حمیده صفائی - این روزها تمام حواسمان به پیشگیری از بیماری کروناست و بسیاری از مسائل دیگر را فراموش کرده‌ایم. آن‌قدر به دنبال شست‌وشوی دست‌ها، استفاده از ماسک و دستکش هستیم که از خاطر برده‌ایم ممکن است وسایلی که بی‌رویه از آن‌ها استفاده می‌کنیم چه آسیبی به طبیعت برسانند. امروز دوم اردیبهشت ماه مصادف با روز زمین پاک است و می‌خواهیم یادآوری کنیم طوری رفتار نکنید که پس از پایان داستان تلخ کرونا محیط زیستی برای زندگی نداشته باشید و غرق در زباله‌های انباشته در اطرافتان باشید. هرچند با وجود قرنطینه‌های خانگی رفت و آمد همه ما به طبیعت و بوستان‌های شهری کمتر شده است، اما اوضاع به همین منوال نخواهد ماند و در نهایت مردم به دامان طبیعت می‌روند و آن را دست‌خوش شلختگی‌های خود می‌کنند و دوباره زباله‌هایشان را در طبیعت رها می‌کنند.
روز جهانی زمین پاک، تلنگری برای حراست بیش از پیش از زمین است تا به‌خاطر بیاوریم اگر کره زمین آسیب ببیند و نتوانیم بر روی آن زندگی کنیم چه‌کاری از دست ما برمی‌آید و چه باید بکنیم؟ طبق سرشماری سال ۱۳۹۵، منطقه ۸ حدود ۹۲ هزارو ۵۴۳ نفر جمعیت دارد که ۶/ ۳ درصد از کل جمعیت شهر مشهد در آن زندگی می‌کنند. هرچند منطقه ۸ جزو مناطق کم‌وسعت با ساکنان کم است و انتظار می‌رود با این جمعیت زباله کمتری هم در آن تولید شود، اما به‌دلیل مجاورت با بارگاه ملکوتی امام رضا (ع)، پایانه مسافربری امام رضا (ع)، مراکز درمانی، اداره‌های دولتی و هتل‌ها دارای جمعیت غیرساکن بسیاری است و آماری از جمعیت غیرساکن آن در دست نیست. به طور حتم این جمعیت غیرساکن تأثیر بسیاری در تولید زباله منطقه و آلودگی‌های محیط زیستی دارند.
اگر بخواهیم نگاهی به چالش‌های منطقه‌مان بیندازیم باید بگوییم در کنار فضای سبز به نسبت خوب آن به‌ویژه در نواحی ۲ و ۳ و جمعیت کمی که دارد، شهرداری منطقه ۸ نسبت به دیگر مناطق شرایط ویژه‌ای در این زمینه دارد. وجود ۱۱ بیمارستان و مراکز درمانی متعدد و ساختمان‌های پزشکان موجب تولید زباله‌های عفونی زیادی می‌شود. همچنین وجود بیشترین میزان هتل‌آپارتمان‌های مشهد در این منطقه و مغازه‌ها و پاساژ‌های مختلف سبب شده تا رفت و آمد مردم بیشتر باشد و خواسته و ناخواسته زباله‌های مختلفی تولید شود و محیط زیست این منطقه از شهرداری را دچار مشکل کنند. پایانه‌های ذکریا، انقلاب و مسافربری امام رضا (ع) نیز از نظر افزایش آلودگی محیطی از دیگر چالش‌های آن محسوب می‌شوند.
جمع‌آوری روزانه ۱۰۰ تن زباله خانگی
وقتی سخن از زمین پاک به میان می‌آید اولین چیزی که به ذهن می‌رسد بحث تولید زباله است که مهم‌ترین تأثیر را بر روی کره زمین دارد. در منطقه ما روزانه ۱۰۰ تن زباله خانگی جمع‌آوری می‌شود که از این مقدار سرانه هر نفر در روز هزار و ۸۱ گرم است.
رئیس اداره خدمات شهری منطقه ۸ در این باره می‌گوید: مهم‌ترین اقداماتی که شهرداری‌ها در راستای حفاظت و نگهداری از زمین به‌ویژه در خدمات شهری انجام می‌دهند بحث بازیافت و کاهش موارد دفع زباله است که این موضوع به شهروندان هم برمی‌گردد. بهترین کاری که شهروندان می‌توانند برای ایجاد زمین پاک انجام دهند رعایت سه اصل مهم کاهش تولید زباله، بازیافت و بازتولید است.
