ریحانه موسوی | شهرآرانیوز؛ نکوداشت مقام هنری و نمایشگاه «یک عمر عاشقی» شامل آثار محمد علی سبزه کار، پیشکسوت هنر خوشنویسی، به پاس پنجاه سال خدمت فرهنگی و آموزش هنر خوشنویسی ایران، این روز‌ها در نگارخانه پدیدار (مجتمع کوهسر) برگزار می‌شود. محمدعلی سبزه کار متولد ۱۳۳۱ در مشهد است. او سال ۱۳۵۹ مدرک ممتاز را دریافت کرد و سال ۱۳۸۶ به کسب مدرک استادی موفق شد.
چندین دوره عضویت در شورای عالی انجمن خوشنویسان ایران، بازرس منتخب انجمن خوشنویسان ایران به مدت هشت سال، عضویت در کمیسیون‌های مختلف ادواری انجمن خوشنویسان ایران در سال‌های متمادی، عضو و مسئول برگزاری امتحانات سراسری خوشنویسی در تهران و سایر شهرستان‌ها و عضو هیئت‌های داوری خوشنویسی دانشگاهی و غیر دانشگاهی کشوری در تهران و شهرستان ها، بخشی از سوابق او محسوب می‌شود.
کتابت کتبی از جمله خیام نیشابوری، حافظ، کلیله ودمنه، تهیه و تولید شصت برنامه آموزش خوشنویسی تلویزیونی، شرکت در نمایشگاه‌های برگزار شده توسط انجمن خوشنویسان ایران و سایر سازمان‌های دولتی و غیردولتی در سی سال گذشته، برگزاری نمایشگاه‌های خارج از کشور در کشور‌های چین، برونه یی، سودان، تانزانیا، بوسنی و هرزگوین و... نیز از جمله کار‌های فرهنگی و هنری او محسوب می‌شود. در نمایشگاه «یک عمر عاشقی»، ۳۳ اثر خوشنویسی در سبک‌های مختلف و حاصل سال‌ها کار استاد محمد علی سبزه کار به نمایش درآمده است. گفت‌و‌گو با این هنرمند درباره این نمایشگاه و وضعیت هنر خوشنویسی استان را در ادامه بخوانید.
درباره نمایشگاه «یک عمر عاشقی» و سبک آثارتان توضیح دهید؟
در ابتدا باید بگویم که من، خوشنویسی را یک امر جدی و حرفه‌ای تلقی کردم و تمام زندگی خود را صرف آموزش خط و ارتقای کیفی سطح خوشنویسی کردم و در وسع خود سعی کردم در این راه، هرکاری از من ساخته است انجام دهم. این نمایشگاه شامل آثار متفاوتی همچون رنگی نویسی، کتابت، چلیپا و قطعه است، که تنوع مناسبی برای بیننده داشته باشد. «یک عمر عاشقی»، اولین نمایشگاه مستقل و انفرادی من در مشهد است، به همین دلیل نمونه‌های مختلفی را در آن قرار دادم. این امر می‌تواند مراوده هنری با جامعه خوشنویسی ایجاد کند و هرکسی با هر سلیقه‌ای، به خاستگاه و نگاه موردنظر خود برسد.
اکنون وضعیت خوشنویسی در ایران چگونه است و جایگاه مشهد بین سایر شهر‌ها در زمینه هنر خوشنویسی چطور است؟
خوشنویسی یک امر تاریخی است و کاری نیست که شش ماه یا یک سال پیش به وجود آمده باشد، تا بتوان تاریخچه آن را به سادگی بیان کرد. این هنر ۸۰۰ سال است که در کشور ما اوج گرفته و هر مرحله‌ای تاریخ، زمان و مکان خود رقم زده است. استادان بزرگی از ابتدا روی کار آمده‌اند؛ در هر قرن صد‌ها خوشنویس حضور داشته‌اند و قله‌هایی در این هنر پیدا شده است، که امروز شاهد آثار آن‌ها در موزه‌های دنیا هستیم.
مردم ایران دینی نسبت به هنر خوشنویسی دارند، که باید ادا کنند و هرچه بیشتر به آن توجه شود و بتوانیم مراتب بیشتری را در تعمق، تعلیم و آموزش خوشنویسی در جامعه طی کنیم، امر موفق تری صورت گرفته است. چرا که ما هیچ خوشنویسی را نمی‌بینیم که حرف نامناسبی را مطرح کند. یک خوشنویس در تمام دقایقی که با ادبیات، مسائل حکمی، فلسفی، اجتماعی و تاریخی سپری می‌کند، به انسانی تبدیل خواهد شد که گزیده گویی‌های او می‌تواند برای بقیه مردم الگو باشد.
