حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ خانواده، محل امن و اسم رمز خوشبختی چندمیلیارد انسانی است که روی کره خاکی زندگی می‌کنند. مکانی که در آن از نظر عاطفی، اجتماعی و اقتصادی از یکدیگر حمایت می‌کنیم و هیچ‌کسی نمی‌تواند نقش پررنگ آن و روابطش را در سعادت دنیایی و اخروی ما کتمان کند. بر همین اساس واضح است که رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) به این کانون امن و انس، توجه ویژه داشته‌اند و آموزه‌های باارزشی در این زمینه را برای ما در سیره عملی و لسانی خود به یادگار گذاشته‌اند.
از امام رضا (ع) روایت است: «بنده مؤمن، هیچ بهره‌اى از دنیا نبرد، بهتر از همسر خوب و شایسته‌اى که هنگام حضور شوهر، مایه شادی‌اش باشد و در غیاب شوهر، نگهدار ناموس و مال او باشد.» (مسند الامام‌الرضا (ع)، ج ۲، ص ۲۵۶.) این کلام امام رضا (ع) به‌خوبی نقش و وظیفه همسران را نسبت به هم نشان می‌دهد. نقش و وظیفه‌ای که از تأمین امنیت عاطفی تا تأمین امنیت مالی گسترده است. در چهارشنبه‌ای دیگر به کلام و سیره علی ابن موسی الرضا (ع) تأسی کرده‌ایم تا از ایشان چگونگی رفتار با خانواده را بیاموزیم.
در مسائل خانواده دستورات برای نظافت و آراستگی ظاهر و ایجاد جذبه، متقابل است و این فکر که مرد نیازی به زینت ظاهر و رعایت نظافت ندارد، مورد قبول نیست. امام رضا (ع) به روابط بین زوج‌ها هم توجه داشتند و در حدیثی به مردان توصیه می‌کنند همان‌گونه که آراستگی و زیبایی را از زن خویش انتظار دارید، شما هم مرتب، تمیز و آراسته باشید تا همسرتان از شما دل‌زده نشود یا به غیرتمایل پیدا نکند. (بحارالانوار، ج ۷۳، ص ۱۰۰)
آن حضرت در حدیثی دیگر به نقل از پدران خود، نزدیک به همین مضمون فرمودند: «زنان بنى‌اسرائیل از عفت و پاکى دست برداشتند و این مسئله هیچ سببى نداشت جز آنکه شوهرانشان، خود را نمى‌آراستند.» سپس افزودند: «زن نیز از مرد همان را انتظار دارد که مرد از او دارد.»
امام رضا (ع) در خانه و نزد خانواده خودشان همه حسن و لطف بوده‌اند. در روایات متعددی بر آرامش و حسن خلق ایشان در خانواده تأکید شده است. ابراهیم بن عباس می‌گوید: هرگز شخصیتی برتر از امام رضا (ع) ندیدم، هرگز پای خویش را در مقابل هم‌نشین خویش دراز نمی‌کرد و پیش از او تکیه نمی‌داد. به خدمتگزاران دشنام نمی‌گفت، صدایش به خنده بلند نمی‌شد و همواره با غلامان و زیردستان خود کنار سفره غذا می‌نشست. (عیون اخبار الرضا: ج ۲، ص ۴۲۷)
درباره رفتار با فرزندان نیز ایشان احترام و محبت را به هم آمیخته‌اند. آنچنان که می‌دانیم آن حضرت، هیچ‌گاه نام فرزندش «محمد» را نمی‌برد، مگر با کنیه، به طور مثال می‌فرمودند: «ابوجعفر، برایم نامه نوشته است.»
