سمیرا منشادی
خبرنگار شهرآرا محله
کرونا تمام جهان را فراگرفته است و به کابوسی برای همه مردم تبدیل شده است. از سوم اسفندماه که خبر همه‌گیری ویروس کرونا در کشورمان به خبر اول تبدیل شد، کادر درمانی کشور در نوک هرم مقابله با این ویروس قرار داشتند. در این روز‌های سخت کادر درمانی بیمارستان‌ها بیش از هر زمان دیگری در کنار مردم قرار گرفته و البته خطر ابتلا و خستگی بیش از هر زمان دیگری تهدیدشان می‌کند و هنوز هم این وضعیت ادامه دارد. با تمام سختی‌هایی که در راه درمان این بیماران و ابتلای کادر پزشکی وجود دارد، آن‌ها حتی لحظه‌ای خدمت‌رسانی را ترک نکردند. آن‌ها نترسیدند و جا نزدند. بسیاری از مردم به پاس تشکر از آن‌ها دست به‌کار شدند و هر خدمتی که از دستشان برمی‌آمده مانند ارسال شیرینی، قهوه، خوراکی و... برای رفع خستگی‌شان انجام دادند. نکته مهم حفاظت و تأمین کادر درمان بود و بسیاری از مسئولان و دست‌اندرکاران به این مهم پی برده و به دنبال راه‌حلی برایش بودند. شنیده‌اید که می‌گویند هر کاری راهی دارد، بالأخره این گره هم به دست گروه مهندسی پزشکی باز شد. این گروه با تشخیص این مهم وارد این عرصه شد و دستاوردشان طراحی محفظه ایزوله بود. تیم تحقیقاتی گروه مهندسی پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد که اعضای آن متشکل از دکتر سیداحسان تهامی به عنوان مجری طرح، دکتر محمدمهدی خلیل‌زاده، مشاور فنی طرح، مهدی شجیعی طراح بخش الکترونیک محفظه، قوامی طراحی صنعتی، رأفتی طراح مکانیک و آریانپور به‌عنوان مشاور هستند، موفق به طراحی و ساخت محفظه ایزوله قابل حمل بیمار به‌منظور ایزوله کردن بیماران عفونی دارای اپیدمی شدند. با این تیم که از ساکنان منطقه ما هستند، گفتگو کرده‌ایم.
مسئولیتی که ما داریم
دکتر تهامی، مدیر گروه مهندسی پزشکی دانشگاه آزاد، در سال‌های گذشته هم چندین و چند طراحی مختلف در زمینه‌های گوناگون داشته و در حال حاضر هم به‌عنوان مجری طرح محفظه ایزوله فعالیت داشته است. او در زمینه اینکه چطور به فکر طراحی این محفظه ایزوله افتاده است، توضیح می‌دهد: «از همان اسفندماه که خبر همه‌گیری ویروس کرونا در کشورمان اعلام شد حفاظت از جان کادر پزشکی از اولویت‌های ما بود و هست. به نظرم همه ما در قبال این بیماری و کادر درمان مسئولیت اجتماعی داریم و ما به‌عنوان افرادی که در مهندسی پزشکی فعالیت داریم باید در این زمینه ورود پیدا کنیم و این مسئولیتی است که بر دوش ماست.
از این‌رو برای حفاظت از کادر درمان و برای جلوگیری از منتشرشدن ویروس در محیط بیمارستانی و نیازی که احساس می‌شد، به فکر طراحی برانکارد ایزوله افتادم. البته این برانکارد در دیگر کشور‌ها نمونه‌هایی دارد که در حال حاضر از آن برای حمل بیمارانشان استفاده می‌کنند.»
این محفظه برای حفاظت از جان است، اما اینکه اهمیت این برانکارد در این روز‌ها برای چیست و مگر جابه‌جایی بیمار با همان برانکارد‌های سابق چه مشکلی تولید می‌کند پرسشی است که دکتر تهامی به آن پاسخ می‌دهد: «در بحث بیماری کرونا می‌دانیم که این ویروس می‌تواند از فرد بیمار به دیگران سرایت کند. حال تصور کنید که کادر درمان باید با بیمار ناقل که می‌تواند دستش آلوده باشد و آن را به محیط بزند یا حتی هنگام جابه‌جایی بیمار با تنفس یا ترشحات بینی و سرفه بیمار برخورد داشته باشند تا چه حد سلامتی آن‌ها را به خطر بیندازد. از سویی با آنکه کادر درمان وسایل و تجهیزات خود را ضدعفونی می‌کنند، اما برانکارد در روز برای چندین و چند بیمار استفاده می‌شود و می‌تواند حامل و ناقل بیماری باشد. در حالی که این برانکارد دارای محفظه‌ای خاص است و کمترین تماس را کادر درمان با بیمار دارند. این وسیله می‌تواند با ایزوله‌کردن کامل بیمار، از پخش و پراکندگی عامل ویروسی، میکروبی و شیمیایی در حین انتقال بیمار به آمبولانس و همچنین جابه‌جایی بیمار در بخش‌های مختلف بیمارستان به میزان درخور توجهی جلوگیری کرده و از این طریق از آلوده‌شدن کادر درمان، پزشکان و پرستاران به بیماری جلوگیری کند.»
