همان‌طور که به غذای حضرتی تبرک می‌جوییم، با سخن و سیره امام‌رضا (ع) هم معنویت و روح خودمان را تقویت کنیم.
تأمل و تفکر در مضامین زیارت، قرآن خواندن در حرم مطهر امام‌هشتم (ع) به قدر توان و اهتمام به قرائت ادعیه و زیارت‌های توصیه‌شده، از راه‌هایی است که به افزایش معرفت ما درباره امام‌رضا (ع) کمک می‌کند.
مهم‌ترین و نخستین ویژگی امام‌رضا (ع) که آن حضرت از جدشان رسول خدا (ص) به ارث برده‌اند و ضرورت دارد زائران ایشان هم آن را در خود ایجاد و تقویت کنند، ایمان و باور است؛ چنان‌که خود حضرت ثامن‌الحجج (ع) درباره ایمان به قرآن فرمودند: «ما از اول تا انتهای قرآن (اعم از محکم و متشابه، قصه و اخبار و...) را باور داریم». باور به خداوند و توحید، اعتقاد به قیامت و ارسال رسل، انزال کتب، خیر انگاشتن ملائکه و... به تقویت معرفت کمک می‌کند. اینکه انسان ماورای محسوسات بداند خدایی هست که به‌عنوان قدرت مطلق بر عالم فرمانروایی می‌کند و سپس این باور را به وادی عمل ببرد، اثری شگفت دارد. داشتن ایمان و همگام با آن عمل کردن، توصیه امام‌رضا (ع) و راه شبیه شدن زائر به ایشان است.
امام‌رضا (ع) می‌فرمایند: «از ما نیست فردی که از خدا اطاعت نکند». احمدبن محمدبن‌ابی‌نصر بزنطی که بسیار از امام‌رضا (ع) حدیث نقل کرده است، می‌گوید: «حضرت به من فرمودند: به‌گفته خدا بیشتر از من اطمینان کن». برای مثال اگر خدا وعده داده است، انجام می‌دهد یا به پیامبر (ص) می‌گوید: «وقتی بندگان از من می‌پرسند، بگو من نزدیکم؛ هرکه مرا بخواند، جواب می‌دهم. به وعده من باور داشته باشید».
امام حسن‌عسکری (ع) در صلوات بر ائمه (ع)، تعابیر خاص و راهگشایی درباره معرفت به آن حضرات به‌کار برده‌اند؛ ایشان در صلوات بر امام‌رضا (ع) می‌فرمایند: «صلوات بفرست بر علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع)؛ آن که او را پسندیدی و هرکه از خلقت را خواستی راضی کنی، به‌واسطه اوست». این یعنی رسیدن ما به مقام رضا و تسلیم، به‌واسطه امام‌رضا (ع) است؛ یعنی اگر ما از شرایط و امکاناتمان به رضایت می‌رسیم، از عنایت امام مهربانی‌هاست.
یکی از اوصاف و خصایص مهم امام‌رضا (ع)، برخورداری حضرت از قناعت و رضایتمندی است. همین یک صفت، مانع خیلی از هزینه‌های روحی و مادی ما می‌شود؛ برای مثال چه بسیار عمل‌های سنگین و هزینه‌بر زیبایی که افراد به‌دلیل رضایت نداشتن از ظاهر خود و آنچه خدا به آنها در خلقت ارزانی داشته است، به آن رو می‌آورند و برای جامعه و خانواده‌ها بار دارد، این درحالی است که خدای متعال می‌فرماید: «ما انسان را در زیباترین شرایط و احسن‌الحال آفریدیم».
مرور سیره امام‌رضا (ع) نشان می‌دهد که آن حضرت تا چه اندازه از عطایا و نعمات و نیز امتحانات و ابتلائات الهی، راضی و با آن همراه بودند و همین برای زائر حضرت درسی بزرگ است که در زیارت دست‌کم در این یک صفت، خود را شبیه ایشان کند. در زیارت امین‌ا... خطاب به ائمه معصوم (ع) می‌خوانیم: «اللَّهُمَّ فَاجْعَلْ نَفْسِی مُطْمَئِنَّهً بِقَدَرِکَ رَاضِیَهً بِقَضَائِکَ: یعنی خدایا! تو جان مرا مطمئن به قدر و راضى به قضاى خویش بگردان». این همان وصفی است که اوج آن در اخلاق و منش و سبک زندگی امام‌رضا (ع) دیده می‌شود و زائران ایشان هم باید به قدر توان، خود را به آن آراسته کنند.
با آراستگی به وصف رضاست که از خانواده، جامعه و کشور و شرایطی که در آن متولد شده‌ایم، راضی خواهیم بود و هرآنچه خداوند مقدر کند، با قلب و جان خواهیم پذیرفت. به قول باباطاهر: «یکی درد و یکی درمان پسندد/ یکی وصل و یکی هجران پسندد/ من از درمان و درد و وصل و هجران/ پسندم آنچه را جانان پسندد». زیارت باید ما را به جایی برساند که در چنین وصفی شبیه امام‌رضا (ع) شویم و سبک زندگی‌مان امام‌رضایی شود.
اینکه حرم‌های مطهر اهل‌بیت (ع) مرکزیت دارند و محل رفت‌وآمد ملائکه و اولیاءا... هستند، اراده الهی است و بر اثر همین اراده، انسان‌ها نیز برپایه فطرت الهی خود، به این حرم‌ها کشش و تمایلی ویژه دارند. مهم آن است که این تمایل و علاقه قلبی صرفا مختص شیعیان نیست، بلکه اهل‌سنت و فراتر از آن غیرمسلمانان نیز به حرم اهل‌بیت (ع) میل و کشش دارند؛ چنان‌که یک کشیش مسیحی می‌گفت: «چشم آدمی که به گنبد و بارگاه حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) می‌افتد، ناخودآگاه روحش آرامش می‌گیرد».