کمبود بودجه، سرعت گیر بیابان زدایی در خراسان رضوی

به گزارش شهرآرانیوز؛ بیابان زایی و گسترش مناطق بیابانی، به عنوان سومین چالش جهانی پس از کمبود آب شیرین و تغییرات اقلیمی، کشور ما را نیز تحت تأثیر قرار داده است. در ایران، سالانه حدود یک میلیون هکتار از اراضی به بیابان تبدیل می‌شود و نرخ بیابان زایی به حدود یک درصد رسیده است. یکی از پیامد‌های جدی این پدیده، افزایش وقوع گردوغبار است که زندگی مردم را در بسیاری از مناطق، ازجمله مشهد، تحت تأثیر قرار داده است.

در سال‌های اخیر، شهروندان مشهدی در فصول مختلف سال با روز‌های پر از ریزگرد مواجه شده‌اند که منشأ آن هم داخلی و هم خارجی است. کارشناسان محیط زیست معتقدند که وزش باد‌های شدید، خشک سالی‌های متوالی و گسترش کانون‌های بیابانی و گردوغباری در منطقه، از عوامل اصلی تشدید این پدیده است.

 اگر روند فعلی ادامه یابد و اقدامات مؤثری برای مقابله با بیابان زایی انجام نشود، گردوغبار به یک چالش جدی و پایدار برای مشهد تبدیل خواهد شد. با این حال، بیابان زدایی و احیای مناطق خشک، می‌تواند نقش مهمی در کاهش کانون‌های گردوغبار و بهبود کیفیت هوا ایفا کند.

راهکار‌هایی برای بیابان زدایی

وحید جعفریان، کارشناس حوزه بیابان و مدیرکل اسبق دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور است. او در گفت‌و‌گو با خبرنگار شهرآرا، افزایش شدت و فراوانی طوفان‌های ماسه و گردوغبار در سال‌های اخیر را چالشی جهانی می‌داند و‌ می‌گوید: این چالش بر روی سلامت، حمل و نقل، سبک زندگی شهری و... به شدت اثرگذار است و باعث ایجاد اختلال در زندگی شهروندان شده است.

 او می‌افزاید: در مدیریت چالش گردوغبار و ریزگرد‌ها در شهر‌های مختلف کشور ازجمله مشهد، نحوه مدیریت منابع آب، پیشگیری از تخریب زمین، مدیریت و نظارت بیشتر در تغییر کاربری‌های اراضی کشاورزی به مسکونی و برعکس، مدیریت آب در مناطق بالادست، پیشگیری از انجام اقدامات ناپایدار احداث سد در حوزه‌های بالادست که با جلوگیری از خشک شدن مناطق پایین دست با مصرف بیشتر آب، می‌تواند تأثیرات بسیار خوبی داشته باشد.  

جعفریان ادامه می‌دهد: اگرچه اقداماتی همچون استفاده از ماسه‌های روان و درخت کاری در ذیل برنامه‌های ادارات مرتبط با مقابله با بیابان زایی انجام می‌شود، اما تا زمانی که نتوانیم نگاه جامعی به اجرای برنامه، مدیریت و نظارت بیشتری در تغییر کاربری‌های اراضی داشته باشیم، نمی‌توانیم با پدیده بیابان زایی و در نتیجه روز‌های هوای آلوده ناشی از ریزگرد‌ها و گردوغبار‌ها مقابله کنیم.  مشارکت جوامع محلی، آحاد جامعه و تشکل‌ها در برنامه ریزی‌های کلان و سیاست گذاری‌های مختلف، از دیگر نکات مؤثری است که این کارشناس حوزه بیابان به عنوان یکی دیگر از راهکار‌های موجود بیان می‌کند.  

به گفته وی، در برنامه هفتم توسعه، کاهش ۲۰درصدی کانون‌های بادی درنظر گرفته شده است، اما تا زمانی که تحول جدی در نظام برنامه ریزی و الگوی آمایش سرزمینی نداشته باشیم و الگو‌های مشارکتی و هماهنگی دستگاهی به ویژه در وزارت نیرو، جهادکشاورزی و محیط زیست وجود نداشته باشد، نمی‌توان به هدف مطرح شده در برنامه هفتم توسعه دست یافت.

تخصیص ناقص بودجه

محسن فنودی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی، به تازگی اعلام کرده است که سه سال گذشته، تعداد کانون‌های بیابانی در استان ۲۳ کانون بوده که اکنون به ۳۰ کانون افزایش یافته است.

بسیاری از کارشناسان معتقدند مطالعات انجام شده در حوزه مقابله با بیابان زایی، همواره از اجرا بسیار عقب‌تر است و علتش هم زمان و میزان تخصیص بودجه است؛ علی شکاری، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی، هم این موضوع را تأیید می‌کند و‌ می‌گوید: در یک سال اخیر ۲۳میلیارد تومان اعتبار برای مقابله با پدیده بیابان زایی اختصاص داده شده، اما فقط حدود ۱۷ یا ۱۸میلیارد تومان از این اعتبار دراختیارمان قرار گرفته است.  

این گفته‌های شکاری درباره اعتبار تخصیص یافته برای بیابان زدایی در استان درحالی است که فنودی، مدیرکل منابع طبیعی استان، نیز پیش‌تر به شهرآرا گفته بود: اعتبارات اداره کل منابع طبیعی استان، کفاف انجام ۲۰ تا ۲۵ هزار هکتار عملیات بیابان زدایی را‌ می‌دهد؛ حالا اگر همین اعتبار را در مقایسه با ۵/۵ میلیون هکتار اقلیم بیابانی استان درنظر بگیریم -البته به شرط آنکه روند بیابان زایی ثابت باشد و اعتبار هم کم نشود- برای پایان بیابان‌ها در استان، باید حدود ۲۲۰ سال دیگر صبر کنیم.  شکاری آماری از وضعیت اراضی با اقلیم بیابانی در خراسان رضوی ارائه می‌کند: خراسان رضوی ۸/۱۱ میلیون هکتار زمین دارد که در حوزه اداره کل منابع طبیعی قرار می‌گیرد؛ ۲/۸ میلیون هکتار از این اراضی، ملی است.