گروه حرفه‌ای داریم
همان‌طور که در ابتدا هم اشاره کردیم این کار گروهی انجام شده است. از دکتر تهامی می‌خواهیم بیشتر درباره شکل‌گیری این گروه برایمان توضیح بدهد. او می‌گوید: «در همان روز‌های اول اسفند که فکر طراحی این محصول به فکرم رسید باتوجه به سابقه‌ای که از استادان دانشگاه و تخصص و مهارت‌هایشان داشتم به انتخاب افراد مورد نیاز در این طراحی پرداختم.
یکی از دانشجویانم به نام مهدی شجیعی که در حال اتمام دوره کارشناسی‌ارشد است از قبل آمادگی خود را برای کمک در پروژه‌هایی که در ارتباط با این بیماری است، اعلام کرده بود. با توجه به اینکه تخصص او هم در این زمینه می‌توانست کمکمان کند از او هم خواستم که بخشی از پروژه را به دست بگیرد. به این ترتیب گروه ما شکل گرفت. البته دو نفر دیگر از اعضا در قسمت‌های صنایع و مکانیک هم به گروه اضافه شدند که با این افراد هم در پروژه‌های قبل همکاری داشتیم و مهارتشان برایمان محرز بود و کار را شروع کردیم.»
راه سختی را پشت سر گذاشتیم
دکتر تهامی و گروهش کارشان را از هفته‌های اول اسفند شروع کردند. او در این‌باره توضیح می‌دهد: «هفته اول شروع به جست‌وجو کردیم تا نمونه‌های دیگر این محفظه ایزوله را ببینیم و آن را آنالیز کنیم، اما اطلاعات چندانی در این زمینه وجود نداشت. ناگفته نماند که شرکتی در تهران نمونه‌ای از این محفظه را تولید کرده است، اما به جامعیت نمونه خارجی آن نمی‌رسد. تیم ما تلاش داشت تا بتواند نمونه کامل و قابل رقابت با مشابه خارجی‌اش را تولید کند. از این‌رو تیم ما شبانه‌روز تلاش کرد و روزی ۱۴ تا ۱۵ ساعت کار بی‌وقفه بالأخره نتیجه داد و توانستیم با اطلاعات خودمان به طراحی این محفظه دست پیدا کنیم.»
با امکانات داخلی تولید کردیم
دکتر تهامی یکی از نقاط قوت این طراحی را استفاده از امکانات داخلی می‌داند و در این زمینه می‌گوید: «یکی دیگر از کار‌هایی که در همان ابتدای امر انجام دادیم سنجیدن امکانات، قطعات و امکان دسترسی و فراوانی لوازمی بود که می‌خواستیم در این طراحی استفاده کنیم. موضوع دیگری که در طراحی مدنظرمان بود هزینه‌های تمام شده طرح بود. زیرا باید آن را به‌گونه‌ای طراحی می‌کردیم که هزینه‌هایش زیاد نباشد تا رغبتی برای خریدار وجود داشته باشد.
شکر خدا توانستیم این مهم را هم در طراحی‌مان لحاظ کنیم و نمونه تولید شده بسیار کامل‌تر از مشابه داخلی و با قمیت کمتری از نمونه داخلی و خارجی آن طراحی و ساخته شد.» دکتر تهامی یکی از نقاط قوت طرحشان را این‌گونه بیان می‌کند: «تمامی امکانات استفاده شده در این طرح بر اساس استاندارد‌های به کار رفته در نمونه‌های مشابه چینی و آمریکایی است. همان‌طور که اشاره شد با توجه به محدودیت‌های زیاد موجود در حوزه قطعات الکتریکی و مکانیکی در ایران، طراحی و ساخته شده و به لحاظ قیمت حدود یک‌دهم نمونه‌های خارجی و نصف نمونه مشابه داخلی آن است.»
