به گزارش شهرآرانیوز؛ چیزی بیش از یک ماه از شروع سال تحصیلی جدید می‌گذرد و آمار‌های متفاوتی از شمار کودکان بازمانده‌از‌تحصیل به گوش می‌رسد؛ چندی‌پیش محمد علوی‌تبار، معاون سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، درحالی از ثبت‌نام‌نکردن ۷۹۰هزار دانش‌آموز در سال تحصیلی جاری خبر داده بود که فرشاد ابراهیم‌پور، عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی، به‌تازگی این رقم را حدود ۲میلیون نفر اعلام کرده است.
آمار‌های اعلام‌شده از‌سوی مسئولان درباره جا‌ماندن دانش‌آموزان از مدرسه اگرچه آشکارا ضد‌و‌نقیض است، اما با بررسی تغییرات این آمار در سال‌های گذشته که از تازه‌ترین گزارش مرکز ملی آمار درباره وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران در بهار امسال که مهرماه منتشر شد به دست می‌آید، می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که هر سال بر شمار کودکانی که از مدرسه جا می‌مانند، اضافه می‌شود. در مشهد و خراسان‌رضوی هم بی‌شک در بر همین پاشنه می‌چرخد و در سال‌های اخیر این استان همواره جزو پنج استانی بوده که بیشترین تعداد دانش آموزان بازمانده از تحصیل را داشته است.
یکی از شاخص‌هایی که می‌تواند در بررسی وضعیت دانش آموزان بازمانده از تحصیل ما را یاری کند، پوشش ظاهری و واقعی تحصیلی است. بر اساس تعریف مرکز ملی آمار، منظور از پوشش ظاهری تحصیلی، نسبت تعداد دانش آموزان یک دوره تحصیلی به کل جمعیت لازم التعلیم همان دوره است. همچنین نسبت تعداد دانش آموزان یک دوره تحصیلی که در سنین خاص آن دوره هستند، به کل جمعیت لازم التعلیم همان دوره به عنوان پوشش واقعی تحصیلی در نظر گرفته می‌شود.
تازه‌ترین گزارش مرکز آمار ایران از وضعیت اجتماعی ایران حکایت از آن دارد که در بازه زمانی سال تحصیلی ۱۳۹۶- ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۳- ۱۴۰۲ پوشش تحصیلی ظاهری در دوره ابتدایی از ۱۰۳.۲ به ۱۰۰.۶ درصد و پوشش تحصیلی واقعی از ۹۸.۱ به ۹۷.۹ درصد کاهش یافته است. همچنین در مقطع متوسطه اول در همین بازه زمانی پوشش تحصیلی ظاهری از ۹۹.۲ به ۹۳.۵ درصد و پوشش تحصیلی واقعی از ۹۳.۵ به ۸۹.۷ درصد رسیده است. در دوره متوسطه دوم هم در این سال‌ها ارقام کاهشی است و پوشش تحصیلی ظاهری از ۱۰۳ به ۸۱.۶ درصد و پوشش تحصیلی واقعی از ۸۳.۱ به ۷۹.۶ درصد رسیده است.
در گزارش مرکز آمار ایران خبری از وضعیت پوشش تحصیلی ظاهری و واقعی به تفکیک استان‌ها نیست؛ با این حال محمود رضایی، معاون آموزش متوسطه اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی، مرداد ماه پارسال در گفتگو با شهرآرا میزان پوشش تحصیلی استان را ۷۶ درصد اعلام کرده بود. اگر این رقم را با میانگین پوشش تحصیلی کشور در هر سه مقطع در سال گذشته که حدود ۸۹ درصد می‌شود، مقایسه کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که پوشش تحصیلی در استان ما از میانگین کشوری کمتر است. رضایی هم در همین باره گفته بود که در جدول کشوری پوشش تحصیلی استان در رتبه ۲۶ یا ۲۷ است.
بررسی آمار دانش آموزان بازمانده از تحصیل در گزارش اخیر مرکز ملی آمار هم چندان امیدوارکننده نیست و بیش از پیش بر این واقعیت مهر تأیید می‌زند که هر سال بر تعداد دانش آموزانی که به دلایل مختلف از تحصیل باز می‌مانند، افزوده می‌شود. اگر بخواهیم با عدد و رقم به این مسئله نگاه کنیم، باید بگوییم که تعداد بازماندگان از تحصیل در فاصله سال‌های تحصیلی ۱۳۹۶-۱۳۹۵ تا ۱۴۰۳-۱۴۰۲ در دوره ابتدایی از ۱۶۱ هزار و ۸۶۷ دانش آموز به ۱۹۲ هزار و ۹۹۲ نفر افزایش یافته است.
