نگاهی به جلوه‌های شخصیتی امام جواد علیه السلام

آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز؛ سالروز شهادت امام‌جواد(ع) با همه تلخی‌اش برای شیعیان به‌ویژه ما ایرانی‌ها که عشق و علاقه‌مان به امام‌رضا (ع) و دردانه‌شان حضرت جوادالائمه (ع) رنگ و عطر دیگری دارد، فرصتی است تا وقت بیشتری برای شناخت آن امامِ جواد و جوانی بگذاریم که هنوز هم تاریخ وامدار جود و سخای ایشان است. در این‌باره با حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید حسین صدر، استاد حوزه و کارشناس و خطیب مذهبی، گفتگو کرده‌ایم.

چه ویژگی‌هایی باعث شده است نهمین امام ما شیعیان به «جواد» شهره شوند و ما هرجا نیازمند جود و سخای اهل‌بیتی هستیم، دست‌به‌دامان و متوسل ایشان شویم؟

در وصف وجود مقدس امام نهم شیعیان (ع) آمده است از القاب ایشان که مظهر صفت خدای متعال هم به‌شمار می‌رود، لقب «جواد» است؛ یعنی شخصیتی که در او بخل راه ندارد و همه وجودش سخاوت، جود و بذل و بخشش است؛ چنان‌که درباره خدای متعال می‌خوانیم: «أنت الجوادُ الذی لایبخَل»؛ یعنی خدا دارای بذل و بخشش است و هیچ بخل‌ورزی در او راه ندارد.

ازآنجاکه ائمه معصوم (ع) همگی مظهر صفات خدای متعال هستند، این صفات در آن حضرات هم به‌وفور و در حد تام‌وتمام تجلی می‌یابد. در این میان، صفت جود الهی، بیشترین تبلور و تجلی را در وجود حضرت جوادالائمه (ع) داشته و همین سبب شهرت آن حضرت به امام جود و سخا شده است.

البته این بدان معنا نیست که دیگر امامان معصوم (ع) فاقد چنین صفتی بوده‌اند. اما ویژگی وجود مقدس امام‌جواد (ع) در میان ائمه معصوم (ع) این است که ایشان در دوران کودکی، خصیصه جود و سخا را در سیره خود به تجلی رساندند. در تاریخ آمده است اطرافیان امام‌جواد (ع) پس از هجرت امام‌رضا (ع) به ایران و در نبود ایشان در مدینه، جوادالائمه (ع) را از درِ پشتی منزل رفت‌وآمد می‌دادند تا آن حضرت با مردم در ارتباط نباشند و خواسته‌های آنها را اجابت نکنند. وقتی خبر این اقدام آنها به امام‌رضا (ع) رسید، حضرت ثامن‌الائمه (ع) به فرزندشان نامه نوشتند که این اقدام پسندیده نیست.

امام‌رضا (ع) که خود به امام رأفت و کرامت شهره هستند، در این نامه، فرزندشان را به چه امری توصیه کردند که سبب بروز بیش از پیش جود و سخای جوادالائمه (ع) شد؟

حضرت ثامن‌الحجج (ع) در نامه به جوادالائمه (ع) نوشتند: «به من خبر رسیده است که غلامان و خادمان بیت، هرگاه سوار بر مرکب می‌شوی تا از خانه بیرون بروی، تو را از در کوچک خانه بیرون می‌برند. این عمل ریشه در بخل آنان دارد تا از جانب تو به احدی خیر نرسد. از تو می‌خواهم به حقی که به‌عنوان پدر و امام بر تو دارم، رفت‌وآمدت جز از در بزرگ خانه نباشد.

 وقتی سوار می‌شوی، درهم و دینار همراهت باشد، احدی به تو عرض حاجت نکند، جز اینکه به او عطا کنی. اگر عمو‌هایت از تو درخواست کردند، به آنان ببخشی. کمتر از پنجاه دینار مده. اگر خواستی بیشتر بپردازی، اختیارش با توست و اگر عمه‌هایت از تو درخواست کردند، کمتر از ۲۵ دینار نپرداز. بیشتر خواستی بپردازی، حق با توست. من می‌خواهم خداوند به تو مقام و مرتبت دهد. انفاق کن و وحشت از تنگدستی و نداری نداشته باش که عنایت‌کننده به تو، صاحب عرش است».