بدون مشکل نبودیم
دکتر تهامی طراحی این پروژه را بدون مشکل نمی‌داند و از مشکلات در این باره برایمان از روز‌های سخت می‌گوید: «بالأخره هر طرحی بدون مشکل و خطا نیست. طرح ما هم از این قاعده مستثنا نبود و ۱۰ یا ۱۲ بار طرح با مشکل برخورد که به همت تیم سریع برطرف شد. تمام تلاش ما این بود که زودتر بتوانیم طراحی محفظه ایزوله را تمام کنیم تا بتوانیم آن را در اختیار کادر پزشکی و درمانی قرار بدهیم. البته تلاش کردیم که زودتر و با کمترین درصد اشتباه کار به نتیجه برسیم.»
تأیید را در زودترین زمان گرفتیم
حالا که زحمت‌های گروهی تیم به نتیجه رسیده و نمونه‌ای از طرح تولید شده است فقط یک نکته باقی می‌ماند و آن هم تأیید مراجع ذی‌صلاح است. در این زمینه مدیر گروه مهندسی پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد برایمان توضیح می‌دهد: «بعد از تولید یک نمونه قرار بر این شد که آن را برای تأیید دانشگاه علوم پزشکی به بیمارستان امام رضا (ع) ببریم. البته این دستگاه مورد تأیید معاونت علوم پزشکی دانشگاه آزاد مشهد قرار گرفته بود. از این‌رو برانکارد را به مدیر گروه عفونی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دکتر نادری، ارائه کردیم. در آنجا دکتر نادری استاندارد محفظه را تأیید کردند و بسیار مشتاق بودند که تولید آن زودتر شروع شود. سرپرستار بخش عفونی هم که پرستارانش با این بیماران بسیار در ارتباط هستند از این طرح استقبال کردند و خواستار این بود که این برانکارد زودتر به بیمارستان‌ها برسد و در اختیار کادر درمانی قرار بگیرد. برایم بسیار خوشایند بود که از کار استقبال شده است و با خودم گفتم از همین فرداست که خط تولید محفظه شروع شود. اما گویا این تنها یک تصور بود.»
خیران سلامت حمایتمان کنند
هر چه کادر درمان برای استفاده از این محفظه عجله دارند، اما گویا گره‌های نامرئی در کار، تولیدش را به تعویق می‌اندازند. دکتر تهامی می‌گوید: «کادر درمان بیمارستانی بسیار مشتاق هستند که زودتر این محصول در اختیارشان قرار بگیرد، اما تولید آن کمی با مشکل روبه‌رو است. رایزنی‌های بسیاری ظرف این مدت انجام داده‌ایم حتی از تمام حق و حقوقمان به عنوان طراح گذشتیم و آن را به کمترین مبلغی که امکان تولیدش هست رساندیم، اما باز هم تعلل‌هایی وجود دارد. می‌خواهم از فرصت به دست آمده استفاده کنم و دست کمک به سمت خیران حوزه سلامت که در شهرمان کم هم نیستند، دراز کنم و از آن‌ها بخواهم که در این حوزه ورود کنند. تیم ما اعلام می‌کند که در صورت حمایت و تأمین اعتبار لازم از سوی دانشگاه علوم پزشکی، ستاد مبارزه با کرونا و دانشگاه آزاد اسلامی و همچنین وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح و خیران می‌تواند به تعداد لازم و به‌سرعت تولید برانکارد را شروع و آن را دردسترس بیمارستان‌ها و مراکز درمانی قرار بدهد.»
ما برای خدمت حاضریم
دکتر تهامی در پایان صحبت‌هایش به نکته‌ای اشاره می‌کند: «گروه مهندسی پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد به عنوان قطب مهندسی پزشکی شرق کشور دارای ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بسیار قوی علمی، فنی و تحقیقاتی است و می‌تواند بازوی توانمند وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در حوزه طراحی و تولید تجهیزات پزشکی کشور باشد.
کما اینکه پیش از این نیز دانشگاه آزاد اسلامی مشهد در راستای حل موضوع اجتماعی بیماری کرونا و کاهش دغدغه افراد جامعه و کادر درمان؛ دستگاه تصویربرداری حرارتی مادون قرمز برای غربالگری حرارتی و شناسایی افراد مبتلا به تب را در محل فرودگاه بین‌المللی مشهد مستقر کرد و ماسک پارچه‌ای آنتی باکتریال که توسط گروه طراحی لباس طراحی شده را تولید کرد. این مهم منوط به این است که مسئولان از ما بخواهند و نیازشان را اعلام کنند بی‌شک ما این توانایی را داریم که بتوانیم نیاز کادر درمان را تأمین کنیم.»
