مریم محبی | شهرآرانیوز؛ هفته پیش در همین صفحه اولین گزارش را با محوریت سازوکار قیمت گذاری کتاب‌ها از خبرگزاری ایبنا مرور کردیم و اینکه از اساس چه فاکتور‌هایی روی تعیین قیمت یک کتاب دخیل است. ذیل آن، صحبت‌هایی را از چند ناشر مطرح تهرانی بازخوانی کردیم؛ صحبت‌هایی که حکایت از تأثیر عوامل متعددی، چون قیمت کاغذ یا فعالیت هایی، چون صفحه آرایی و صحافی و چاپ و ... داشت.
ما در مجال امروز و دومین قسمت از گزارشمان، تصمیم گرفتیم با همین محوریت، به سراغ چند ناشر مشهدی برویم و صحبت‌های آن‌ها را نیز پیرامون این مقوله بشنویم. در آینده و در سومین بخش از این سلسله گزارش نیز، جزئیات قیمت گذاری یک کتاب را برای شما بازگو خواهیم کرد.
مهدی آتشی، مدیریت انتشارات کتابکده کسری، که به صورت تخصصی روی کتاب‌های حوزه طراحی، معماری و شهرسازی فعالیت می‌کند، می‌گوید: «در پروسه قیمت گذاری کتاب، قدم اول هزینه‌های مربوط به تولید محتوا مطرح است. یعنی، نویسنده یا مترجم روی اثر وقت می‌گذارد و این اختصاص زمان است که ارزشمند است. به ویژه در کتاب‌های تخصصی این قضیه مطرح می‌شود، هرچند نمی‌توان برای چاپ رمان و داستان نیز این مسئله را نادیده گرفت.
در قدم بعد، فعالیت‌های پیش از چاپ یا آماده سازی کتاب اتفاق می‌افتد. فعالیت‌هایی نظیر صفحه آرایی، ویراستاری و خدمات فنی انجام شده بعد از تولید محتوا تا زمان رسیدن به یک سند چاپی. در نهایت نیز خود موضوع تولید فیزیکی کتاب مطرح می‌شود و بحث کاغذ و چاپ و صحافی به میان می‌آید. تا اینجای کار کتاب تولید می‌شود و هزینه‌هایی هم دارد که معمولا بر اساس همین هزینه‌ها قیمت کتاب تعیین می‌شود.».
اما آتشی می‌گوید انتشارات تخصصی پارامتر‌های دیگری را هم در نظر می‌گیرد؛ «پارامتر‌هایی نظیر اینکه پروسه فروش کتاب چقدر طولانی است؟ اگر خیلی طولانی نباشد و در نتیجه بازگشت سرمایه زمان زیادی نبرد، می‌توانیم قیمت کمتری برای کتاب لحاظ کنیم. اما برای کتاب‌هایی که فروش آن‌ها شاید چند سال طول بکشد، مجبوریم قیمت پایه بیشتری را لحاظ کنیم. در عرف بازار خیلی‌ها این موضوع را لحاظ نمی‌کنند.
درواقع هزینه‌های تولید را در ضریبی ضرب می‌کنند و قیمت پشت جلد کتاب را تعیین می‌کنند. می‌توانم این طور بگویم که اگر کتابی پرفروش باشد، ما به عنوان ناشر آن ضریب را کمتر در نظر می‌گیریم. به تجربه دریافته ایم که این قیمت گذاری پایین‌تر به نفع مشتری، می‌تواند کمک کند تا قیمت کتاب‌های پرفروش خیلی بالا نرود.»
او صحبت‌های خود را با اشاره به تفاوت چاپ کتاب در تهران و شهرستان‌ها این گونه به پایان می‌برد که: «مهم‌ترین فاکتورِ تأثیرگذار، تهیه مواد اولیه ای، چون کاغذ است که از تهران تهیه می‌شود، چون بازار مرکز آنجاست تا سپس به سمت شهرستان‌ها حمل شود. مگر اینکه خرید‌های خیلی عمده‌ای وجود داشته باشد تا وقتی از بندر وارد می‌شود، مستقیم به شهرستان بیاید. باید ببینید کاغذ تولیدی از کدام نقطه حمل می‌شود.