اکنون به دلیل اتفاقی که در پنجاه سال گذشته رخ داده است، استقبال از خوشنویسی به دلایل متعدد از جمله تغییر روحیات مردم و تعطیلی دانشگاه‌ها در ابتدای انقلاب به دلیل انقلاب فرهنگی، یک باره ده‌ها برابر شد. ما در دوره‌ای سالانه ۳۰۰ هنرجو داشتیم که به ۶۰ هزار نفر افزایش یافت. اکنون با بازگشایی دانشگاه‌ها به ویژه دانشکده هنر، بسیاری را جذب خود کرد و هرکس به سراغ سلیقه‌های جدی‌تر خود رفت.
هنوز حداقل در کشور ۲۰ هزار هنرجو وجود دارد و هر استان افراد فراوانی را جذب و تعلیم می‌دهد. انجمن خوشنویسان ایران در پنجاه سال گذشته به شدت تأثیرگذار بوده است و شاهد آثار خوشنویسی زیبایی بوده‌ایم، که هنرمندان خوشنویس خلق کرده‌اند و دوره فعلی را یک دوره درخشان در تاریخ خوشنویسی برمی شمریم.
خراسان و مشهد محلی مورد اقبال از نظر حضور زائران و مراجعات مردم، به اماکن مختلف برای دید و بازدید هنری است. این منطقه همیشه اقبال بیشتری در زمینه هنر داشته است و هنرمندان بزرگی از این خطه برخاسته‌اند، که آثار بسیار خوبی را خلق کرده‌اند. اکنون هم خوشنویسان بزرگی در این استان فعالیت دارند و با انجمن خوشنویسان تهران در ارتباط هستند. یکی از بزرگ‌ترین آن‌ها اسماعیل قوچانی است.
او درباره خط ثلث که یکی از خطوط شش گانه است و توسط «ابن مقله بیضاوی» ابداع و به عنوان ارث به ما واگذار کرده، اثری در ارتفاع ۲.۵ متر انجام داده که یک کار بی بدیل در کشور است. خراسان محل امنی برای پناه آوردن هنرمندان سرآمد است، زیرا آن را مظهر یک سری انضباط‌های هنری می‌دانند. این یکی از موفقیت‌هایی است که در استان وجود دارد و امیدواریم ادامه داشته باشد.
اکنون هنرمندانی داریم که آثار بی نظیری دارند، اما امکان چاپ آن‌ها فراهم نیست. من از مسئولان آستان قدس رضوی، شهرداری مشهد، استانداری و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌خواهم کتاب‌های این هنرمندان را چاپ کنند و آن‌ها را در گنجینه خود نگهداری کنند، زیرا این‌ها افتخار استان است.
یعنی منظورتان این است اگر محدودیت‌ها کمتر شود ما شاهد آثار هنری بیشتر و فاخرتری خواهیم بود؟
بله. اگر محدودیت‌ها کمتر شوند، ما شاهد شکوفایی هنر بسیاری از هنرمندان بزرگ این شهر، که افتخار این منطقه هستند خواهیم بود. برخی هنرمندان خراسانی بنا به دلایلی ساکن تهران شده‌اند، اما می‌توان آثار آن‌ها را در مشهد چاپ کرد.
به عقیده شما آیا خوشنویسی هنری ذاتی است یا اکتسابی؟ تعلیم چقدر در خوشنویس شدن یک فرد مؤثر است؟
این موضوع بستگی به آن دارد که ما وقتی هنری را شروع می‌کنیم، از متعلقات و استعداد‌های ذاتی خود در مسیر درست استفاده کنیم یا نه. کسی که بتواند ذوق خود را قبل از ورود به خوشنویسی تشخیص دهد و پایمردی کند، باید برای پیشرفت خود با سه عامل همراه شود. اول ژن؛ یعنی وقتی متولد می‌شویم ژنی داریم، که دارای ظرفیت هنری است و در دوران کودکی بروز پیدا می‌کند که باید آن را پرورش داد.
دوم؛ پس از پرورش ظرفیت هنری، یک موجود در قالب هنرمند احساس هنری پیدا می‌کند، که باید راهنمای درستی داشته باشد تا او را به مسیر درست هدایت کند. سوم؛ تلاش و مساعی آن انسان هنرمند، برای استفاده از استعداد خود است. اگر تلاش نکند و مطالعه نداشته باشد این کار شدنی نیست، زیرا مورد سوم نتیجه استنتاجات دو مورد قبل است.