مهندسی پزشکی اولویتش کمک‌رسانی است
یکی دیگر از اعضای تیم، دکتر محمدمهدی خلیل‌زاده دانشیار گروه مهندسی پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد است. او سابق بر این هم پژوه‌های مختلفی را در زمینه طراحی و اجرا داشته است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به دوربین‌های ترموگرافی اشاره کرد که در این روز‌های کرونایی استفاده می‌شود. او درباره کارش در این پروژه توضیح می‌دهد: «تخصصم در زمینه پردازش تصاویر پزشکی است. یکی از پروژه‌هایی که انجام دادم و در حال حاضر از آن استفاده می‌شود دوربین‌های ترموگرافی است.
این محصول نمونه خارجی دارد که ما آن را داخلی‌سازی کردیم. نمونه خارجی آن مبلغی بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیون تومان است و نمونه تولیدی ما که از هر جهت استاندارد‌های لازم را دارد مبلغی بین ۳۰ تا ۴۰ میلیون است. قبل از بحث طراحی این محفظه جلسه‌ای مسئولان فرودگاه با بنده و برادر دیگرم که او هم دکتری مهندسی پزشکی دارد، داشتند. آن‌ها مطرح کردند با توجه به شیوع این بیماری در کشور‌های دیگر و اینکه مسافران هوایی می‌توانند بیماری را از کشوری به کشور دیگر منتقل کنند بحث غربالگری بسیار بااهمیت است. از این‌رو می‌خواهیم در مبادی ورودی شهر از جمله فرودگاه دستگاه‌های دوربین‌های ترموگرافی نصب کنیم. ما هم به‌دلیل احساس مسئولیت و وظیفه‌ای که داریم قبول کردیم که در این زمینه با فرودگاه همکاری لازم را داشته باشیم. علاوه براینکه خودمان به طور مداوم در محل حضور داشتیم از دانشجویان هم برای کمک در این پروژه درخواست همکاری کردیم. تا به الان این فعالیت ادامه دارد.»
همکاری در این پروژه را دوست داشتم
آشنایی با دکتر تهامی و کار کردن در پروژه‌های مختلف با او سبب همکاری در پروژه محفظه ایزوله با دکتر خلیل‌زاده می‌شود. او درباره مسئولیتی که در این پروژه داشته برایمان می‌گوید: «سال‌هاست که با دکتر تهامی درباره پروژه‌های مختلف همکاری و تبادل نظر داشتیم. هنگامی که طرح محفظه ایزوله را با من در میان گذاشتند برای همکاری استقبال کردم. کارم در این پروژه مشاور فنی طرح بود. همان‌طور که اشاره کردم استفاده از دستگاه‌ها نیاز به دانش خاص دارد که گاه می‌بینم افرادی که برای استفاده از این دستگاه‌ها به‌کار گرفته می‌شوند دانش و اطلاعات لازم را ندارند و این باعث به وجود آمدن مشکلاتی می‌شود.»
طراحی ما خریدار ندارد
دکتر خلیل‌زاده در زمینه‌های مختلف پروژه‌هایی را انجام داده است که یکی در زمینه غربالگری بیماری‌هاست. او درباره کارش توضیح می‌دهد: «همان‌طور که می‌دانید بحث سرطان در جامعه ما بسیار جدی است و گاهی فرد آن‌قدر دیر متوجه سرطانش می‌شود که بیماری پیشرفت کرده است و راهی برای درمانش وجود ندارد. به عنوان مثال سرطان پستان در بین بانوان شیوع دارد و سطح آگاهی از پیشگیری و درمان در بین بانوان کم است. دوربین‌های ترموگرافی این قابلیت را دارند که برای غربالگری بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده و حتی پیش‌بینی انجام بدهند. یکی دیگر از پروژه‌هایی که روی آن کار کردم ساخت و طراحی کمربندی برای حفاظت از جنین است.
مادران باردار به دلایل مختلفی جنین خود را سقط می‌کنند و پزشکان به دنبال علتی برای سقط جنین هستند و در این امر مقصر اصلی را مادر می‌دانند.