تأثیر این چند دست چرخیدن، در وهله اول روی مواد اولیه است. تأثیر دیگر، این است که وقتی شما خدمات را خارج از مرکز انجام می‌دهید، ممکن است بتوانید با کارگر ارزان‌تر کتاب را تولید کنید. به عنوان مثال، اکثر چاپخانه‌ها و صحافی‌ها که در چاپ‌های بالا کار می‌کنند در قم متمرکز هستند. چون آنجا ممکن است نرخ کارگر ارزان‌تر باشد و قیمت را پایین‌تر بیاورد.
برچسب پایتخت درواقع تأثیرش را بر بازار کار می‌گذارد و بخش توزیع. یعنی منِ نوعی اگر تشکیلاتم را ببرم تهران، آنجا مخاطب گسترده تری دارم، یا می‌توانم واسطه‌ها را کم کنم، در صورتی که اگر اینجا باشم مجبورم کارم را به یک واسطه در تهران بدهم تا او برایم توزیع کند.»
مهدی نصیرزاده، مدیریت نشر مرندیز، معتقد است از مؤلفه‌های زیادی می‌توان نام برد که بر قیمت یک کتاب اثرگذار است، اما اغلب گمان می‌کنند صرفا هزینه‌های کاغذ است و مقوا. او می‌گوید: «به نظر من، این مؤلفه، یک مؤلفه فرعی است و مسائل مهم تری را باید در این باره در نظر گرفت. تصور کنید کتابی چاپ می‌شود که ماحصل ۱۰ سال تلاش فرد است و کتابی دیگر، با تغییراتی اندک، نتیجه کپی-پیست‌های مکرر است. آیا عادلانه است هر دو بر یک مبنا قیمت گذاری شود؟ این شکل دستوری هماهنگ که با توجه به قیمت کاغذ و جلد و صحافی و چاپ برای هر صفحه قیمتی گذاشته شود، ناعادلانه است.»
او همچنین می‌گوید قیمت یک کتاب امروزه بیشتر بستگی به عرف بازار دارد و شاید خیلی تابع فرمول نباشد: «عده‌ای که کتاب‌هایی در تیراژ بالا چاپ می‌کنند، تعیین کننده هستند و ما هم باید تابع همین عدد و رقم باشیم. درواقع ناشر‌هایی که در تیراژ‌های پایین کار می‌کنند در عمل دارند ضرر می‌دهند. به این مسائل هزینه توزیع را اضافه کنید. شما حداقل ۴۰ درصد هزینه توزیع دارید و همه این‌ها با فرض فروش کتاب است.»
درباره تفاوت قیمت گذاری کتاب در پایتخت و شهرستان‌ها نیز نصیرزاده معتقد است خیلی نباید به این مسائل ورود کرد، چون مهم هزینه پخش و توزیع است که به هر حال وجود دارد. او می‌گوید: «نمی خواهم بگویم این مسئله تأثیرگذار نیست. تأثیرگذار است، اما نه به صورت صفر و صد. شاید ۱۰ تا ۱۵ درصد در فرایند تعیین قیمت کتاب مؤثر باشد.»
علی مرادنژاد، یکی از کارکنان نشر شمشاد، در پاسخ به این سؤال که چه فاکتور‌هایی در قیمت گذاری یک کتاب مؤثر است، کوتاه و صریح می‌گوید: «بستگی به این دارد که کتاب چاپی مثلا روان شناسی باشد یا رمان. فاکتور‌هایی نظیر اینکه مترجم اثر کیست، تعداد صفحات کتاب چقدر است، نوع جلد یا نوع کاغذی که استفاده می‌شود یا تیراژی که در نظر گرفته می‌شود چقدر است، همه از عوامل مؤثر است. کنار این فاکتورها، ناشر هم بسته به کاری که انجام می‌دهد قیمتی را برای کتاب در نظر می‌گیرد. به عنوان مثال، تصمیم ناشری بر این است که کتاب‌های زیر ۱۰۰ هزارتومان را چاپ نکند. نکته دیگری که می‌توان گفت، این است که اگر ناشر در شهری به غیر از تهران که مرکز است فعالیت کند، باید هزینه توزیع را نیز پرداخت کند، اما ناشر حاضر در پایتخت فردای چاپ می‌تواند کتابش را توزیع کند.»