از رذایل اخلاقی که موجب انحطاط فردی و سقوط اجتماعی می‌شود، دروغ است. دروغ به معنای بیان سخن ناراست و خلاف حقیقت، در آموزه‌های دینی به‌شدت مذمت شده است و قرآن کریم از این گناه با تعابیری مثل کذب، افترا و تهمت یاد می‌کند. خداوند در آیات متعدد قرآن، دروغ را نکوهش کرده است؛ مثل آیه۱۰۵ سوره مبارک نحل که می‌فرماید: «دروغ را آن کسانی به خدا می‌بندند که ایمان به آیات خدا ندارند و این کافران البته خود مردمی دروغگویند».
قرآن برای افراد دورو یا در اصطلاح دینی منافق، صفات مختلفی هم به‌کار می‌برد و با اوصافی از آنها یاد می‌کند. مهم آن است که در معرفی منافقان، نخستین نشانه آنها را دروغگویی می‌داند و در سوره‌هایی همچون بقره، نسا و حشر به دروغگویی آنها تصریح می‌کند: «در دل‌هاى آنها یک نوع بیمارى است. خداوند بر بیمارى آنان افزوده است و به‌خاطر دروغ‌هایى که مى‌گفتند، عذاب دردناکى در انتظار آنهاست» (بقره، آیات ۸ و ۱۰).
احادیث ائمه (ع) نیز به‌شدت دروغ را ناپسند معرفی می‌کنند و آسیب‌هایی را که در اثر آن به زندگی انسان وارد می‌شود، برمی‌شمارند. از امیرالمؤمنین (ع) روایت شده است که فرمودند: «بنده طعم و لذت ایمان را نمی‌چشد، مگر آنکه دروغ را ترک کند؛ چه به جدی و چه به شوخی». این تأکید برای آن است که برخی به‌شوخی دروغ می‌گویند، درحالی‌که دین در این‌باره شوخی و جدی نمی‌شناسد و معتقد به آثار منفی آن در هر دو صورت است.
شیخ‌عباس (ره) نیز در «منتهی‌الآمال» به‌مناسبتی این آثار را بیان می‌کند. از مهم‌ترین عواقبی که بر اثر دروغ دامن‌گیر انسان می‌شود، بی‌ایمانی است؛ یعنی انسان در اثر دروغ، ایمان خود را از دست می‌دهد: «تن‌ها کسانی دروغ‌پردازی می‌کنند که به آیات خدا ایمان ندارند و آنان خود دروغگویانند» (نحل، ۱۰۵). امام‌باقر (ع) فرمودند: «دروغ، خانه ایمان را ویران می‌کند» (کافی، ج۲، ص۳۳۹، ح۴).
زیباترین تعریف در آثار دروغ را می‌توان در تشبیه امام حسن عسکری (ع) یافت. ایشان می‌فرمایند: «خبائث در خانه‌ای جمع شده است که کلید آن، شراب و می‌است که عقل آدمی را زائل می‌کند اما... دروغ از شراب، بدتر است». باید توجه کرد خباثت یعنی رذایلی که طبع انسان سالم با آنها ناسازگار و از آنها متنفر است؛ مثل خوردن نجاسات. خباثت باعث می‌شود انسان تعادلش را از دست بدهد، لذا وقتی حضرت امام عسکری (ع) دروغ را بدترین خباثت معرفی می‌کنند، باید دریابیم که چه صدمه جبران‌ناپذیری به زندگی انسان وارد می‌کند و از آن پرهیز کنیم.
مهم‌ترین بعد انسانیت و کرامت آدمی، انسان بودن است. وقتی انسان دروغ می‌گوید، دچار بی‌تعادلی می‌شود و این می‌تواند مقدمه همه جنایات خانوادگی، کاری و اجتماعی در انسان شود. نقل است شخصی به محضر پیامبر (ص) رسید و عرض کرد: «یا رسول‌ا... (ص)! من سه عیب دارم؛ یکی آنکه دروغ می‌گویم، دوم آنکه دزدی می‌کنم و سومین عیبم این است که به ناموس مردم نظر دارم و خیانت می‌کنم! کدام‌یک را ترک کنم؟». حضرت رسول (ص) در پاسخ او فرمودند: «دروغ را ترک کن!».
بعد از مدتی وی با ترک دروغ، موفق شد دو عیب دیگر را هم ترک کند؛ چون شخصی که اقدام به دزدی می‌کند، باید پنهان‌کاری کند و دروغ بگوید و در صورت مواجه شدن با سؤال و جواب باید راست را پشت دروغ، پنهان کند.
همچنین است در خیانت به ناموس مردم، اما اگر دروغ ترک شود، دیگر انسان نمی‌تواند اعمال زشت خود را پشت آن مخفی کند و همین به ترک گناه در او کمک می‌کند، لذا از پیامبر اکرم (ص) است که فرمودند: «اگر فردی زبانش راستگو شود، کارش اصلاح می‌شود». با این تصریحات، بهتر می‌توانیم درک کنیم چرا دروغ کلید خانه‌ای است که همه شر‌ها و بدی‌ها در آن جمع شده است.