این کمربند، انقباضات رحمی و سلامت جنین را به پزشک اطلاع‌رسانی می‌کند. طراحی‌های بسیاری که در زمینه پزشکی و تشخیص و غربالگری انجام داده‌ام متأسفانه از سوی مسئولان و حتی پزشکان حمایت لازم نمی‌شود درحالی‌که این ابزار‌ها می‌تواند راه‌گشایشان باشد.»
بیماری‌های بدتر از کرونا
دکتر خلیل‌زاده به نکته دیگری اشاره می‌کند که برایش دغدغه‌ای طولانی‌مدت است و آن هم اهمیت دادن به اجرای این طرح‌هاست. او می‌گوید: «در کشور ما بیماری‌های مختلفی وجود دارد که به اندازه کرونا احتیاج به پیگیری بهداشتی و درمان دارد، اما متأسفانه تا ضروریتی مانند این بیماری ایجاد نکند کمتر به آن پرداخته می‌شود. به عبارتی هنگامی که بیماری به صورت اپیدمی شد آن زمان است که به دنبال پیداکردن راه درمانش می‌رویم. به طور عادی هنگامی که پروژه‌ای بخواهد تأیید بگیرد دست‌کم دو سال زمان می‌برد، اما هنگامی که طرح محفظه ایزوله را تکمیل کردیم این مراحل در کوتاه‌ترین زمان ممکن طی شد. به دلیل احساس نیاز و ضروریتی که وجود دارد به این سرعت مورد تایید قرار گرفت.ای کاش تمام موارد به همین سرعت مورد تأیید و تولید قرار می‌گرفت.»
شب‌بیداری‌ها به نتیجه رسید
نفر سومی که در این طراحی کمک کرده است مهدی شجیعی دانشجوی ارشد مهندسی پزشکی است که به واسط اعلام آمادگی‌اش برای پروژه‌های مربوط به کرونا و همکاری‌های قبلی‌ای که با دکتر تهامی داشته به این تیم دعوت شده است. او می‌گوید: «بخشی از کارکرد این محفظه در ارتباط با الکترونیک است که من به‌طور تخصصی روی این موضوع کار می‌کنم. به همین دلیل از سوی دکتر تهامی در این پروژه دعوت به کار شدم و طراحی بخش الکترونیک محفظه به عهده‌ام بود. حس خوبی دارم از اینکه در پروژه همکاری کرده ام. هنگامی که کار را شروع کردم سنگینی بار مسئولیت و ضروریتی را که برای به نتیجه رسیدن طرح وجود داشت به خوبی احساس می‌کردم. هنگامی که تحقیق کردم الگویی در این زمینه وجود نداشت و بیشتر از دانش فنی‌ای که داشتم در این کار استفاده و اجرا کردم. از سویی می‌خواستم کارم را به بهترین شکل ممکن ارائه کنم، زیرا باید توقع و انتظاراتی را که استادانم داشتند هم برآورده می‌کردم.
برای طراحی مدار این پروژه، ۷۲ ساعت بود که نخوابیده بودم و باید دائم آزمون و خطا انجام می‌دادم.
آزمون‌هایی در ارتباط با قطعاتش و آن را تعویض می‌کردم تا به بهترین آن دست پیدا کنم. این دستگاه با باتری کار می‌کند و اجزای بعد از آن باید از نظر مصرف انرژی در سطح بهینه قرار داشته و با آن هماهنگ باشد. در همان لحظه‌هایی که در خیالم همه چیز خوب پیشرفته بود و دیگر انتظار جواب گرفتن داشتم متوجه شدم که جواب نمی‌گیرم. به دلیل اینکه ترانزیستور کارایی لازم برای کار ما را ندارد. فقط خدا خدا می‌کردم که زودتر صبح بشود و به خیابان سعدی بروم و ترانزیستوری را که مناسب بود بخرم. زیرا قرار بود همان روز با استادانم آن را آزمایش کنیم. نمی‌دانید چه استرسی کشیدم تا صبح شد و قطعه مورد نظر را پیدا و آن را جایگزین کردم.»
شجیعی از اینکه کارش به نتیجه رسیده و توانسته گامی درراستای کنترل این بیماری بردارد احساس رضایت می‌کند و می‌گوید: «از اینکه توانسته‌ام خواسته‌های استادانم را برآورده کنم احساس خوبی دارم. امیدوارم پیوند عمیق‌تری بین دانشگاه علوم پزشکی و بخش مهندسی پزشکی به‌وجود بیاید. زیرا ما این توانایی را داریم که بتوانیم آنچه مورد نیاز کادر درمان است تولید کنیم.»