حقوق متقابل والدین و فرزندان در کلام امام علی (ع)

حقوق متقابل پدر و مادر و فرزندان چیست؟ در اخلاق اسلامی، حقوق پدر و مادر بر فرزندان و حقوق فرزندان بر پدر و مادر، آموزش داده شده است. نهج‌البلاغه، گنجینه بی‌بدیل جاویدان و جامع جهانی و راهنمای همه انسان‌ها تا روز قیامت است. نهج‌البلاغه دربردارنده آموزه‌های حقوقی فراوان است. در حکمت ۳۹۹ نهج‌البلاغه، بخشی از حقوق متقابل پدر و مادر و فرزندان آمده است.

در این حکمت، امیرمؤمنان امام‌علی (ع) فرموده‌اند: «إنّ لِلوَلَدِ علَى الوالِدِ حَقّا، و إنَّ لِلوالِدِ علَى الوَلَدِ حَقّا؛ فحَقُّ الوالِدِ علَى الوَلَدِ أن یُطیعَهُ فی کُلِّ شیءٍ إلاّ فی مَعصیَه ا... سبحانَهُ وَ حَقُّ الوَلَدِ عَلَی الوَالّد أن یُحَسِّنَ إسمَهُ و یُحَسِّنَ أدَبَهُ و یُعَلِّمَهُ القرآنَ»؛ همانا پدر بر فرزند حقی دارد و فرزند را بر پدر حقی است، پس حق پدر بر فرزند این است که فرزند در همه‌چیز جز معصیت خدا، از پدر اطاعت کند و حق فرزند بر پدر آن است که نام نیکو بر فرزند نهد و خوب تربیتش کند و به او قرآن بیاموزد. در این حدیث علوی، حقوق اساسی پدر و مادر و فرزندان، آموزش داده شده است.

اطاعت کامل فرزند

لازم است فرزندان از پدر و مادر خویش اطاعت کامل کنند و فرمان آنها را دقیق پیگیری و اجرا کنند. تنها آنجا که پدر و مادر دستور به نافرمانی خداوند بدهند، اطاعت از آنان واجب نیست. فرزند نباید با بی‌توجهی به فرمان پدر و مادر، آنان را برنجاند و ناراحت کند. همراهی و حرف‌شنوی از پدر و مادر در همه امور، جز دستور به فعل حرام و ترک واجب، ضرورت دارد.

بر طبق این رهنمود علوی، پدر و مادر در چارچوب احکام شرعی، حق دارند به فرزندان خود امر کنند و فرزندان باید اطاعت کنند. به دستور پدر و مادر، انجام مستحبات، واجب می‌شود و فعل مکروهات، ناروا.

۳ حق فرزند

در این گفتارِ امیرمؤمنان، امام‌علی (ع)، سه حق از حقوق فرزندان بر پدر و مادر بیان شده است. نخستین حق فرزند در زمان به‌دنیا آمدن، این است که نام نیک و زیبا برای او انتخاب شود. پدر و مادر مسئولیت دارند نام صحیح و دارای مفهوم درست بر فرزندشان بگذارند. خوش‌نامی فرزندان، وظیفه پدران و مادران است. شایسته است نام مثبت و دارای پیام روشن و تعالی‌بخش برای فرزند برگزیده شود؛ نامی که مایه سربلندی و افتخار فرزند باشد و مردم مسلمان به او احترام بگذارند.

دومین حق از حقوق فرزند بر پدر و مادر، «تحسین ادب» است. بر پدر و مادر لازم است فرزند خود را با ادب نیکو بار آورند. برنامه‌ریزی تربیتی برای آموختن ادب نیک به فرزند، از وظایف پدر و مادر است. رها کردن فرزند در حوزه تربیت، روا نیست. باید پدر و مادر خودشان به ادب و اخلاق اسلامی آراسته باشند و با رفتار و گفتارشان، فرزندان را باادب تربیت کنند.

جامعه، بی‌ادبی انسان‌ها را به حساب کوتاهی پدر و مادر‌ها می‌گذارد، بنابراین بی‌ادب بودن فرزندان، بر اثر کوتاهی پدر و مادر در رشد نیکوی آنان است. اگر همه پدر و مادر‌ها به این وظیفه مهم خویش در قبال فرزندان عمل کنند، نسل جوان باادب و کارآمد در جامعه پدید می‌آید.

در ادامه حتما بخوانید آثار اجرای عدالت در کلام فاطمه‌زهرا (س)

حق سوم فرزند که در این حدیث علوی یادآوری شده است، «تعلیم قرآن» به فرزند است. پدر و مادر باید به فرزند خود قرآن بیاموزند. بر پدر و مادر لازم است نقش معلم قرآن را برای فرزند خویش بازی کنند و اگر خود توانایی آموزش کلام الهی را ندارند، از معلمان قرآن برای تعلیم آن به فرزندشان کمک بگیرند، بنابراین فراهم کردن زمینه آموختن قرائت قرآن ازسوی پدر و مادر برای فرزندان ضرورت دارد؛ البته تعلیم قرآن با روخوانی و روان‌خوانی و قرائت آن، آغاز می‌شود و با آموختن مفاهیم و ارزش‌های قرآنی ادامه می‌یابد. وظیفه پدر و مادر این است که فرزندشان را شخصیت قرآنی بار آورند. قرآن، تنها کتاب آسمانی تحریف‌نشده الهی است و باید حاکم بر زندگی والدین و فرزندان باشد.

کلمه «والد» در این حدیث، چهار بار تکرار شده است. منظور از والد، تنها پدر نیست؛ براساس آیات قرآنی و احادیث اهل‌بیت (ع)، پدر و مادر هر دو احترام دارند و در جایگاه بلندی قرار می‌گیرند. اطاعت فرزند از مادر نیز لازم است و مادر نیز دارای وظایف تربیتی برای فرزند است.