در هنر‌هایی مثل موسیقی، برخی از استادان معتقدند تا هنرمند با ساز خود همراه نشود، نمی‌تواند در حد کمال و بلوغ بنوازد، آیا می‌توان در خوشنویسی هم به چنین امری قائل بود؟
بله. اتفاقا در خوشنویسی نیز اولویت همین است. موسیقی با گوش انسان سروکار دارد اگر آن را دوست نداشته باشیم متوقف می‌کنیم. نقاشی رنگ است و قابل اصلاح و دوباره می‌توان آن را از نو کشید. خوشنویسی تنها هنری است که در عین خلاقیت فکری، مهارت در استفاده از ابزار، ردیف کردن تمام جزئیات و مهارت مدیریت خود در اجرا، راه خود را پیدا می‌کند.
در این هنر، چندین حالت، خاصیت و قابلیت است که باید مشترک شود و از شما یک وجود متحد بسازد. وقتی احساس آمادگی کردید، خود قلم باید خط بنویسد. درست است که شما عامل هستید، اما خود قلم باید کار خودش را بلد باشد. این وحدت وجود بین هنرمند و اثرش، یکی از مسائلی است که باید در آثار موج بزند. در غیر این صورت آن اثر هنری نخواهد بود.
رشد و پیشرفت روزافزون گرافیک و کامپیوتر، و ظهور هوش مصنوعی چه نقشی می‌تواند در رشد یا عدم رشد هنر خوشنویسی داشته باشد؟
بسیار خوب است که ما درباره پدیده‌های نزدیک به خود، از باور‌ها و شکل و شمایل وجودی تاریخ معاصر و آینده صحبت کنیم و به آن آگاه شویم، زیرا قدم‌های بعدی را ما باید برداریم.
فناوری کار را به جایی خواهد رساند که بسیاری از صنایع و هنرهای سنتی ما از بین خواهد رفت. همان طور که احتمالا شاهد تحولات ویژه‌ای در پزشکی خواهیم بود. در آینده خط به یک هنری متعلق به گذشته تبدیل خواهد شد و قابل انتقال به آینده نیست، زیرا هم اکنون نیز دوران حاکمیت آن به پایان رسیده است و حدود سی سال است که مکاتبات نامه‌ای نداریم. اکنون یک دوران بلاتکلیف است، که ما را از دوران بی ابزاری به یک دوران پر از ابزار‌های متفاوت فناوری ورود می‌دهد.
اکنون ما نمی‌دانیم چند سال آینده فردی همچون «ایلان ماسک» چه کاری انجام خواهد داد. این مسیر بسیاری از پدیده‌ها را غیرقابل تشخیص می‌کند و باید منتظر باشیم و ببینیم مدیریت جهان برای چنین رشد عظیمی، چه فکر عقلایی می‌کند. زیرا بسیاری از افراد هنوز در قرن‌های قبل زندگی می‌کنند و به فکر این هستند که یک شخص خاص چگونه زندگی کرده است و آن‌ها نیز شبیه او باشند. ما باید به پنجاه سال آینده فکر کنیم و ببینیم چه اتفاقی قرار است برای آن رخ دهد و برای رویداد‌ها آماده باشیم. خوشنویسی هنری است که از جامعه حذف خواهد شد.
توصیه شما به هنرجویان جوان، که تازه وارد این عرصه شده‌اند چیست؟
تا وقتی که پدیده‌های جدید وارد عرصه نشده‌اند تا از پرداختن به این هنر ممانعت کنند، ما باید راه خود را برویم. زیرا نمی‌دانیم هر اتفاقی چه زمانی رخ خواهد داد. پس باید با شرایط و مشکلات روبه رو شویم. کسانی که به خط علاقه دارند با همه وجود به آن بپردازند و از این فناوری که روی کار آمده، برای پیشبرد اهداف خود در خوشنویسی استفاده کنند.
یعنی سرعتشان را بالا ببرند و شناخت خود را گسترده‌تر کنند. آن‌ها باید مقید انتخاب باشند، زیرا خوشنویسی یک ارث فامیلی است و مربوط به من یا شخص خاصی نیست که آن را رها کنیم. همه ما باید برای حفظ این هنر دست به دست هم دهیم تا ادامه حیات طبیعی آن طی شود.
از آن گذشته ما باید بدانیم که وامدار چه کسانی هستیم؛ استاد غلامحسین امیرخانی به عنوان رکن هنر خوشنویسی، این فرهنگ را به یک صنایع تاریخی تبدیل کرده است. ما امروز وارث یک شیوه مسلط در خوشنویسی هستیم که به اوج یک تعالی می‌ماند. یعنی استاد امیرخانی در هشتصد سال گذشته بالاترین مقام اعتباری را در زمینه خوشنویسی به عرصه رسانده است و ما باید راه این هنرمند را تا جایی که می‌توانیم ادامه دهیم.