حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ بخش زیادی از احکام فقهی و توصیه‌های روایی ما در مورد احکام مالی است. دین اسلام برای این امر مهم زیستی باید‌ها و نباید‌های زیادی وضع کرده است تا از طریق آنها رفاه، سلامت و استقلال زندگی مسلمانان حفظ شود. از بدترین گرفتاری‌ها در زندگی آدمی، مشکلات مالی، فقر و نیاز مالی است که روح انسان را آزار می‌دهد.
فقر گاهی به‌خاطر مهارت نداشتن انسان در مدیریت منابع مالی و دارایی‌ها است و گاهی به‌دلیل شیوه مصرف. فقر، ما را از مسیر اصلی‌مان که رسیدن به سعادت و رستگاری است، بازمی‌دارد و به‌سوی خطر‌های مهلکی سوق می‌دهد. پیامبر (ص) در روایتی درباره خطر‌های فقر می‌فرمایند:
«کادَ الفَقْرُ انْ یکونَ کُفرا؛ نزدیک است که فقر به کفر انجامد». امروز به برخی توصیه‌های روایی در مقابله با این پدیده می‌پردازیم تا از خطر‌های ناشی از فقر و نیاز مالی در امان باشیم.
به‌دنبال معاش بودن، برابر با جهاد درنظر گرفته شده است، اما نگاه ما به ثروت، باید براساس امانت بودن آن باشد تا از مفسده‌های اخلاقی جلوگیری شود. امام‌صادق (ع) می‌فرمایند: «ثروت از آن خداست و او آن را نزد بندگان خود امانت گذاشته و دستور داده است که از آن در حد متعارف بخورند و بیاشامند و لباس تهیه کنند و ازدواج کنند و برای سواری از آن استفاده کنند و با بقیه آن، به مؤمنان نیازمند کمک کنند، بنابراین کسی که در هر قسمت از آن از حد معمول، تجاوز و بیشتر مصرف کند، مرتکب گناه شده است و آنچه زیادی خورده یا آشامیده یا پوشیده یا در امر ازدواج و سواری صرف کرده است، حرام است» (بحارالانوار، جلد۱۰۳، صفحه۱۶، حدیث ۷۴).
حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «الاقتصاد ینمی‌القلیل و الاسراف یغنی الجزیل: برنامه‌ریزی و میانه‌روی، کم را زیاد می‌کند ولی اسراف نعمت فراوان را نابود می‌سازد». ایشان همچنین می‌فرمایند: «لا یذوق المره من حقیقه الایمان حتی یکون فیه ثلاث خصال، الفقه فی‌الدین و الصبر علی المصائب و حسن التقدیر فی المعاش: کسی مزه ایمان را نمی‌چشد، مگر اینکه از سه خصلت بهره‌مند باشد؛ فهم درست دین، بردباری در مصیبت‌ها و اندازه‌داری نیکو در معاش».
یکی از ویژگی‌های فرد برگزیده و پرهیزکار، استفاده از مال حلال و معتدل بودن انسان در استفاده از مادیات است. یکی از یاران امام‌رضا (ع) نقل می‌کند: «به امام هشتم (ع) گفتم: فدایت شوم، دعا کن خدا به من روزی حلال عطا کند. فرمود: می‌دانی حلال چیست؟ گفتم: پیش ما حلال، همان کسب پاک و پاکیزه است. امام (ع) فرمود: امام زین‌العابدین (ع) می‌فرمود: حلال، غذای برگزیدگان است. سپس فرمود: این چنین بگو: خدایا! از تو روزی فراخ می‌خواهم» (کافی، جلد۵، صفحه۸۹).
امام‌صادق (ع) نقل می‌کند که گروهی از اینکه گندم و خوراکشان به‌زودی تمام می‌شود، نزد پیامبر (ص) شکایت بردند. حضرت به آنها فرمودند: «در هنگام مصرف، پیمانه می‌کنید یا بی‌پیمانه می‌ریزید؟». گفتند یا رسول خدا! بی‌پیمانه می‌ریزیم؛ یعنی بی‌قاعده و حساب. فرمودند: «به هنگام مصرف، پیمانه کنید و اندازه داشته باشید که این کار بر برکت می‌افزاید».
در سیره پیامبر اکرم (ص) و ائمه‌اطهار (ع) روایات بسیاری وجود دارد که زنان برای خود کسب‌وکار دارند و مورد تأیید این بزرگان هستند. ام‌حسن نخیعه می‌گوید: «حضرت علی (ع) در راه به من برخورد کرد و فرمود: ام‌حسن، به چه کاری مشغولی؟ گفتم: بافندگی می‌کنم. امام به من فرمود: بدان که حلال‌ترین کسب است» (محمدبن‌یعقوب کلینی، پیشین، ج۵، ص۱۵۱/ج ۵، ص۸۶).
برپایه این نقل، امام با دیدن ام‌حسن در ابتدا، از شغل او سؤال کردند که حاکی از مشروعیت اشتغال برای زنان است و دیگر آنکه وقتی ام‌حسن در جواب امام عرض کرد به بافندگی اشتغال دارم و از این راه ارتزاق می‌کنم، امام نه‌تن‌ها او را از این حرفه منع نکردند، بلکه با این جمله که «حلال‌ترین کسب است»، او را بر ادامه اشتغال به این حرفه تشویق کردند؛ زیرا برای داشتن معاشی حلال و سلامت، همه می‌توانند تلاش کنند.
فردی که در زندگی مدیریت و برنامه‌ریزی خوبی دارد، نه‌تن‌ها کمتر شکست می‌خورد، بلکه می‌تواند از تجربه‌هایش عبرت بگیرد. امام‌صادق (ع) می‌فرمایند: «المؤمنُ حَسَنُ المَعونه، خفیفُ المَؤونه، جَیّدُ التّدبیرِ لِمَعیشتِهِ، لا یُلْسَعُ مِن جُحْرٍ مرّتینِ: مؤمن، یاورى خوب و کم‌خرج و کم‌زحمت است، زندگى‌اش را خوب اداره مى‌کند و از یک سوراخ دو بار گزیده نمى‌شود» (کافی: ۲/ ۲۴۱/ ۳۸).