حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ در جای‌جای قرآن کلمه هدایت آمده است. کتابی که برای هدایت بشر از طرف خداوند متعال برای ما فرستاده شده است، آن‌هم به وسیله امین‌ترین و مهربان‌ترین شخصی که زمانه به خودش دیده است؛ یعنی پیامبر اکرم (ص). آیات زیادی در قرآن کریم است که این کتاب را وسیله و مایه هدایت ذکر کرده‌اند.
کلمه هدایت به صورت‌های مختلفی مثل هدی‌للمتقین، هدی‌للناس، هدی و بشری‌للمسلمین، هدی و بشری‌للمؤمنین وسیله هدایت متقین، هدایت مردم، هدایت مسلمانان و هدایت مؤمنان آمده است. در ادامه در ذیل آیه ۱۶ سوره مائده این امر را بررسی می‌کنیم.
کلمه هدایت از ریشه هدی آمده است. هدایت در فرهنگ عرب، به معناى «ارشاد و راه نمودن» است و به کسى که پیشاپیش مردم حرکت می‌کند و راه را به آنان نشان می‌دهد، «هادى» گفته می‌شود. (طبرسی، مجمع‌البیان، ذیل «اهدنا»). یکی از نام‌های خداوند متعال «الهادی» است.
مِن أَسمَاءِ الله تَعالی سُبحَانَهُ: الهَادی؛ قَالَ اِبن الأَثیر: هُوَ الَّذی بَصَّرَ عِبادَه وعرَّفَهم طَریقَ معرفته حتی أَقرُّوا برُبُوبیَّته، وهَدی کُلِ مَخلوقٍ إِلی ما لا بُدَّ له منه (لسان‌العرب، واژه هدی)؛ یعنی او کسی است که بینایی می‌دهد بندگانش را و نشان می‌دهد راه معرفت و بینایی را به آنها تااینکه اقرار به ربوبیت کنند و همچنین هدایت می‌کند هر مخلوقی را به آنچه از معرفت برای اوست. هدایت به معنای ارشاد و راهنمایی (ابن‌فارس، مقاییس‌اللغه، «هدی»)، بیان راه رشد و کمال و بسترسازی برای رسیدن به قله کمال مطلوب است. (مصطفوی، التحقیق، جلد۱۱، ص۲۴۷، «هدی»).
خداوند متعال کتاب آسمانی خود را با هدف راهنمایی و آموزش بشر برای زندگی بهتر و سالم فرستاده است، اما این هدایت و راهنمایی، مستلزم انجام مراحلی است که در سوره مبارکه مائده، آیه۱۶ این‌طور بیان شده است: «یَهدِی بِهِ الله مَنِ اتَّبعَ رِضوَانَهُ سُبُلَ السَّلامِ» بنا به این آیه، هدایت به تمامی راه‌های خیر و راستی، سلامت و سعادت دنیا و آخرت است. قرآن در این آیه شریف، چهار محور هدایت را نشان داده است:
۱. هدایت‌کننده که خدای رحمان است.
(یهَدیِ بِه الله).
۲. وسیله هدایت که قرآن است.
(یَهدِی بِه).
۳. هدایت‌شونده و آن، کسی است که در پی رضوان و خشنودی خداوند باشد.
(مَنِ اتَّبعَ رِضوَانَه).
۴. مقصود هدایت که دستیابی به راه‌های سلامت است.
(سُبلُ السَّلامِ).
از مرحله اول هدایت به «سبل السلام» یاد می‌کنند. خدای متعال بندگان مؤمن خود و آنهایی را که به‌دنبال تحصیل رضای او هستند، در قدم اول به راه‌هایی که منجر به سلامت انسان‌ها می‌شود، هدایت می‌کند. سلامت از چه چیزی؟ سلامت از همه آن آفت‌ها و آسیب‌هایی که سلامت انسان را تهدید می‌کند.
اگر کسی در این مسیر‌هایی که قرآن به انسان نشان می‌دهد حرکت کند، از آسیب‌های احتمالی در امان می‌ماند. شیاطین نمی‌توانند به قلب او دسترسی داشته باشند، نمی‌توانند او را وسوسه کنند. شیاطین انس و جن نمی‌توانند با تزیین گناهان، او را به‌سمت خود بکشانند و از مسیر منحرف کنند. پس در قدم اول، خدای متعال انسان‌هایی را که به‌دنبال رضایت او باشند، به راه‌های سلام هدایت می‌کند. راه سلام را به آنها نشان می‌دهد.
در قدم دوم «وَ یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ» آنها را از تاریکی‌ها به‌سوی نور بیرون می‌آورد و هدایت می‌کند. مرحله دوم، یعنی مرحله اخراج از ظلمات به‌سوی نور، مطابق آیات دیگر قرآن کریم، از شئون ولایت‌ا... است. در قرآن کریم می‌خوانیم که «الله وَلِیُّ الَّذینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ» (سوره بقره، آیه۲۵۷).
خداست که ولی مؤمنان است و آنها را از تاریکی‌ها به‌سوی نور سوق می‌دهد. این هدایت از تاریکی به‌سوی نور، کار خداوند متعال است و لذا اگر کسی بخواهد در مرحله دوم هدایت قرار بگیرد، حتما باید تحت ولایت خدا قرار بگیرد. اگر کسی تحت ولایت خدا و اولیای خدا، پیامبر گرامی اسلام (ص) و ائمه معصوم (ع) قرار نگیرد، از وادی ظلمت به وادی نور هدایت نخواهد شد. شرط مهم و اساسی رسیدن به نور، این است که انسان تحت ولایت خدا و اولیای او قرار بگیرد.
البته نکته سوم و مرحله سوم از مراحل هدایت قرآن «وَ یَهْدیهِمْ إِلى صِراطٍ مُسْتَقیم» هدایت به صراط مستقیم است. صراط مستقیم یعنی بندگی خالصانه. اگر کسی این دو مرحله را پشت‌سر گذاشت، به‌سوی راه راست که بندگی خالصانه باشد، راه پیدا می‌کند.
این شخص به مقام عبودیت که بالاترین مقام برای هر انسانی است، نائل می‌شود؛ مقامی که موجب استحقاق شفاعت است و موجب شفیع شدن است که قرآن می‌فرماید: «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَه لَکَ» (سوره اسراء، آیه۷۹).ای پیامبر! شب‌ها عبادت کن، بندگی خود را به اوج برسان! «عَسى أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً»: شاید خدا تو را به مقام محمود، مقام ستوده‌شده برساند که آن مقام، مقام شفاعت است. کسی که به صراط مستقیم برسد، به مقام عبودیت رسیده است و رسیدن به مقام عبودیت، یعنی رسیدن به اوج کمال.