مهربانی، نام و نشان امام هشتم (ع) شیعیان است. صفتی که در سیره عملی ایشان نیز پررنگ و برجسته است تا آنجا دارای اهمیت است که این امام همام، مهر و حسن خلق با خانواده را نتیجه تکامل ایمان دانسته و فرموده‌اند: «رسول خدا (ص) فرمودند: کسی که ایمانش برتر از دیگران است، اخلاقش نیکوتر و به خانواده‌اش مهربان‌تر است و من نسبت به خانواده خود، مهربان‌ترم.» (عیون اخبارالرضا: ج۲، ص ۳۸)
ایشان در فرمایش دیگری از قول رسول خدا (ص) می‌فرمایند: «نزدیک‌ترین شما به من در روز قیامت، کسی است که خوش‌خلق‌تر و برای خانواده خود بهترین باشد؛ بنابراین یکی از اصول اولیه که لازم است هر مسلمان به کار گیرد، خوش‌خلقی در جامعه و مهربانی و رأفت با خانواده است.» (عیون اخبارالرضا: ج ۲، ص ۳۸)
توصیه بعدی علی ابن موسی الرضا (ع) درباره فرزندان دختر در خانواده است. ایشان به تکریم دختران در خانواده در چند بُعد توجه داشته و در روایات متعددی به این موضوع پرداخته‌اند. امام رضا (ع) در حدیثی می‌فرمایند: «خداوند بزرگ نسبت به زنان مهربان‌تر از مردان است و مرد، زنی از محارم خویش را شاد نمی‌کند مگر آنکه خداوند او را در قیامت شاد خواهد کرد.» (الکافی، ج ۶، ص ۶)
آن حضرت در روایتی دیگر می‌فرمایند: «در خانه‌ای که نام فاطمه وجود دارد، فقر وارد نمی‌شود.» حتی ایشان در باب ازدواج، عبارت «کریمه» را برای دختران بیان می‌فرمایند و در موضوع خواستگاری، تأکید می‌کنند که در خواستگاری سه ویژگی دینداری، خوش‌اخلاقی و امانت‌داری مدنظر قرار گیرد تا دختر، پس از ازدواج دچار سختی نشود.
احترام، کلید واژه دیگری است که در آموزه‌های حضرت رضا (ع) درباره خانواده آمده است. احترام و حرمت نگه‌داشتنی که بیشتر از هر شخصی باید نسبت به والدین در خانواده مدنظر قرار بگیرد. امام رضا (ع) درباره حد رعایت احترام و اطاعت از والدین می‌فرمایند: «نیکی به والدین واجب است گرچه مشرک باشند، ولی در معصیت خدا نباید آنان را اطاعت کرد.» (عیون اخبارالرضا، شیخ صدوق، ج۲، ص ۱۲۴)
این امام بزرگوار در حدیث دیگری درباره اهمیت سپاسگزاری از والدین فرموده‌اند: «بى‌تردید، خداوند عزّوجل انسان را به سپاسگزارى از خود، پدر و مادر، فرمان داده است. پس کسى که سپاسگزارِ پدر و مادرش نباشد، از خدا سپاسگزارى نکرده است. (عیون أخبار الرضا (ع): ج ۱، ص ۲۵۸)
همان‌طور که می‌دانیم بخشی از اهمیت خانواده در تأمین اقتصاد و معیشت اهل آن است. عالم آل محمد (ص) نیز در توصیه‌های خود به این امر مهم توجه داشته است. امام علی بن موسی الرضا (ع) فرموده‌اند: «هر کسی صبح کند در حالی که تنش سالم و خاطرش آسوده و معاشش تأمین باشد از مواهب یک زندگی مطلوب و آرام برخوردار است.» (من لایحضره الفقیه، ج ۴، ص ۴۱۹)
امام رضا (ع) از پیروان خود می‌خواهند برای ایجاد گشایش در زندگی و رفاه اهل خانه بکوشند: «افرادی که از نعمتی برخوردارند باید بر زن و فرزند خود گشایش دهند.» (مجلسی، بحارالانوار: ج ۷۵، ص ۳۳۵) ایشان در اهمیت این موضوع فرموده‌اند: «شایسته است مرد بر اهل خانه (از لحاظ مخارج زندگی) گشاده‌دستی کند تا آنان مرگ او را از خداوند درخواست نکنند.» (من لایحضره الفقیه: ج ۲، ص ۶۸)