جلال بیوکی ادامه می‌دهد: همیشه هنگام خرید، فروشنده وسایل را داخل پلاستیک قرار داده و به دست مشتری می‌دهد، به‌ویژه این روزها، چه خوب است همه ما با استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای در هنگام خرید به حذف پلاستیک از این چرخه کمک کنیم. یکی از مشکلاتی که این روزها با آن روبه‌رو شده‌ایم استفاده از ظروف یک‌بار مصرف به‌ویژه در میهمانی‌هاست که برخی آن را نشانه فرهنگ هم می‌دانند، اما همین افراد به‌اصطلاح روشنفکر بی‌توجه به آینده فرزندانشان، طبیعت به‌ویژه زمین را به سمت نابودی سوق می‌دهند. دومین کاری که می‌توانید انجام دهید، بازیافت زباله‌هاست. اینکه آن‌ها را درست تفکیک کنید و اجازه دهید دوباره وارد چرخه تولید شوند. سومین و بهترین کاری که می‌توانید انجام دهید، بازتولید وسایلتان است. گاهی شما یک جفت کفش، لباس، لوازم الکترونیکی یا هر وسیله دیگری را به چشم زباله نگاه می‌کنید و بیرون می‌اندازید، اما در نظر دیگران همان وسیله استفاده‌شدنی است، شما می‌توانید آن را طوری بیرون بگذارید که دیگران استفاده کنند. این سه اصل بزرگ در مدیریت پسماند جهانی است که باید به آن توجه کنید.
پسماند و چالش زیست محیطیوی با اشاره به اقدامات تشویقی بازیافت زباله در شهرداری مانند کاهش پانزده‌درصدی عوارض شهرداری توضیح می‌دهد: زباله‌هایی که بی‌توجه به موضوع بازیافت رها می‌کنید علاوه‌بر مشکلاتی مانند از بین رفتن سرمایه‌های ملی و پاره‌شدن پلاستیک‌های زباله توسط زباله‌گردها، آسیب فراوانی به طبیعت می‌زنند. کمتر فردی به این موضوع توجه می‌کند که با بازیافت روزانه ۱۶ تن بطری ضایعاتی پت سالانه ۹ میلیارد و ۷۲ میلیون ریال در مصرف نفت صرفه‌جویی می‌کنید، همچنین سود یک تن بطری بازیافتی برابر با
۲/ ۴ بشکه نفت است. علاوه‌برآن این موضوع را در نظر بگیرید که مدت زمانی که برای تجزیه محصولات پلاستیکی نیاز است بر اساس شرایط محیطی و نوع محصول متفاوت است. برای مثال لیوان‌های یک‌بار مصرف ۵۰سال، بطری‌های فلزی ۲۰۰سال، پوشک بچه و بطری‌های پلاستیکی ۴۵۰سال زمان نیاز دارند. همچنین زمان لازم برای تجزیه شیشه ۴۰۰۰ سال، پوست میوه ۶ ماه و آدامس ۵ سال است که بیشتر ما بی‌توجه به این آمار و ارقام روزانه میزان زیادی زباله تولید کرده و در کوچه و خیابان رها می‌کنیم.
بیوکی تذکر می‌دهد: روزانه ۱۰۰ تن زباله در منطقه ما تولید می‌شود که بابت جمع‌آوری هر کیلوی آن حداقل ۵۰ تومان هزینه می‌کنیم که روزانه ۵ میلیون تومان و ماهی ۱۵۰ میلیون تومان هزینه‌اش می‌شود. این درحالیست که حداقل ۱۵ درصد زباله‌های تولیدی مردم مواد بازیافتی بوده و دیگر بلااستفاده است. اگر شهروندان رعایت کرده و زباله‌هایشان را تفکیک کنند، این پول به چرخه تولید برمی‌گردد و می‌توانیم این هزینه را صرف خدمات عمرانی کنیم.
