مجرم یا بیمار؟

«اعتیاد نه مشکل اخلاقی و نه ضعف اراده است، بلکه بیماری جسمی و روانی با پیامد‌های اجتماعی است.» این نگاه متخصصان و صاحب‌نظران پژوهش در عرصه اعتیاد به معتادان و بیماری اعتیاد است. اما سؤال این است که آیا شهروندان دیگر، خانواده‌ها، مسئولان و حتی تحصیل‌کردگان جامعه این باور یا نظر را پذیرفته‌اند یا قبول دارند؟ به جرئت می‌توان گفت خیر!
متأسفانه جامعه ما هنوز نپذیرفته است که اعتیاد یک بیماری است نه یک مشکل اخلاقی! مردم ما هنوز قبول ندارند که اعتیاد یک بیماری است نه ضعف در اراده شخص معتاد! مسئولان و قانون‌گذاران هر چند که در حرف و سخن از اینکه اعتیاد یک بیماری است بسیار می‌گویند، اما در عملکرد نشان داده‌اند که بر این باور هستند که معتادان گروهی مجرم هستند که باید در زندان باشند، یعنی بر عکس حرفشان عمل می‌کنند.
امروزه با آماری که از مراجع رسمی منتشر می‌شود کسانی که به بیماری اعتیاد دچار هستند حداقل بیش از یک میلیون نفر می‌باشند، اما تدابیری که وزارتخانه‌های مسئول همانند وزار‌تخانه‌های بهداشت، آموزش و پرورش، کشور، ارشاد و سازمان بهزیستی برای این بیماری در نظر گرفته‌اند بسیار اندک است. توجه و تمرکزی که به بیماری‌هایی که گسترش آن‌ها یک هزارم بیماری اعتیاد هم نیست، بسیار بیشتر از تمرکز بر بیماری اعتیاد و معتادان به مواد مخدر است. این بی‌توجهی از سوی جامعه و مدیران جامعه نشان از نگاه کاملا سنتی به بحث اعتیاد و معتادان دارد.
در فرهنگ سنتی ما اعتیاد یک مشکل اخلاقی است و معتاد یک هنجارشکن! اعتیاد را ناشی از بی‌اراده بودن فرد معتاد می‌دانند. در این نگاه، یک معتاد اراده‌ای بسیار ضعیف دارد که نتوانسته است در مقابل وسوسه مصرف مواد مخدر ایستادگی کند. اغلب معتاد را یک مجرم و هنجارشکن تلقی می‌کنند و نتیجه این می‌شود که باید با این معتادان مجرم برخورد قضایی و به مجازات رسانده شوند.
امروزه در کشور‌های توسعه‌یافته نگاه به موضوع اعتیاد کاملاً تغییر یافته است و به صورت علمی به این موضوع نگاه می‌شود. معتاد از نگاه علمی، فردی بیمار است که برخلاف میلش به این بیماری گرفتار شده است.
دلیل اینکه در نگاه سنتی به اعتیاد، معتاد را مجرم و یک هنجارشکن می‌دانند به رفتار‌های ضد اجتماعی افراد معتاد بر می‌گردد. جامعه رفتار معتاد را رفتاری انتخابی از طرف فرد معتاد می‌داند و از این رو او را به دلیل اینکه با آگاهی و انتخاب دست به عملی زده است در رده مجرمان و قانون‌شکنان طبقه‌بندی می‌کند. اما این نکته مهم را نمی‌داند که رفتار‌های ضد اجتماعی افراد معتاد، پیامد‌های بیماری اعتیاد است، که به شکل این رفتار‌ها دیده می‌شود. یعنی یک فرد در هر جامعه‌ای به مواد مخدر معتاد شود به مرور با بالا رفتن میزان مصرف و عود بیماری اعتیاد به سمت انجام این گونه رفتار‌ها سوق پیدا می‌کند نه بر اساس یک انتخاب ارادی! نتیجه این می‌شود که نباید بر اساس رفتار‌های معتادگونه فرد معتاد که تحت‌تأثیر مواد مخدر انجام می‌دهد درباره او قضاوت کنیم.