این ارقام در مقطع متوسطه اول به ترتیب ۲۱۵ هزار و ۶۸۱ نفر و ۲۱۳ هزار و ۷۲۲ دانش آموز بوده است که البته در این مقطع روند کاهشی را شاهد هستیم. با این حال در مقطع متوسطه دوم، اختلاف آمار چشمگیر است و از ۳۷۰ هزار و ۳۶۳ نفر به ۵۸۵ هزار و ۶۰۷ نفر رسیده است که البته با توجه به اینکه پس از این پایان مقطع، برخی دانش آموزان وارد باز کار یا روانه سربازی می‌شوند، این تفاوت فاحش آمار توجیه پذیر به نظر می‌رسد. درباره شمار کودکان بازمانده از تحصیل در خراسان رضوی هم اعداد وارقام متفاوتی در این سال‌ها اعلام شده است؛ از ۵۵ هزار و ۳۵ هزار دانش آموز بگیرید تا ۲۰ و ۲۱ هزار نفر.
واژه ترک تحصیل را برای دانش آموزانی به کار می‌برند که حین تحصیل، بعد از قبولی یا مردودی، به هر دلیلی نظام آموزشی را ترک کرده باشند. آن طور که از داده‌های گزارش جدید مرکز آمار ایران پیداست، در بازه سال‌های تحصیلی ۱۳۹۶- ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۳- ۱۴۰۲ نرخ ترک تحصیل در دوره ابتدایی و متوسطه اول روند افزایشی داشته، اما در مقطع متوسطه دوم کاهشی بوده است. بر اساس این گزارش، نرخ ترک تحصیل مقطع ابتدایی در این سال‌ها از ۰.۹ به ۱.۴۵ درصد و در مقطع متوسطه اول از ۴.۱۱ به ۶.۴۱ درصد افزایش یافته است. با این حال در دوره متوسطه دوم این نرخ از ۴.۵۳ به ۲.۶۹ درصد کاهش یافته است.
«اختلاف والدین، فقدان مدرک هویتی، ممانعت یکی از والدین، والدینی که به علت پرونده کیفری تحت تعقیب هستند، کار کودک، اتباع فاقد مجوز اقامت و فاصله زیاد مدرسه و محل سکونت در حاشیه شهر یا روستا‌های اطراف مشهد»، این هفت دلیل را نیره عابدین زاده، معاون دادستان خراسان رضوی و سرپرست مجتمع شوق زندگی، اواخر شهریور ماه امسال در گفتگو با شهرآرا به صورت فهرست وار به عنوان دلایل بازماندن کودکان از تحصیل برشمرده است؛ دلایلی که از دل پرونده‌های بررسی شده این کودکان در مجتمع شوق زندگی مشهد به دست آمده است.
او این را هم گفته که پارسال در مجتمع شوق زندگی به حدود ۱۵۰۰ درخواست شهروندان درباره بازماندگان از تحصیل رسیدگی شده است؛ همچنین با توجه به جرم انگاری ممانعت از تحصیل کودکان، گاهی برای والدینی که سبب محرومیت از تحصیل کودک شده یا امکانات تحصیل را فراهم نکرده اند، پرونده کیفری تشکیل و از مجازات‌های جایگزین، نهاد‌های ارفاقی و الزام آور یا مجازات‌های بازدارنده استفاده شده است.
به گفته عابدین زاده، در قانون حمایت از حقوق اطفال و نوجوانان، با گذشت یک یا دو ماه از آغاز مدارس، آموزش و پرورش باید پیگیر وضعیت دانش آموزانی باشد که در مدرسه ثبت نام نکرده اند یا ثبت نام کرده و حضور پیدا نکرده اند؛ همچنین طبق قانون استانداری ها، آموزش و پرورش، اداره ثبت و ... در این حوزه نقش مستقیم دارند.