همین نامه، منشور و قانون حیات بابرکت امام‌جواد (ع) شد و در طول عمر کوتاه، اما بابرکت خود، جلوه‌های زیبا و فراوان از جود را خلق کردند، حتی بعد‌ها هم که ازدواج کردند، به اهل‌وعیال جود و سخاوت بیشتری عنایت کردند. این شاکله جود در امام نهم (ع)، چون از کودکی تجلی داشت و نهادینه شده بود، باعث شد حضرت نه‌فقط در میان شیعیان و محبان خودشان بلکه در میان همه امت اسلامی به جوادالائمه (ع)، امام جود و سخا، مشهور شوند.

چه ظرفیت و برکاتی در روحیه جود و سخا وجود دارد که امامی معصوم با آن، به عالم معرفی شده‌اند؟

درست است که اسلام بر این صفت اصرار می‌ورزد ولی به‌طورکلی جود و سخا صفتی پسندیده و انسان‌دوستانه است. باید از وجود مقدس امام‌جواد (ع) درس بگیریم و در جامعه با کمک این صفت، خود را مشمول تقرب خدای متعال قرار دهیم و کاری کنیم که در جامعه به‌واسطه جود و سخا آسیب‌ها به حداقل برسد.

 از پیامبر اکرم (ص) روایت است که فرمودند: «آن‌ها که اهل سخاوت هستند، کارشان به بهشت می‌رسد؛ چون سخاوت، درخت و مسیری بهشتی است و آنها که اهل بخل هستند، بالاخره کارشان به جهنم و دوزخ می‌رسد». اسلام بر جود و سخا برای خانواده و اطرافیان و دوستان، بیشتر از دیگران تأکید کرده است؛ در سیره ائمه (ع) است که ابتدا جود و سخا را برای اهل‌بیت خود رعایت می‌کردند.

همچنین در روایت توصیه شده است که برای هدیه دادن به زن و فرزند درپی بهانه و دلیل نباشید یا آنکه تصریح شده است مرد سعادتمند کسی است که دراختیار کردن منزل برای خانواده، توسعه و وسعت را در نظر داشته باشد.

با این همه برکت و اثری که جود و سخا دارد و گره‌های زندگی فردی و اجتماعی ما را باز می‌کند، چرا گاه بخل جای آن را می‌گیرد یا آن‌طور که باید، تجلیات آن را نمی‌بینیم؟

اشتباهی که گاه گریبان‌گیر ما می‌شود، این است که خیال می‌کنیم جود و سخا در راه خدا، سبب تنگدستی و از دست رفتن مال می‌شود، درصورتی‌که بالعکس است و خدای متعال به‌دلیل حساسیت این موضوع در زندگی، آن را در قالب مثال بیان کرده است و در آیه۲۶۱ از سوره مبارک بقره می‌فرماید: «مَثَل (صدقات‏) کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق مى‌کنند، همانند دانه‌اى است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه‌اى صد دانه باشد و خداوند براى هرکه بخواهد، (آن را) چندبرابر مى‌کند و خداوند گشایشگر داناست».

باید توجه کرد که مهم‌ترین انفاق‌ها هم در راه زن و فرزند است. باوجود این وعده و تصریح قرآن، برخی گوششان به ندای شیطان است و او هم می‌کوشد کار‌های خیر را سخت جلوه دهد؛ برای مثال به انسان‌ها می‌گوید: اگر در راه خدا و برای خانواده و زن و فرزند خرج کنی، دستت خالی می‌شود.

پادزهر این یاوه‌های شیطان آن است که چشم و گوش ما به قرآن باشد که می‌گوید هرچه برای خدا ببخشید، برخوردارتر می‌شوید. خوب است در این بخشش و جود، چشم به سیره آقا جوادالائمه (ع) هم داشته باشیم که حتی در حق همسری که قاتل ایشان شدند، با جود و سخا رفتار می‌کردند؛ ایشان به دلیل علم لدنی می‌دانستند که آن زن قصد قتلشان را دارد، اما بازهم از جود و بخشش در حقش دست نکشیدند، لذا آن زن خود نخستین پشیمان از قتل امام بود و گفت: یک‌بار حقی از حقوقم را ضایع نکرد و هرگز همسر بدی نبود.

