حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ می‌گویند سیره در لغت به معنی روش است و در فقه به معنای استمرار و مداومت در انجام عملی یا ترک آن. برای من و شما، اما سیره یعنی سرمشق؛ سرمشقی که ائمه اطهار (ع) برایمان به‌جای گذاشته‌اند تا از روی آن زندگی کنیم و این چهار روز دنیا را طوری برویم و بیاییم که مورد پسند خدا و نزدیک و شبیه به اهل خدا باشد؛ اهل خدایی که یکی از اهلی‌ترین و سرشناس‌ترینشان، علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع)، هم‌محله‌ای و همسایه ماست؛ همسایه‌ای که سیره اجتماعی‌اش، زبانزد دوست و دشمن بود و آنچه بر زبان آورده و انجام داده‌اند، امروز برای ما سندی است تا مطابقش عمل کنیم و ان‌شاءا... که سعادتمند شویم. در ادامه به برکت چهارشنبه‌هایی که به نام آن امام همام متبرک است، جایگاه پدر و مادر را در سیره اجتماعی ایشان بررسی خواهیم کرد.
روشن است که هرکدام ما عیب و ایرادی داریم؛ عیب و ایرادی که حتما بیش از همه، سبب آسیب به نزدیکانمان می‌شود. والدین نیز از این قاعده مستثنا نیستند و آنها هم ممکن است به‌دلیل داشتن نقطه‌ضعف یا کاستی در حق ما کوتاهی کنند، اما این به معنی مجوزی برای دوری از آنان یا قطع احسان به والدین نیست. امام‌رضا (ع) در سخنی، نیکی به پدر و مادر را عملی واجب خوانده و تنها یک ممیز که آن هم دوری از معصیت خداست، برایش قائل شده‌اند. ایشان در این‌باره می‌فرمایند: «نیکی به والدین، واجب است؛ گرچه مشرک باشند، ولی در معصیت خدا نباید آنان را اطاعت کرد». (عیون اخبارالرضا (ع)، شیخ‌صدوق، ج۲، ص۱۲۴)
آموزه‌های دین اسلام همواره دارای حکمت و فلسفه‌ای هستند؛ حکمت و فلسفه‌ای که ائمه اطهار (ع) گاه در سخنانشان به آن اشاره می‌کنند. شاید برای شما این سؤال پیش بیاید که چرا در دین ما تا این اندازه به اطاعت از والدین سفارش شده است. براساس سیره امام‌رضا (ع)، ایشان همواره از پدر و مادرشان اطاعت می‌کردند و دیگران را نیز به اطاعت والدین امر می‌کردند.
حضرت ثامن‌الحجج (ع) نافرمانی و بی‌توجهی به پدر و مادر را نوعی نافرمانی و بی‌توجهی به خدا و فرمان‌شکنی او دانسته‌اند و درباره نتایج آن هشدار داده‌اند. ایشان در سخنی در این‌باره می‌فرمایند: «پروردگار، نافرمانی والدین را به این دلیل حرام کرد که موجب بیرون رفتن از توفیق اطاعت و بندگی خداوند متعال می‌شود». (بحارالانوار: ج۷۱، ص۷۴)
حتما این جمله را بسیار شنیده‌اید که فرزندان برای والدین همیشه بچه هستند. از این مثل می‌توان وام گرفت و به این نکته کلیدی اشاره کرد که ما دربرابر والدینمان همیشه در جایگاه پایین‌تر قرار داریم و نهایت ادب و احترام را باید به خرج بدهیم. تواضع یکی از کلیدواژه‌های رفتار با والدین در سیره امام‌رضا (ع) است. آمده است که ایشان چنان دربرابر پدر و مادرشان تواضع داشتند که در حضور آنان آهسته سخن می‌گفتند و به پیروانشان نیز تأکید می‌کردند و می‌فرمودند: «در محضرش [در محضر پدر]صدای خود را آهسته گردانی؛ زیرا پدر اصل و ریشه فرزند و فرزند، بخشی از اوست و اگر پدر نبود، فرزند هم نبود». (برگرفته از «بررسی حیات اجتماعی امام‌رضا (ع)» به نگارش ساجدعلی چاندیو.)
قدردانی یکی از صفاتی است که موجب تقویت ارتباط عاطفی اعضای خانواده می‌شود. از دیگرسو ما با قدردانی از افراد، نشان می‌دهیم که متوجه هر کار کوچک و بزرگی که برای ما انجام داده‌اند، هستیم، اما این، تمام پیام قدردانی نیست. درحقیقت ما با دانستن قدر نزدیکانمان و سپاسگزاری از آنها، شکر نعمتی را به‌جای می‌آوریم که خداوند متعال برای ما روزی کرده است. پدر و مادر بدون شک یکی از نعمت‌های برتر الهی هستند که باید قدردانش باشیم. امام‌رضا (ع) در این‌باره چنین می‌فرمایند: «خدای متعال ما را به سپاسگزاری از خودش و والدین، فرمان داده است، پس کسی که از پدر و مادرش سپاسگزاری نکند، خدا را شکر نکرده است». (بحارالانوار، جلد۷۴، صفحه۷۷)
مسلم است که این نعمت‌های بزرگ الهی همیشه درکنار ما نیستند و ما با توجه به این امر باید تا زمانی که هستند، قدردان این حضور باشیم و با نیکی به آنان، پاسخی شایسته به محبت و رحمت پروردگار بدهیم و بدانیم که این ارتباط، تنها دنیایی نیست. امام‌رضا (ع) در حدیثی مفصل به شرح چگونگی رفتار با والدین پرداخته‌اند. امام در بخشی از این حدیث، به روز‌های نبودن والدین نیز توجه نشان می‌دهند و می‌فرمایند: «.. بر تو باد که پس از مرگ، آنان را دعا و برایشان طلب رحمت کنی؛ زیرا روایت شده است اگر کسی در حیات پدر، به او نیکی کند ولی پس از مرگش، او را دعا نکند، خداوند او را عاق پدر می‌نامد». (بحارالانوار: ج۷۱، ص ۷۷)