الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ سی وچهارمین جشنواره تئاتر استانی خراسان رضوی (رضوان) با یک تفاوت مهم نسبت به دوره‌های پیش در حال برگزاری است؛ اضافه شدن بخش کودک و نوجوان. هرچند نسبت به نبود برنامه ریزی مناسب برای حضور تماشاگران دانش آموز در این جشنواره انتقاد‌هایی وجود دارد.
به ویژه اینکه نام دو نهاد مهم مرتبط با دانش آموزان، یعنی اداره کل آموزش و پرورش و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان حامیان این جشنواره در پوستر درج شده است. با این حال، بیشتر فعالان تئاتر کودک و نوجوان، با نگاهی فرصت بین به اضافه شدن این بخش به جشنواره نگاه می‌کنند و معتقدند این فرصت می‌تواند به کسانی که سال‌ها با عشق در این راه سختی‌ها را تحمل کرده اند، انگیزه برای ادامه بدهد.
در ادامه با سه نفر از کارگردانان حاضر در این جشنواره گفتگو کردیم که مطالب آن پیش روی شماست.
محمدرضا سعادتی، کارگردان نمایش «آب سواران» و دبیر بخش کودک سی وچهارمین جشنواره تئاتر استانی خراسان رضوی است. او که بازنشسته آموزش و پرورش است، بیش از ۳۳ سال سابقه فعالیت در هنرهای نمایشی دارد. در پانزده سال اخیر، تمرکز او بیشتر بر نمایش عروسکی و ساخت عروسک بوده است. سعادتی درباره اضافه شدن بخش کودک به این جشنواره می‌گوید: این بخش با خوش فکری انجمن هنرهای نمایشی استان و با هدف دیده شدن تئاتر دانش آموزی به صورت جنبی و آزمایشی به جشنواره امسال اضافه شده است. البته گروه‌های غیردانش آموزی نیز می‌توانند در آن شرکت کنند.
سعادتی معتقد است که مراکزی مانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و آموزش و پرورش فعالیت‌های خوبی در تئاتر کودک و نوجوان دارند، اما این فعالیت‌ها به جشنواره‌های داخلی خودشان محدود شده است. او می‌گوید: جشنواره استانی بهانه خوبی است که فعالان تئاتر دانش آموزی برای مردم هم اجرا داشته باشند. در معرض نمایش عموم قرار گرفتن، انگیزه فعالان این عرصه را افزایش می‌دهد.
او درباره مشکلاتی که تئاتر کودک و نوجوان با آن‌ها روبه روست می‌گوید: بسیاری از فعالان تئاتر کودک و نوجوان گلایه دارند که مکان ویژه‌ای برای نمایش‌های مختص کودک و نوجوان که خانواده‌ها بتوانند به آنجا مراجعه کنند، در مشهد وجود ندارد. اگر هم مراکزی وجود داشته باشند، مانند سالن‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، چندان برای عموم مردم شناخته شده نیستند و بیشتر فعالان تئاتر با آن‌ها ارتباط دارند. مجتمع امام رضا (ع) یک سالن تئاتر عروسکی دارد که می‌تواند به پایگاه تئاتر عروسکی تبدیل شود. ما در مشهد مکانی مانند پارک لاله تهران که مرکز تئاتر کودک و نوجوان است و مردم می‌دانند اگر به آنجا بروند نمایش کودک و نوجوان می‌بینند، نداریم.
این هنرمند می‌افزاید: در مشهد به تئاتر بزرگ سالان و مناسبتی بیشتر از تئاتر کودک و نوجوان توجه می‌شود. کسی که در این بخش فعالیت می‌کند باید علاقه‌مند و پیگیر باشد، زیرا امکانات اجرای کافی برای این تئاتر وجود ندارد. با این حال، اشتیاق مردم نسبت به دیدن تئاتر کودک و نوجوان بسیار بیشتر از گذشته شده است. بچه‌ها و خانواده‌ها علاقه‌مند به دیدن تئاتر کودک و نوجوان هستند. او با تأکید بر اینکه تئاتر کودک و نوجوان تاکنون سهم کوچکی از تئاتر مشهد داشته است، می‌گوید: فعالان این تئاتر بیشتر دانش آموزانی هستند که بعدا وارد محیط‌های حرفه‌ای و نیمه حرفه‌ای می‌شوند.
در واقع، تئاتر از مدرسه و آموزش و پرورش شروع می‌شود، در حالی که هدف سازمانی این نهاد چیز دیگری است و مراکزی مانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌توانند سهم بیشتری در ترویج تئاتر کودک و نوجوان داشته باشند. امیدوارم این جشنواره موجب نگاهی جدی‌تر به تئاتر کودک و نوجوان و قابلیت‌های آن شود. چراکه تئاتری که بزرگ سالان برای کودکان اجرا کنند، از قدیم وجود داشته و چیز جدیدی نیست. اما اینکه بچه‌ها برای هم سن وسال‌های خودشان کار کنند، موجب دیده شدن آن‌ها و افزایش خودباوری شان می‌شود.
رحمان سروری، نویسنده و کارگردان نمایش «ما به قهرمان نیاز داریم»، هفده سال سابقه فعالیت هنری در عرصه تئاتر و فیلم دارد. نمایش‌های «هملت» (۱۳۹۵)، «وداع با اسلحه» (۱۳۹۶)، «خاک انتخاب» (۱۳۹۸)، «تهمینه و ربات کوچولو» و «سیندرلا و موش‌های زبل» (۱۴۰۲) و مستند «مصاحبه پیشکسوت» (۱۳۹۷) از جمله آثار وی هستند. در این میان، دو نمایش «تهمینه و ربات کوچولو» و «سیندرلا و موش‌های زبل» پرفروش‌ترین نمایش کودک و نوجوان در سال گذشته شدند.