رئیس اداره خدمات شهری شهرداری منطقه با اشاره به زمان‌های زباله‌گیری در منطقه و رعایت آن می‌گوید: شکایت‌های بسیاری داریم که برخی شهروندان، هتل‌داران و مسافرخانه‌ها خارج از زمان زباله‌گیری زباله‌هایشان را بیرون می‌گذارند که علاوه بر ایجاد نازیبایی در محل سکونتشان موجب راه افتادن شیرابه زباله شده و آسیب جدی به زمین می‌رساند. ما سیستم جمع‌آوری زباله را ارتقا داده‌ایم و از ماشین‌های مجهز برای جمع‌آوری زباله استفاده می‌کنیم. شاید در نگاه اول هزینه‌ای بر شهرداری تحمیل شده باشد، اما به‌تبع آن آلودگی‌های صوتی و هوایی حذف شده است. در این منطقه ۹ دستگاه جمع‌آوری پسماند فعال است.
مسئولیت برای همه است
در اصل ۵۰ قانون اساسی آمده است: «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌شود. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب جبرانناپذیر آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.» بیوکی با تأکید بر این ماده قانونی یادآور می‌شود: تک‌تک ما در برابر این موضوع مسئول هستیم و نباید بی‌توجه به آن به محیط زیست آسیب برسانیم. ما در حد خودمان تلاش داریم تا خدماتی که به مردم ارائه می‌دهیم به نحو احسن و بهترین شیوه باشد. به‌طور مثال برای گندزدایی مخازن زباله از آهک استفاده می‌کردیم، اما پس از مطالعات بسیار به ماده‌ای برای ضدعفونی رسیدیم که علاوه‌بر بی‌خطر بودن برای طبیعت، بوی نامطبوع این مخازن را هم کاهش می‌داد و مردم از آن راضی بودند. پس از استفاده از این ماده به‌جای آهک در منطقه ۸ دیگر مناطق هم تغییر رویه دادند و مانند ما از آهک استفاده نکردند.
۸۵۰ اخطاریهاز دیگر اقدامات انجام‌شده در بحث زمین پاک، بحث جمع‌آوری پسماند است. بیوکی با اشاره به این موضوع ادامه می‌دهد: ما سعی کرده‌ایم تا جایی که امکان دارد زباله‌های خشک و‌تر جدا شوند و شهروندان را هم ترغیب به این‌کار می‌کنیم، اما شرایط استراتژیک خاص منطقه ما مشکلات دیگری را سرراهمان قرار می‌دهد که باید راه‌حلی برای آن بیابیم. یکی از این مشکلات زباله‌های عفونی و بیمارستانی است که در منطقه ما مشکل‌ساز شده است. با توجه به پیگیری‌های حوزه خدمات شهری هنوز هم برخی درمانگاه‌ها این موضوع را رعایت نمی‌کنند و با توجه به طیف گسترده مراکز درمانی با مشکل رهاسازی زباله‌های عفونی در دیگر زباله‌ها روبه‌رو هستیم. ما تخلفات این افراد را پیگیری می‌کنیم به طوری‌که از ابتدای سال گذشته تاکنون ۱۸ پرونده برای زباله‌های عفونی تشکیل داده و به مراجع قضایی معرفی کرده‌ایم، اما بیشترین آسیب این بی‌فکری در ابتدا متوجه نیروی خدمات شهری ماست و بعد از آن هم مردم و نسل‌های آینده.
رئیس اداره خدمات شهری شهرداری منطقه با اشاره به معضل پساب‌های خانگی توضیح می‌دهد: باوجود طرح اگو در منطقه هنوز هم مشکل فاضلاب‌ریزی در معابر را داریم، برای برخورد با این موضوع ۸۵۰ اخطاریه صادر کرده‌ایم که از این تعداد ۴۱۵ مورد را به مرکز بهداشت معرفی کرده‌ایم، اما باز هم مردم بی‌توجه هستند. نمی‌دانیم چرا آن‌هایی که خطا می‌کنند متوجه نیستند که ما برای سلامت خودشان سخت می‌گیریم، نه منافع شخصی خودمان. در بحث دیگر صنوف و مشاغل مزاحمی است که در این منطقه به‌وفور به چشم می‌خورد، مشاغلی مانند تعمیرگاه‌ها، چاپگر‌هایی که با لیزر کار می‌کنند، کارواش‌ها و... هر یک از این مشاغل به‌نوعی به محیط زیست آسیب می‌رسانند و ما به دنبال تغییر مکانشان هستیم. در این میان کارواش‌ها هم جزو مشاغل آسیب‌رسان هستند. آن‌ها با رهاسازی آب‌های ناشی از شست‌وشوی خودرو در معابر و حتی فاضلاب آسیب شدیدی به محیط زیست می‌رسانند بر همین اساس آن‌ها را مجبور به استانداردسازی کردیم و اکنون مجهز به دستگاه تصفیه هستند.