اینکه برای مشکلات مادی و نیاز‌های دنیایی به توسل به امام‌جواد (ع) توصیه شده‌ایم، چقدر کارگشاست؟ آیا جود و سخای حضرت در زمان حیاتشان، محصور مانده است یا در طول تاریخ و تا امروز، استمرار یافته است و ما را هم برخوردار می‌کند؟

حیات و شهادت حضرات معصوم (ع) با هم هیچ تفاوتی ندارد و در حرم‌های مطهرشان، هنگام اذن دخول می‌گوییم: «شما می‌بینید و می‌شنوید»، از این‌رو امام جوادی که امروز به محضرشان در کاظمین مشرف می‌شویم یا از هر جای کره خاکی به محضرشان عرض ادب و احترام و توسل می‌کنیم، جود و سخای بی‌حدومرز و همچون چشمه دارند که بعد از شهادت ایشان هم در جریان است و همه را سیراب می‌کند؛ چه بسیار کراماتی که در حرم مطهرشان، فارغ از ملیت، قومیت و رنگ و نژاد افراد از همین جود و سخا به ثبت رسیده و چه بسیار کراماتی که در سینه‌ها همچون راز مانده و بازگو نشده است، اما همه رهاورد توسل به آقا جوادالائمه (ع) است.

همین نکته ما را هم امیدوار می‌کند در بحبوحه مشکلاتی که زندگی ما با آن دست‌به‌گریبان است، چشم امید به آن آقای مهربان و جواد داشته باشیم و در توسلات، نگاهمان به دستان باکرامت و اهل بخشش جوادالائمه (ع) باشد. در دعای توسل غیرمشهور که مرحوم محدث قمی در مفاتیح‌الجنان آورده است، فرازی از توسل مختص امام‌جواد (ع) است و در آن از حضرت می‌خواهیم که رزق ما را که به دستان مبارک ایشان نازل می‌شود، توسعه دهند. این یعنی اگر می‌خواهیم رزقمان توسعه بیابد، یکی از راه‌هایش، توسل به امام‌جواد (ع) و بهره‌مندی از صفت جود ایشان است.

اگر روحیه جود و سخا جای خود را به بخل دهد، افراد و جامعه دچار چه عواقب منفی می‌شوند؟

بخل از صفات شیطانی است و به نشناختن پروردگار و نداشتن معرفت و توکل به خدای متعال بازمی‌گردد. وقتی رزاقیت خدا را نشناسیم، ابتدا سبب می‌شود در عمل به دستورات خدا بخل بورزیم و هرجا دستور و حکمی دینی است، خدا را نافرمانی کنیم. در بدی بخل همین بس که انسان بخیل، خدا را نافرمانی می‌کند و از خرج کردن برای خود و پدر و مادر، همسر و فرزندان و عزیزانش کوتاهی و ظلم می‌کند و با اینکه دارد، از وظیفه سر باز می‌زند و به‌واسطه نافرمانی از خدا هم گناه کرده است، هم معرفت خدای متعال را زیر پا گذاشته و هم توکل را نادیده گرفته و هم سبب شده است به خانواده و دوستانش ظلم شود و امواج منفی در زندگی‌شان جریان پیدا کند. بنا بر بررسی روان‌شناسان، زندگی افراد بخیل فاقد سرور و نشاط و آرامش است.

امروز در برخورد‌های مختلف، چقدر نیازمند جود و سخا هستیم و ترویج این روحیه چه رهاوردی برای زندگی‌های ما دارد؟

با تأکیدی که رهبر معظم انقلاب بر موضوع اقتصاد دارند و امسال فرمودند مردم در رونق و جهش تولید مشارکت داشته باشند، همه ما باید دست به دست هم بدهیم و کشور را که حرم اهل‌بیت (ع) است، یک خانواده حساب کنیم و همه دوستدار هم باشیم؛ اگر انفاق فی‌سبیل‌ا... و همراه با جود و سخا در راه آبادانی و عمران داشته باشیم و برای کشور هزینه و کوشش کنیم، اتفاقات مبارکی می‌افتد.

کمک‌های مؤمنانه در مواقع خاص و جز آن و اهتمام مردم در ساخت‌وساز حرم‌های ائمه (ع)، مساجد، حسینیه‌ها و برپایی هیئات مذهبی، اقامه و برپایی جشن و سرور برای حضرات معصوم (ع) مثل عید غدیری که پیش‌رو داریم، نشان از روحیه جود در آنها دارد و همین ابواب برکات الهی را به روی ما می‌گشاید و عنایت امام‌زمان (عج) را مثل همیشه و بیشتر از پیش جلب می‌کند.

در ادامه حتما بخوانید حق همسایگی امام مهربان