 از این میزان، ۵/۵ میلیون هکتار آن اقلیم بیابانی دارد که با وجود اینکه مشمول مراتع و جنگل هم می‌شود، اقلیمش خشک است. ۵/۲ هکتار از این ۵/۵ هکتار دچار فرسایش خاکی است. ۲/۱ هکتار از این میزان، نیز کانون بحرانی باد و خاک دارد که گستره آن در ۳۳شهرستان خراسان رضوی است.

این مسئول به مهم‌ترین اقدامات انجام شده نیز اشاره و بیان می‌کند: ۵/۱ میلیون هکتار کار مدیریتی انجام شده است و هرساله باتوجه به اقداماتی همچون تله‌های رسوب گیر و نهال کاری ایجاد، سعی شده است از توسعه اراضی با اقلیم بیابانی جلوگیری شود.  

سرخس، اولین و مهم‌ترین شهرستانی است که دارای بیشترین کانون بحرانی باد و خاک است، از این رو شکاری به انجام عملیات مقابله با پدیده بیابان زایی در این شهرستان اشاره می‌کند که در ۲۱۰هزار هکتار سرخس انجام شده است. همچنین ازآنجاکه یکی از اقدامات مقابله با پدیده بیابان زایی، نهالکاری است، با همکاری بسیج در سال گذشته در ۱۸۰هکتار از اراضی بیابانی سرخس، نهال کاری رقم خورده است.  

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی خراسان رضوی به خواف به عنوان دومین کانون بحرانی فرسایش باد و خاک و البته اثرگذار در افزایش ریزگرد‌ها و روز‌های آلوده ناشی از گردوغبار اشاره می‌کند و راهکار رفع آن را اجرای عملیات مقابله با پدیده بیابان زایی در این منطقه می‌داند. همین موضوع باعث شده است علاوه بر ۳۰۰هکتار مورد مطالعه در خواف طی سال گذشته، ۱۴۰هکتار دیگر نیز مشمول مطالعه قرار بگیرد تا با پدیده بیابان زایی و کاهش ریزگرد‌ها به صورت علمی مقابله شود.  

شکاری معتقد است مهم‌ترین روشی که‌ می‌تواند با پدیده بیابان زایی مقابله کند، استفاده از ظرفیت مشارکت مردمی است. علاوه بر مشارکت مردم ساکن در مناطق بیابانی در تولید و کاشت نهال، زندگی و کسب وکار آن‌ها نیز در این مناطق، می‌تواند یکی دیگر از روش‌های مؤثر برای مقابله با پدیده بیابان زایی باشد.

افزایش پدیده ریزگرد‌ها در مشهد در سال‌های گذشته

اگر خاطرتان باشد، در برخی روز‌های سال گذشته به دلیل آلودگی هوای ناشی از ریزگرد‌ها در مشهد، یا مدارس تعطیل می‌شدند یا مسئولان مرتبط از شهروندان می‌خواستند تا جایی که امکان دارد در خانه بمانند؛ زیرا این هوای آلوده، سلامت شهروندان را به خطر می‌اندازد.

حالا رضا اسماعیلی، رئیس مرکز پایش آلاینده‌های زیست محیطی شهرداری مشهد، داده‌هایی به ما ارائه می‌دهد که از کاهش روز‌های آلوده ناشی از وجود ریزگرد‌ها و گردوغبار در هوای مشهد حکایت دارد؛ هرچند به گفته او نسبت روز‌های گردوغباری و ریزگردی در دوره‌های طولانی مدت در سال‌های اخیر، افزایش چشمگیری یافته که علت آن گرمایش جهانی، تغییرات اقلیمی، بیابان زایی و افزایش تغییرات نادرست کاربری اراضی بوده است.  برپایه این داده ها، از ابتدای امسال تاکنون، غلظت آلاینده‌ها در مشهد ۴/۳۱ میکروگرم بر مترمکعب بوده، درحالی که این شاخص در سال گذشته حدود ۳۴میکروگرم بر مترمکعب بوده است.

نگاه کارشناسانه این مسئول به این داده ها، می‌گوید که شرایط آب وهوایی بر کاهش روز‌های آلوده ناشی از گردوغبار و ریزگرد‌ها بسیار اثرگذار است؛ زیرا امسال که بارش‌ها در فصل بهار افزایش داشته، فقط دو روز از سال۱۴۰۳ هوای مشهد میزبان ریزگرد‌ها بوده، درحالی که سال گذشته روز‌های هوای آلوده ناشی از ریزگرد‌ها سیزده روز بوده است.  او البته این داده‌ها را هم به توضیحاتش اضافه می‌کند که در سال گذشته، مجموع بارش‌های بهاری در مشهد ۱۳۱میلی متر مربع بوده، درحالی که امسال این میزان به ۲۴۱میلی متر مربع رسیده است.

***

۲.۵ میلیون هکتار
تحت‌تأثیر فرسایش بادی

۵.۵ میلیون هکتار
اقلیم بیابانی استان

۸/۱۱ میلیون هکتار
مساحت زمین‌های استان

۱.۲ میلیون هکتار
کانون بحران فرسایش بادی

۱۸ میلیون هکتار
اعتبار تخصیص‌یافته استان برای بیابان‌زدایی