۳۳ متر مربع سرانه فضای سبز
معضل آلودگی محیط زیست بی‌تردید به عنوان یکی از چالش‌های اصلی زندگی شهری شناخته شده و همه ساله خسارت‌هایی را بر شهر‌های بزرگ تحمیل می‌کند.
وحید خندان‌دل، رئیس اداره فضای سبز منطقه، در این‌باره توضیح می‌دهد: سرانه فضای سبز ما در منطقه ۳۳ متر مربع به ازای هر نفر است. از ۱۷۹ هکتار فضای سبز موجود در منطقه حدود ۹۳ هکتار بوستان کوهسنگی و بقیه آن در دیگر نقاط منطقه پراکنده شده است. ما تلاش داریم فضای سبزمان را حفظ کنیم و بر گستردگی آن بیفزاییم، تشکیل یک سانتی‌متر خاک به ۱۰۰ تا هزار سال زمان نیاز دارد؛ این واقعیت جمله معروف «یک زمین داریم آن را حفظ کنیم» را بااهمیت‌تر می‌کند بنابراین روز جهانی زمین پاک بهانه‌ای است برای یادآوری وظایفمان در قبال زمین و حفظ آن به بهترین نحو ممکن.
وی با اشاره به تأثیر فضای سبز بر محیط زیست می‌گوید: ما تلاش داریم با افزایش فضای سبز محیطی مناسب را برای شهروندان ایجاد کنیم. با وجود تلاش‌هایی که در منطقه انجام می‌دهیم مشکلاتی در این مسیر وجود دارد. یکی از مشکلات ما از زمانی است که سازمان آب و فاضلاب اگو را نصب کردند، مشکلاتی برای فضای سبز شهری هم ایجاد شد. درگذشته مقابل در منازل نهالی می‌کاشتیم که مالکان یکی دو سال اول آب می‌دادند و بعد از آن دیگر نیازی به آبیاری نداشت، چون ریشه‌های درخت به سمت چاه می‌رفت و آبیاری می‌شد، اما از زمان اگو دیگر ریشه‌های درختان سیراب نمی‌شوند و مردم هم وقت نمی‌گذارند که آن‌ها را آبیاری کنند.
خندان‌دل با اشاره به بی‌توجهی مردم به مراقبت از فضای سبز توضیح می‌دهد: حدود ۱۲ سال قبل شهردار وقت اعلام کرد به مردم اجازه دهید برروی چمن‌ها بنشینند. بعد دیدیم چمن‌ها در اندازه‌های مختلف زرد می‌شدند، ابتدا تصور کردیم چمن‌ها دچار آفت شده‌اند، اما بعد‌ها متوجه شدیم مردم قابلمه داغ غذایشان را روی چمن‌ها می‌گذارند و آن‌ها از بین می‌روند. علاوه بر آن مشاهده می‌کردیم شیلنگ آب در چمن‌ها باز است و مردم ظرف‌هایشان را همانجا می‌شستند، این مشکلات موجب از بین رفتن فضای سبز شد برای همین همان شهردار گفت دیگر مردم روی چمن‌ها نشینند. متأسفانه برخی از مردم فقط براساس مصلحت و راحتی خودشان رفتار می‌کنند.
برخی از ما می‌دانیم درختان در ایجاد هوای پاک و زمین پاک نقش بسزایی دارند، اما عده‌ای دیگر بی‌توجه به این موضوع آسیب زیادی به فضای سبز وارد می‌کنند. رئیس اداره فضای سبز شهرداری منطقه در این باره توضیح می‌دهد: خیلی وقت‌ها شاهد این موضوع هستیم که فردی می‌خواهد خانه بسازد و درختی جلوی در پارکینگش را می‌گیرد، او به خودش زحمت نمی‌دهد که در را جابه‌جا کند، در عوض کاری می‌کند که آن درخت یا خشک شود یا بشکند و او به هدفش برسد. از طرفی هم ساخت‌وساز‌های بی‌رویه موجب تخریب فضای سبز شهری می‌شوند. علاوه‌بر آن فراموش کرده‌ایم ما برای تهیه هر تن کاغذ نیاز به قطع ۱۷اصله درخت داریم و همچنان در این زمینه اسراف می‌کنیم. اگر هر شخص کاغذ‌های باطله‌اش را در طول یک سال جمع کند معادل ۵/۱ اصله درخت است و اگر همه ما ایرانیان این کار را انجام دهیم از قطع ۱۰۰میلیون درخت در طول یک سال جلوگیری کرده‌ایم. استفاده از کاغذ بازیافت شده به جای تهیه آن از چوب درختان، موجب کاهش آلودگی هوا به میزان ۷۴درصد، کاهش آلودگی آب به میزان ۳۵درصد و کاهش مصرف آب به میزان ۵۸درصد خواهد شد به همین دلیل ۵۰درصد کاغذ تولید شده در کشور‌های توسعه‌یافته از کاغذ‌های بازیافتی است.