سروری با نگاهی خوش بینانه وضعیت فعلی تئاتر مشهد را خوب توصیف می‌کند و می‌افزاید: بعد از کرونا، مخاطبان دوباره به سالن‌های تئاتر بازگشته اند و امروز دیدن تئاتر در سبد خانوار قرار گرفته است. همان طور که مردم به سینما می‌روند و لباس، کیف و کفش می‌خرند، خیلی راحت بلیت تئاتر هم می‌خرند. این اتفاق بسیار خوبی است. اما مانند فیلم‌های سینمایی، بعضی نمایش‌ها نیز فقط با هدف فروش بلیت روی صحنه می‌روند. البته این نوع نمایش‌ها که اغلب برای شادی و خنده گرفتن از مخاطب اجرا می‌شوند، هم نیاز مردم هستند، اما نمی‌توان گفت همه آثار تئاتر کودک و نوجوان چنین اند.
بی محتوا بودن این نمایش‌ها چند دلیل دارد، از جمله نبود سواد و تجربه کافی و هدفمند نبودن این نوع نمایش ها. با این حال، خوشبختانه مخاطب تئاتر کودک تا حدی با وسواس بیشتری نسبت به سایر انواع تئاتر، بلیت تهیه می‌کند. برای والدین، جنبه آموزشی تئاتر بسیار مهم‌تر است و صرفا برای سرگرمی، فرزندشان را برای دیدن تئاتر نمی‌آورند. آن‌ها می‌دانند که یک نمایش بد به راحتی می‌تواند برای فرزندشان بدآموزی داشته باشد.
به باور این هنرمند، اوضاع تئاتر نسبت به ده سال گذشته خیلی بهتر شده است. او می‌گوید: ما چند میلیون کودک داریم که نیاز به برنامه‌های ویژه خود در تئاتر و برنامه‌های تصویری دارند. مهم‌ترین نیازی که کودکان و نوجوانان دارند، خلاقیت است. در هیچ جا به اندازه تئاتر خلاقیت وجود ندارد. تئاتر هنری فاخر و آمیزه‌ای از هفت هنر است. کودک بدون اینکه خسته شود، ۵۰ دقیقه روی صندلی می‌نشیند و تئاتر می‌بیند. تئاتر شمشیری بُرنده‌تر از نصیحت والدین است.
علیرضا شریفی نیا، کارگردان نمایش «مینا و میچا»، نیز فعالیت خود را از دوره دانش آموزی زیر نظر استاد حمید قلعه‌ای (از اساتید تئاتر دانش آموزی کشور) آغاز کرد. او مدتی است به صورت تخصصی در زمینه تئاتر برای کودکان توانیاب کار می‌کند. در تئاتر «مینا و میچا» نیز ۸۰درصد عوامل، کودکان توانیاب هستند. این تئاتر سال گذشته در جشنواره کشوری کودک و نوجوان باغچه بان مرند مقام دوم بازیگری کودک و در جشنواره مهر دزفول منتخب طراحی لباس شناخته شد.
شریفی نیا درباره اضافه شدن بخش کودک و نوجوان به سی وچهارمین جشنواره تئاتر استانی می‌گوید: همیشه با مشکل اجرا مواجه ایم؛ نمایش‌های کودک به دلیل کمبود سالن یا ملاحظات مناسبت‌های مختلف، به سختی اجرا می‌شوند. اجرا‌های در قالب جشنواره بسیار مفید است و امیدوارم هر سال ادامه داشته باشد.
حالا هر گروه نمایشی بیست اجرا می‌رود، بدون اینکه دغدغه جذب تماشاگر، گرفتن مجوز سالن یا تعطیلی‌های رسمی و غیررسمی را داشته باشد. این حرکت بسیار خوبی است و امیدوارم در نطفه خفه نشود.
او در ادامه انتقادی به جشنواره مطرح می‌کند: برای هر نمایش بیست سانس صبح در ده روز گذاشته اند، ولی هیچ برنامه‌ای برای آوردن تماشاگر نداشته اند. وارد سالن که می‌شویم، دریغ از یک تماشاچی کودک که ببینیم.
این در حالی است که لوگوی آموزش و پرورش و کانون فکری کودکان و نوجوانان زیر پوستر جشنواره درج شده است. آیا آموزش و پرورش نمی‌توانست مدارس را مجاب کند که از آثار دیدن کنند تا با سالن‌های خالی روبه رو نشویم؟ روزی که به ما گفتند آموزش و پرورش از جشنواره حمایت می‌کند، فکر کردیم تماشاگر را به طور کامل در سالن داریم. ولی اکنون سالن‌های خالی را می‌بینیم و جز افسردگی، ناامیدی و خستگی چیزی نصیبمان نمی‌شود.
این هنرمند وضعیت تئاتر کودک و نوجوان مشهد را خیلی خوب توصیف می‌کند و می‌گوید: همکاران به تولید در این زمینه خیلی علاقه دارند و تولیدات نیز زیاد است، اما برخی کار‌ها کیفیت مناسب برای کودکان را ندارند. باید نظارتی وجود داشته باشد که هر نمایشی روی صحنه نیاید. در نمایش‌های کودک باید خیلی با ملاحظه و اطمینان کار کرد که به روحیات بچه‌ها لطمه وارد نشود. اما کیفیت نمایش‌های کودک همیشه خوب نبوده است.