غلام عباس ترکی، معاون احیای حقوق عامه و پیشگیری از جرم دادستانی کل کشور هم مهر ماه امسال، بازماندگی از تحصیل را مانند همه آسیب‌های اجتماعی چندوجهی و چندساحتی دانسته و گفته است که براساس بررسی‌های انجام شده در دادستانی، مهم‌ترین دلایل بازماندگی از تحصیل کودکان کار و خیابان و کودکان بدسرپرست و بی سرپرست، مهاجرت و حاشیه نشینی، ممانعت خانواده و سرپرستان از تحصیل، کمبود فضا‌های آموزشی در روستا و جمعیت‌های عشایری، نداشتن شناسنامه و مانند آن است.
«اولین گام برای تربیت، حضور در مدرسه است و هیچ خدمتی از این بالاتر نیست؛ زیرا دانش آموزی که از مدرسه باز می‌ماند، وارد چرخه آسیب‌های اجتماعی می‌شود»؛ این جملات، بخشی از گفته‌های علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش در نخستین روز‌های مهر ماه امسال است. او البته در ادامه گفته هایش بر این مسئله هم تأکید کرده که برای بازگشت دانش آموزان بازمانده از تحصیل از همه ظرفیت‌های قانونی استفاده خواهد شد.
نیره عابدین زاده، معاون دادستان خراسان رضوی و سرپرست مجتمع شوق زندگی نیز در گفت وگوی اخیر خود با شهرآرا، بازماندن از تحصیل را «وضعیت مخاطره آمیزی برای کودکان» توصیف و تأکید کرده بود که بر اساس قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، همه دستگاه‌ها برای حل آن وظایفی دارند. در همین راستا نیز به تازگی بخش نامه جلوگیری از بازماندگی از تحصیل کودکان برای اولین بار ابلاغ شده و به خراسان رضوی نیز رسیده است.
روند رو به رشد شمار کودکان بازمانده از تحصیل سبب شد که دادستان کل کشور هم شهریور ماه امسال در راستای پایش و نظارت بر فرایند آموزش کودکان و نوجوانان بازمانده از تحصیل، خطاب به دادستان‌های سراسر کشور بخش نامه‌ای صادر کند. در قسمتی از بخشنامه حجت الاسلام والمسلمین محمد موحدی آمده است: سیاست راهبردی کشور مطابق بند۱۸ ماده۸ قانون تشکیل شورا‌های آموزش و پرورش، اهتمام به پوشش حداکثری همه افراد لازم التعلیم است.
مقنن، بازماندن کودک از تحصیل، فرار از مدرسه و ترک تحصیل را در بند‌های «ح» و «ز» ماده۳ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان به عنوان وضعیت‌های مخاطره آمیز شناسایی کرده و در بند «چ» ماده۶ همان قانون، وزارت آموزش و پرورش به توسعه پوشش تحصیلی کامل کودکان موضوع این قانون تا پایان دوره متوسط مکلف شده است. در مواد ۷ و۸ همان مقرره، اجتناب از فراهم کردن موجبات تحصیل کودک یا جلوگیری از تحصیل آنان تا پایان دوره متوسطه، تهدید، ترغیب یا تشویق به فرار از مدرسه یا ترک تحصیل جرم انگاری شده است.
بر اساس بند‌های «ح» و «ز» ماده ۳ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، مواردی مانند بازماندن کودک از تحصیل، فرار از مدرسه و ترک تحصیل و مواردی از این دست به عنوان وضعیت‌های مخاطره آمیز شناسایی شده و مبتنی بر همین قانون، وزارت آموزش و پرورش به توسعه پوشش تحصیلی کامل کودکان تا پایان دوره متوسطه مکلف شده است.
محمود رضایی، معاون آموزش متوسطه اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی، پیش‌تر «موازی کاری دستگاه ها» را مانع جذب دانش آموزان بازمانده ازتحصیل دانسته و تأکید کرده بود که لازمه بهبود پوشش تحصیلی دانش آموزان، کمکی فراسازمانی است؛ مسئله‌ای که با ابلاغ بخشنامه اخیر جلوگیری از بازماندگی از تحصیل کودکان به خراسان رضوی روزنه‌های امیدی برای حل آن ایجاد شده است. باید منتظر ماند و دید استانداری تا چه اندازه برای اجرای این بخش نامه اهتمام دارد و نظارت بر دستگاه‌های متولی را چقدر جدی می‌گیرد.