وی با اشاره به دیگر معضلات منطقه که شاید در گوشه و کنار شهر هم به چشم بخورد، می‌گوید: سیستم آبیاری تحت فشار گذاشته‌ایم تا در زمان آبیاری فضای سبز راحت باشیم، متأسفانه گاهی می‌بینیم کسبه و دیگر شهروندان از شیلنگ‌ها برای شست‌وشوی ماشین، جلوی مغازه و... استفاده می‌کنند. عده‌ای نیز برای شست‌وشو از آب‌نما‌ها استفاده می‌کنند و موجب کاهش آب داخل حوضچه می‌شوند. این اتفاق هم ارتفاع آب‌نما را به هم می‌ریزد و آب به اطراف پاشیده می‌شود. کودکان هم که از آب‌نما به‌جای استخر استفاده می‌کنند. از دیگر مواردی که موجب تخریب فضای سبز و درختان می‌شود تصادف خودرو‌ها با آیلند‌های وسط یا کناری است که درختان ۳۰ تا ۴۰ ساله را از بین می‌برند.
درباره داشته‌هایتان کوتاهی نکنید
خندان‌دل با اشاره به این موضوع که هر ماده دست‌ساز بشر را برروی زمین بریزیم به طبیعت آسیب می‌رساند بیان می‌کند: سال‌ها قبل می‌خواستیم قسمتی را چمن بکاریم، اما هیچ چیزی سبز نمی‌شد و همه متعجب از این اتفاق، یک روز بعدازظهر یکی از همکاران ما برای بازدید رفته بود و متوجه شد، فردی که در آنجا آجیل‌فروشی دارد پس از تف‌دادن تخمه‌هایش آن‌ها را همانجا الک می‌کند و باد نمک‌ها را بر روی زمین می‌برد و همین موضوع سبب شده تا گیاهی در آنجا سبز نشود. این موضوع را در نظر بگیرید و حالا به این فکر کنید عده بسیاری با فرض بر اینکه پوست تخمه طبیعی است آن را در فضای سبز به‌ویژه بوستان‌ها می‌ریزند و موجب آسیب به آن می‌شوند.
او هم گلایه‌مند از برخی کسبه توضیح می‌دهد: گاهی مشاهده می‌کنیم، مکانیکی یا مشاغل مرتبط با آن روغن و مواد آلوده را جلوی باغچه مغازه می‌ریزند. از طرفی هم خودرو‌هایی که مراجعه می‌کنند می‌خواهند داخل پیاده‌رو بروند و به فضای سبز آسیب می‌رسانند. هنوز فرهنگ‌سازی نشده و همه مردم اهمیت حفظ محیط زیست را نمی‌دانند، اگر می‌دانستند حواسشان به حفظ آن بود. ما باید فرهنگ‌سازی کنیم شهرداری نمی‌تواند تمام هزینه‌های نبود اطلاع مردم را بدهد. ما تلاش می‌کنیم فضای سبز بانشاط و خوبی داشته باشیم این به مردم و دیگر عوامل برمی‌گردد ما مشکلاتی با ماشین‌ها و دود آن‌ها داریم اگر ماشین‌های خوب با کیفیت بهتری داشته باشیم آلودگی کمتری داریم. اگر آلودگی از یک حد بیشتر باشد درخت توان مقابله با آن مشکل را ندارد شهروندان درباره آنچه متعلق به خودشان است کوتاهی نکنند. مردم به خودشان کمک کنند تا بتوانیم فضای زندگی خوبی داشته باشیم.